آب های شور و لب شور ظرفیتی بلااستفاده در استان گلستان

سید محسن حسینی (برساووش)، کارشناس مسائل آب: آب مورد نیاز در استان گلستان در افق سال 1404 برای بخش های شرب و بهداشت، صنعت و خدمات، محیط زیست و کشاورزی (در سطح 850 هزار هکتار با مدول آبیاری فعلی آب)، حدود 6500 میلیون متر مکعب خواهد بود در حالی که پتانسیل آب استان حدود 2500 میلیون متر مکعب است و راهی برای افزایش آن به نظر نمی رسد.

لذا حداقل کمبود آب استان به حدود 4000 میلیون (4 میلیارد) متر مکعب بالغ می گردد که باید برای تامین آن اندیشه، برنامه ریزی، فرهنگ سازی، تامین اعتبار و عملیات اجرایی سنگینی را پیگیری کرد.

یکی از این راهکارها استفاده از آب های شور و لب شور داخلی موجود در استان و نیز استفاده از آب دریای خزر است.

استفاده از حدود 2000 میلیون متر مکعب از پتانسیل آب‌های سطحی و زیر زمینی استان در بخش کشاورزی و 100 میلیون متر مکعب در بخش آبزی پروری قادر به آبیاری 300 هزار هکتار از اراضی استان است و حدود 3700 هکتار نیز بعنوان ذخایر و مزارع آبزی پروری در نظر گرفته می شود، همچنین تصفیه و بازچرخانی حدود 200 میلیون متر مکعب از آب مصرفی بخش های صنعت و شرب 30 هزار هکتار دیگر از اراضی استان را آبیاری کند.

در صورت استفاده از روش های نوین آبیاری، با صرفه جویی در همین میزان 2000 میلیون به علاوه این 200 میلیون متر مکعب آب می توان حدود 100 هزار هکتار دیگر از اراضی استان را از نعمت آب برخوردار کرد.

انتقال آب از حوضه های مجاور نیز می تواند به میزان 300 میلیون متر مکعب پتانیسل آب استان را افزایش دهد که در صورت استفاده از شیوه های فعلی آبیاری، حدود 43 هزار هکتار و در صورت استفاده از روشهای آبیاری مدرن، حدود 56 هزار هکتار از اراضی استان را به اراضی آبیاری شده پیوند خواهد داد.

جمع چهار رقم فوق میزان آب قابل استفاده برای بخش کشاورزی را به مقدار 2500 میلیون مترمکعب نشان می دهد که در صورت استفاده از روش های مدرن آبیاری قادر است حدود 460 هزار هکتار از اراضی استان را آبیاری کند.

بر اساس آمار های موجود، استان گلستان دارای 850 هزار هکتار اراضی قابل کشت است که در صورت انجام موارد فوق، هنوز حدود 390 هزار هکتار از اراضی استان باید به صورت دیم کشت شود و یا اصولا بدون کشت باقی بماند.

برای آبیاری 390 هزار هکتار در صورت استفاده از روش های فعلی آبیاری به حدود 2700 میلیون متر مکعب آب دیگر احتیاج است.

وجود منابع بزرگی از زه آب های ناشی از آبیاری و زهکشی اراضی کشاورزی استان و از آن مهم تر، وجود نعمتی به نام دریای خزر در مجاورت استان گلستان، این امکان را فراهم می آورد که بتوان در خصوص استفاده از این منبع بزرگ آبی مطالعه و برنامه ریزی کرد.

شوری آب دریای خزر حدود یک سوم آب های آزاد است و در شمار آب های نیمه شور محسوب می شود.

در خصوص استفاده از آب های نیمه شور و شور در ایران و دیگر کشورها تحقیقات فراوانی صورت گرفته و در مناطق زیادی نیز عملا" از این نوع آب ها استفاده می شود.

تاکنون 10 هزار گیاه که درمناطق گرمسیری رشد می کنند و با آب شور آبیاری می شوند، شناخته شده که 20 گونه آن دارای ارزش صنعتی است .

در کشور اریتره گیاه سالیکورنیا که یک گیاه شورزی روغنی است با آب دریا آبیاری می شود. در چابهار قرار است آب دریا پس از گردش در استخرهای پرورش میگو تصفیه شده و در حوضچه های جداگانه ای برای آبیاری مزارع کشت مارچوبه و درخت حرّا مورد استفاده قرار گیرد. دراین حوضچه ها سخت پوست آرتمیا نیز به راحتی رشد می کند.

در نتایج تحقیقی به منظور بررسی تاثیر استفاده از زهاب بر عملکرد واجزای عملکرد دانه گندم (رقم چمران) آمده است که اگر هدف استفاده دراز مدت از آب زهکش باشد، کاربرد تا 50 درصد زهاب به روش اختلاط با آب تازه در اولویت اول یا 25 درصد زهاب به روش تناوب در اولویت دوم می تواند به عنوان بهترین روش استفاده بهینه از زهاب در نظر گرفته شود.

مطالعه ای در خصوص افزایش کارایی مصرف آب نیمه شور وشور بر روی ذرت و پنبه در کاشمر و ورامین اجرا شده است. با استفاده از این روش ها عملکرد علوفه خشک ذرت 7.2 تن درهکتار وکارایی مصرف آب 1.37 کیلوگرم علوفه خشک برمتر مکعب آب بدست آمد. درخصوص پنبه نیز میزان 3.6 تن وش پنبه در هکتار با کارایی 0.37 کیلوگرم وش به ازای هر متر مکعب آب بدست آمده است.

تحقیقاتی در دانشگاه پیزای ایتالیا ثابت کرد که آب شور رقیق شده دریا میتواند باعث تولید بیشتر آنتی اکسیدان هایی مثل ویتامین E و C در چندین نوع گوجه فرنگی شود.

گیاه جاتروفا که دانه های آن دارای حدود 40 درصد روغن است که به عنوان سوخت گیاهی کاربرد دارد می تواند بدون هیچ عملیات فراوری و حتی ترکیبی جانشین سوختهای فسیلی شده و در موتورهای دیزلی مصرف شود و تفاله های دانه های آن نیز پس از استخراج روغن قابل تخمیر بوده و می توان از آن الکل تولید کرد و نیز در سموم آفت کش طبیعی و تهیه کود گیاهی مورد استفاده قرار داد. همچنین گیاهی است که با استفاده از آب شور و در اراضی لم یزرع قابل کشت بوده و علاوه بر برخی کشور ها مانند هند، چین، مصر، تایلند، اندونزی، برزیل، اردن و عربستان، در برخی از استان‌های ایران نیز در سطح چند هزار هکتاردر حال کشت است.

لذا امید است برای زیر کشت بردن حدود 390 هزار هکتار از اراضی استان که بدون آب باقی می ماند، برنامه ریزی مناسب برای استفاده از آبهای شور حاصل از زهکشی اراضی شمال استان که میزان آن به حدود 80 میلیون متر مکعب بالغ خواهد شد و نیز احداث تاءسیسات بزرگ پمپاژ در نقاط مختلف در سواحل دریا به میزان کل حدود 200 متر مکعب بر ثانیه و پمپاژ آب در طول 6 ماه فصلع زراعی به مقدار 20 ساعت در روز و انتقال حدود 2620 میلیون متر مکعب آب توسط کانال ها یا خطوط لوله به مزارع به عمل آید ، که الزاما" باید این مزارع در مناطقی طراحی شود که آب شور و نیمه شور استفاده شده نتواند به سفره های شیرین آب زیر زمینی نفوذ کرده و کیفیت آن ها را تحت تاءثیر قراردهد ، لذا تعیین محل مزارع حساسیت خاصی را طلب می کند ولی منطقه عمومی آنرا می توان عمدتا" در اراضی شمال گرگانرود و به ویژه در اراضی انتهایی حوضه آبریز اترک متصل به دریا در نظر گرفت.

منبع: خبرفوری

73