بزرگترین جاسوس انگلیس معروف به لورنس عربستان / او چگونه وارد ایران شد؟

به گزارش خبر فوری ، شاید بتوان قدرت ستون پنجم روباه پیر را در زندگی و فعالیت‌های توماس ادوارد لورنس(مشهور به لورنس عربستان) جست و جو کرد. لورنس یکی از بزرگترین جاسوس‌های تاریخ بریتانیا است که از طریق فعالیت‌های جاسوسی خود توانست سرنوشت جنگ اول جهانی را تغییر داده و منجر به فروپاشی امپراتوری بزرگ عثمانی شود که همواره بزرگترین خطر اروپای جدید بود.

بنا به روایتی، امروز سالروز فوت لورنس است. به همین مناسبت بد نیست مروری بر زندگی و فعالیت او داشته باشیم.

باستان شناسی جوان در سوریه که سری پر باد دارد

توماس لورنس متولد 1888 است. پدر او یک نجیب زاده ایرلندی به نام توماس چاپمن بود که همسر و دو دخترش را برای بودن با معشوقه و معلم اسکاتلندی خصوصی فرزندانش، سارا جونر، ترک کرد. این دو بعد‌ها نام خانوادگی لورنس را برگزیده، با این نام در کنار هم زندگی کرده و صاحب 5 پسر شدند که یکی از آنها توماس بود.

لورنس از نوجوانی علاقه بسیار زیادی به باستان شناسی داشت. در آن روزگار، غربی‌ها در قالب گروههای باستان شناسی مختلفی به مناطقی از شرق رفته و فعالیت های شرق شناسی وسیعی را صورت می‌دادند. در بین این گروه‌ها برخی جاسوسی‌ها نیز انجام می‌گرفت. با آغاز جنگ جهانی اول، این فعالیت اوج گرفت. در هنگام جنگ، جهان به دو دسته قسیم شد. موتلفین به رهبری انگلیس و فرانسه در یک جبهه و آلمان و اتریش و عثمانی نیز در قالب اتحاد مثلث در جبهه دیگر قرار داشتند.

لورنس در آغاز جنگ، در سوریه به سر می‌برد و فعالیت های باستانی شناسی خود را تداوم می‌بخشید. در این هنگام بود که بریتانیا بار دیگر به قدرت اصلی خود روی آورد. ارتش و سفارت انگلیس، باستان شناسان را مامور کرد که با اقدامات خود مردم محلی و خوانین و شیوخ غالبا عرب منطقه را جذب انگلیس کرده و آنها را علیه عثمانی‌های ترک تبار بشورانند.

لورنس نیز یکی از این افراد بود که ماموریت یافت به خصوص در عربستان فعالیت خود را دنبال کند. او با اقدامات چند ساله خود به خوبی نشان داد که تا چه حد در این زمینه توانا است. لورنس در عربستان فرهنگ اعراب را مطالعه ‌کرد و نه تنها زبان عربی را به خوبی فرا گرفت، بلکه لهجه‌های قبایل مختلف را هم آموخت. او از پوشیدن لباس عربی و زندگی مثل مردان قبایل بیابانی احساس غرور می‌کرد و به همین دلیل لقب لورنس عربستان به او داده شد.

اتحاد اعراب علیه عثمانی با طعم انگلیسی

لورنس خیلی زود گروهی از جنگجویان نامنظم و چند تکه از اعراب را رهبری کرد و وارد جنگ علیه نیروهای عثمانی شد. او توانست از طریق این روش جنگی(چریکی) پیروزی‌های زیادی به دست بیاورد. رشادت‌های او در میدان نبرد توجه لوول توماس، روزنامه‌نگار آمریکایی را به خود جلب کرد. او مقالات بسیاری را در مورد لورنس نوشت و توانست او را در اوج جنگ در غرب هم مانند شرق و خاورمیانه هم مشهور کند.

لورنس در سال 1916 با متحد کردن قبایل عرب ساکن حجاز از سمت صحرا به بندر عقبه در شمال دریای احمر حمله کرد و با پیروزی در این جنگ در میانه جنگ جهانی اول تسلط عثمانی بر دریای احمر را از بین برد. او سپس به خط آهن عثمانی حمله کرد و با قطع کردن خطوط ارتباطی ارتش عثمانی، توانست پیروزی اعراب و نابودی عثمانی را تسریع ببخشد. او حملات زیادی به نیروهای امپراتوری کرد و حتی توانست در یکی از عملیات‌های خود دمشق را تسخیر کند.

وقتی رویای اعراب به باد رفت؛ قهرمانی که شکست

برخی معتقدند لورنس کم کم ارتباطی عاطفی با عرب‌ها پیدا کرده بود و به همین دلیل، پایان یافتن جنگ و رقم خوردن سرنوشت اعراب او را درمانده ساخت. اعراب به امید واهی استقلال علیه عثمانی جنگیده بودند اما بعد از جنگ جهانی، نه تنها به رویای خود نرسیدند بلکه میان دو کشور انگلیس و فرانسه تقسیم شده و این دو، قیمومیت آنها را بر عهده گرفتند.

لورنس که علت اعتماد عرب‌ها به انگلیس بود خود را تا حدی در این حادثه مقصر می‌دانست. او در سال 1919 در مذاکرات صلح پاریس و در سال 1921 در کنفرانس قاهره شرکت کرد اما نتایج این مذاکرات به شدت او را ناامید ساخت چرا که به جای اعطای استقلال واقعی به اعراب، بریتانیا و فرانسه در واقع خاورمیانه را بین خود تقسیم کردند.

لورنس حتی در سال 1920 برای گرفتن حق استقلال خاورمیانه به سراغ وینستون چرچیل رفت، اما این تلاش‌های نیز بی‌ثمر بوده و او چنان ناامید و پشیمان شده بود که اتحاد اعراب را «مفهومی در ذهن یک دیوانه» توصیف کرد.

حالا لورنس فهمیده بود که نه قهرمان اعراب بلکه آلت دستی بیش نبوده است. او با اقداماتش مسیر پیروزی انگلیس در جنگ و نابودی عثمانی را فراهم ساخته و رویای دوستی با اعراب و استقلال آنها توهمی بیش نبود. این اتفاق باعث شد او تا حدی شرمسار شود. طبق گفته برخی منابع، در این ایام، یک مرد اسکاتلندی توسط لورنس استخدام شد تا به طور مرتب چند بار او را در روز شلاق بزند.

بازگشت به انگلیس و خدمت مجدد به استعمار پیر

لورنس بعد از بازگشت از عربستان و در شرایطی که در اوج شهرت به سر می‌برد سعی کرد زندگی شخصی خود را بازیابد و به همین دلیل در سال 1922 تحت نام مستعار جان هیوم راس وارد نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا شد.

طبق گفته برخی منابع، لورنس با قدرت گیری مجدد ایتالیا، شوروی و آلمان، نگران بقاء امپراتوری استعماری انگلستان شده بود و اصرار داشت که انگلستان برای حفظ قدرت خود تا می تواند نیروی هوایی اش را تقویت کند و شخصا داوطلب کمک به انجام این طرح شده و به نیروی هوایی منتقل گردیده بود.

او در ابتدا به عنوان خلبان در نیروی هوایی کشورش خدمت کرد اما بعد از این که رسانه‌ها هویت واقعی او را فاش کرده، اعلام کردند که وی در هند به جاسوسی مشغول است و در ادامه نیروی هوایی او را اخراج کرد. در سال 1925 وی بار دیگر وارد نیروی هوایی سلطنتی شد و بعد از ده سال بازنشست گردید.

ورود به ایران

نکته جالب توجه در مورد لورنس عربستان این است که او در دوره فعالیتش، در ایران نیز اقداماتی را انجام داد. در سال‌های 1308 و 1309 لورنس از طریق مرز ایران و عراق- نواحی سردشت کردستان- به ایران وارد شد و با برخی از سرکردگان طوایف منطقه ملاقات‌هایی نیز انجام داد. لندن مایل بود برای رضاشاه که در آن زمان به انگلیس‌ها پشت کرده بود دردسر ایجاد کند. رضاشاه تمایل زیادی به همکاری با آلمان‌ها داشت و لندن از این همکاری سخت ناراحت بود. اولین سندی که در مورد ورود مخفیانه لورنس عربستان به ایران وجود دارد، گزارش محرمانه علی منصور است.

پس از کشته شدن سیمیتقو(یکی از روسای کردهای جدایی طلب)، فرمانده قوای آذربایجان از تحریکات لورنس در منطقه اطلاع داشت و به وسیله رکن ۲ قوای تحت امر خود از اقدامات لورنس مطلع شد. سرانجام افسر رئیس رکن دو که طی ماجرایی از ورود «لورنس» به ایران مطلع بود و تا ارومیه وی را تعقیب کرده بود، موفق شد وی را در مدرسه آمریکایی ارومیه شناسایی و دستگیر کند. او ابتدا خود را شخص دیگری معرفی کرد سپس به دفتر فرماندهی قوای آذربایجان انتقال یافت و چون جریان امر با تلگراف رمز به اطلاع رضاشاه رسیده بود، از اعدام وی خودداری شد و نامبرده را تحت‌الحفظ به زندان تازه‌تأسیس قصر فرستادند و او را به عنوان یک معلم و کشیش ساده انگلیسی زندانی کردند.

سر انجام در یکی از روزهای اسفند ۱۳۰۹ با اجرای یک صحنه‌سازی توسط مأموران مستوفی الممالک نخست‌وزیر رضاشاه و ایجاد یک شورش در زندان، لورنس ابتدا پذیرایی و اطعام و سپس با مساعدت‌های سرتیپ زاهدی مخفیانه از تهران فراری داده می‌شود.

مرگ مشکوک بر اثر تصادف

لورنس عربستان در 46 سالگی و در یک مرگ مشکوک جان سپرد. وی در منطقه دورست انگلستان بر اثر افتادن از موتوسیکلت دچار ضربه مغزی شده بود. وینستون چرچیل پس از آگاه شدن از مرگ سرهنگ لورنس گفته بود: "از دست رفتن لورنس به امپراتوری انگلستان چنان آسیبی زده است که تا سالها جبران نخواهد شد. من امیدوار بودم که در روزهای بحرانی که دارند دوباره در افق آشگار می شوند، لورنس را در کنارمان می دیدم. از مغز بزرگ او خیلی کارها بر می آمد. او از چهره های بزرگ امپراتوری ما بود."

منبع: خبر فوری

38