احیای دریاچه ارومیه، اقدامی طلایی در زندگی دوباره حیات وحش

در سال ۱۳۹۳ یعنی یک سال قبل از آغاز به کار عملی ستاد احیای دریاچه ارومیه، کسی امیدی به احیای این نگین آبی ایران با ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب باقی مانده نداشت.

زندگی ۱۴ میلیون نفر در استان‌های همجوار این دریاچه تهدید شد و روستاییان بسیاری مجبور به مهاجرت از خانه و کاشانه شان شدند.

کانون های ریزگردهای نمکی تشکیل و با وزش یک باد زندگی مردم و جانشان برباد و تهدید می‌شد و خطر بروز انواع بیماریها برای مردم بومی و محلی و جانداران در حال زیست در پارک ملی و انواع آفت ها و مخاطرات نابودکننده برای پوشش گیاهی و باغی منطقه رقم خورد.

زمین های کشاورزی مناطق حاشیه دریاچه به علت شوری آب و گرد و غبار نمکی رونق خود را از دست دادند و به تبع آن جزایر اشک، اسپیر، کبودان، آرزو که زمانی مامن و زیستگاه هزاران پستاندار وحشی منحصر بفرد از جمله گوزن زرد کمیاب ایرانی، قوچ و میش ارمنی و دهها گونه دیگر بود، با تهدید شدید کم آبی مواجه شد.

این دریاچه که در دهه های ۱۳۷۰ و ماقبل آن با ۱۰۲ جزیره خود زیستگاه ۲۷ گونه پستاندار، ۲۱۲ گونه پرنده، ۴۱ گونه خزنده، هفت گونه دوزیست و ۲۶ گونه ماهی بود در دهه ۱۳۹۰ به علت خشک شدن بخش بزرگی از سطح آبی‌اش برخی از این گونه ها را نیز از دست داد و امروز برخی از آنها هم که هستند به ندرت دیده می‌شوند.

علاوه بر تاثیرات بسیار مخرب کم آبی بر پوشش گیاهی منطقه این خشکسالی ها موجب کاهش سطح آب دریاچه و بهم چسبیدن جزایر موجود در پارک ملی دریاچه ارومیه شد.

این بهم چسبیدگی به همراه خود عوارض و پیامدهای ناگواری را رقم زد که مهمترین آنها هجوم گونه های پستاندار وحشی از جمله ببر، روباه و شغال به زیستگاه های گونه های منحصر بفرد در حال زیست در این زیست بوم بود.

از سویی به علت کم آبی و کاهش ذخایر غذایی، گوزن‌های زرد از زیستگاه اصلی خود در جزیره اشک خارج شدند و این موضوع باعث شد تا برخی از این گونه در باتلاق های اطراف جزایر گرفتار شده و دچار مرگی تلخ و برخی با ورود به روستاها و مزارع شکار سودجویان شوند.

برخی نیز در چرخه طبیعت شکار جانوران مهاجم میهمانی شدند که از سایر مناطق و جزایر وارد جزیره اشک و کبودان شده بودند.

اما این شرایط دیری نپایید و گردونه حیات تلخ این زیست بوم ارزشمند و فرا ملی بر مسیر خشکیدن نچرخید؛ چراکه سیاست‌های مدبرانه رهبر معظم انقلاب در زمینه توجه به مسایل زیست محیطی در سال ۱۳۹۴ در قالب ۱۵ بند اساسی به صورت کامل و جامع تهیه و ابلاغ شد و بارقه های امید برای احیای دوباره دریاچه و اکوسیستم آن در دل ساکنان منطقه جوانه زد.

بخشی از این سیاست‌های راهبردی با تاکید بر تهیه اطلس زیست‌بوم کشور و حفاظت، احیا، بهسازی و توسعه منابع طبیعی تجدید پذیر مانند دریا، دریاچه، رودخانه، مخزن سدها، تالاب، آبخوان زیرزمینی، جنگل، خاک، مرتع و تنوع زیستی بویژه حیات وحش و اعمال محدودیت قانونمند در بهره‌برداری از این منابع متناسب با توان اکولوژیک ظرفیت قابل تحمل و توان بازسازی آنها بر اساس معیارها و شاخص‌های پایداری، مدیریت اکوسیستم‌های حساس و ارزشمند (از قبیل پاری‌های ملّی و آثار طبیعی ملّی و حفاظت از منابع ژنتیک و ارتقاء آنها تا سطح استانداردهای بین‌المللی مطرح و ابلاغ شد و دولت بران شد تا مطالبات و سیاستها را محقق کند.

امروز بعد از گذشت پنج سال از این موضوع با همدلی مسوولان و عزم مردم میزان آب این دریاچه به حدود سه و نیم میلیارد مترمکعب رسیده که نزدیک به هفت برابر کمترین میزان شده و نوید بازگشت مجدد حیات به گوش هر رهگذری در سراسر این مرزو بوم می رسد.

خبرگزاری جمهوری اسلامی آذربایجان‌غربی با توجه به اهمیت دریاچه ارومیه و تاثیرات زیست محیطی آن بر زیست بوم منطقه، میزگردی در زمینه بررسی اثرات احیای این دریاچه بر این زیست بوم و اکوسیستم ارزشمند آن با حضور مهران نظری مدیرکل، حجت جباری معاون فنی، سعید موسوی معاون پایش و نظارت و منوچهر قدرتی رییس اداره اطلاع رسانی حفاظت محیط زیست این استان ترتیب داد تا تلخ و شیرین حکایت ایام کم آبی و پر آبی آن و عواقب به هم پیوستگی جزایر و تاثیرات احیای دوباره آن و نیز وضعیت فعلی دریاچه ارومیه را بررسی کند.

کاهش آب دریاچه، بیشترین ضربه را به حیات وحش منطقه زد

مدیر کل حفاظت محیط زیست درباره اثرات بسیار مخرب کاهش آب دریاچه ارومیه گفت: آسیب به زیرساختهای زیست محیطی استان در حوضه دریاچه ارومیه به ویژه محیط طبیعی و حیات وحش پارک ملی دریاچه ارومیه و زیستگاههای اطراف و جزایر از جمله مهمترین این آثار است.

"مهران نظری" با بیان اینکه آسیب های وارده به محیط زیست در این ۲ دهه اخیر بسیار مهم و اساسی هستند، افزود: گوزن های زرد به عنوان گونه‌ای منحصر به فرد که در این جزایر زیست می‌کردند با کاهش سطح آب و پوشش گیاهی از جزایر خارج شدند و در باتلاق ها جان دادند.

وی گفت: بهم چسبیدن جزایر بر اثر کاهش آب مهمترین عامل خروج گونه های منحصر به فرد از این مناطق و نیز ورود گونه های جانوری وحشی بوده‌است.

وی اضافه کرد: تعدادی از این گوزن ها شکار گونه های مهاجم مثل روباه و پلنگ و شغال شدند که از سایر مناطق به جزایر راه یافته بودند؛ عده ای نیز به دام شکارچیان فرصت طلب افتادند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌غربی با بیان اینکه افزایش سطح آب دریاچه ارومیه راهکاری برای رفع این مشکلات زیستی است، گفت: در سالهای اخیر در اثر افزایش سطح آب دریاچه حرکت قایقها بسیار مطلوب و تردد به جزایر و نظارت برزندگی حیات وحش دوباره آغاز شد.

نظری با بیان اینکه اعتبارات اجازه تردد هوایی را به جزایر نمی‌دهد، ادامه داد: اگر امکان تردد وجود داشت نظارت بیشتری بر حیات وحش انجام می‌شد.

وی اضافه کرد: احیای دریاچه ارومیه به حیات وحش و پوشش گیاهی کمک شایسته‌ای کرده‌است و به زودی میتوان شاهد افزایش دوباره زاد و ولددر این زیست بوم بود.

مدیر کل حفاظت محیط زیست استان آذربایجان‌غربی با بیان اینکه در سالهای اخیر وصل شدن جزایر به همدیگر موجب ورود گونه های مهاجم شده‌است افزود: برنامه مدیریت برای گوزن زرد در این راستا در ارومیه اجرا می‌شود و زنده گیری پلنگ موجود در جزیره و تعدیل گوشتخواران جزو برنامه های محیط زیست است.

نظری افزود: هم اکنون پنج نوع پستاندار در پارک ملی دریاچه ارومیه زندگی می‌کنند از جمله قوچ و میش به تعداد یکهزار و ۴۰۰ راس، گوزن زرد ایرانی به تعداد ۵۵ راس، روباه، شغال و پلنگ؛ که بیشتر در جزیره کبودان هستند و اتصال جزایر موجب شد تعدادی به جزیره اشک وارد شوند که رقیب غذایی گوزن هستند.

وی با بیان اینکه امسال طبق آمار ۱۱ تا ۱۲ درصد افزایش پرندگان در سطح استان از بهمن ماه پارسال تاکنون رخ داده، گفت: امسال حضور ۵۰ تا ۶۰ هزار بال فلامینگو در این منطقه مشاهده شده‌است.

۵۵ راس گوزن زرد در جزایر دریاچه ارومیه باقی مانده است

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی نیز در این میزگرد گفت: در میان پروژه های مصوب ستاد احیا یکی از پروژه های بسیار مهمی که در زمان احیای دریاچه ارومیه مدنظر بود احداث سطوح آبگیر بود.

حجت جباری افزود: آب مورد نیاز در جزایر با دست قابل انتقال نبود و با ایجاد سطوح آبگیر برف و آب در جزایر در داخل مخزنهای پلی اتیلنی جمع می‌شد تا در مواقع مورد نیاز مورد استفاده حیات وحش باشد.

وی با اشاره به اینکه در جزایر اسپیر، آرزو و اشک این آبگیرها مورد استفاده جانداران است، گفت: طی آخرین سرشماری در سال ۱۳۹۸ حدود ۵۵ راس گوزن زرد از مجموع ۱۶۶گوزن زرد موجود در سال ۱۳۹۴در این جزایرباقی مانده‌است.

وی اظهار داشت: با خشک شدن دریاچه در همه بخشهای اکوسیستم آبی تغییرات چشمگیری رخ می‌دهد و در این بخش هم این تغییرات رخ داده‌است.

بازگشت مجدد آرتمیا به چرخه زیستی با احیای دریاچه ارومیه

مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی بازگشت مجدد حیات به آرتمیا اورمیانا را یکی از دستاوردهای مهم احیای دریاچه بیان کرد و گفت: در سال گذشته و امسال شکوفایی آرتمیا با افزایش سطح آب دریاچه رخ داد.

نظری اضافه کرد: برای اینکه بتوان ارزیابی از ذخایر آرتمیا داشت و زیستگاه آن را ارزیابی کرد با معاونت پژوهشی دانشگاه ارومیه قراردادی منعقد شده تا میزان ذخایر بررسی شود و بعد برای اخذ مجوز اقدام شود.

وی گفت: سه میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال برای این طرح تحقیقاتی در نظر گرفته شده و از معاونت دریایی و تالابهای سازمان این مبلغ اختصاص یافت.

مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی اظهار داشت: بهره برداری پایدار نیاز امروز در راستای حفاظت از منابع است و باید در این زمینه تلاش شود.

نظری بیان کرد: سال قبل آرتمیا در اوج شکوفایی بود و با آن همه تعداد جمعیت هیچ بهره برداری نشد و تلف شدند وماحصل این مطالعات تکلیف صدور یا عدم صدور مجوز برداشت را مشخص می‌کند.

حفاظت از حیات وحش پارک ملی دریاچه ارومیه با تلاش مضاعف میسر می شود

رییس اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌غربی در این زمینه گفت: برای از بین بردن این تعارضات باید انرژی مضاعفی گذاشت تا جمعیت حیات وحش و گونه ها به مخاطره نیافتد.

منوچهر قدرتی با بیان اینکه تالابها در روند کم آبی دریاچه ارومیه جور آن را بردوش کشیدند افزود: فلامینگوها که به عنوان جمعیت ساکن در دریاچه بود جمعیتش بسیار کاهش یافت و سایر پرندگان آبزی به علت خشک شدن جزایر و کاهش پوشش گیاهی زاد آوری شان کاهش یافت.

وی با بیان اینکه خشک شدن برخی درختان خاص جزیره و نیز بروز آفت در جزایر بر درختان هم از آسیبهای دیگر بود گفت: طبق اعلام کارشناسان با خشک شدن دریاچه ارومیه مسیرهای آبی آن باتلاقی شد به گونه‌ای که مسیرهای ۲۰ دقیقه ای دستیابی به جزایر تبدیل به راهی ۶ تا ۱۰ ساعته شد و این موضوع کار را برای محیط بانان بسیار دشوار کرد.

تخصیص ۲۶۰ میلیارد ریال اعتبار برای طرح های زیست محیطی

مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌غربی با بیان اینکه موضوع دریاچه ارومیه در دولت تدبیر و امید به یک مطالبه مردمی تبدیل شد افزود: از شروع فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه تا کنون در بحث فعالیت های زیست محیطی ۲۶۰ میلیارد ریال اعتبار برای طرح های زیست محیطی تخصیص داده شده‌ و در این زمینه اقدامات مختلفی از بخشهای مختلف تخصیص یافته‌است.

نظری با اشاره به برخی طرح های مهم ستاد احیا در بخش محیط زیست گفت: پروژه تثبیت ریز گردها، حفاظت فیزیکی از دریاچه، احداث پاسگاههای محیط بانی، ایجاد مرکز ملی هماهنگی و پایش آینده پژوهی دریاچه ارومیه(مهپاد) و پروژه احداث هیدرومتری در محل ورودی آبهای رودخانه های استان به دریاچه ارومیه در قالب طرح های ستاد احیای انجام می‌شود.

وی بیان کرد: هرچند میزان اعتبارات تخصیص ناچیز است ولی با این رقم ناچیز اقدامات اثر گذاری توسط محیط زیست استان انجام شده که از جمله مهمترین آنها طرح مشارکتی استقرار کشاورزی پایدارو معیشت جایگزین و آموزش جوامع محلی است.

نظری با اشاره به محافظت فیزیکی از دریاچه ارومیه، تالابها و تامین زیر ساختهای محیط زیست و قرق و حفاظت های زیست محیطی و نیز حفاظت از دریاچه گفت: پس از کاهش آب دریاچه ارومیه بخشی از زمینهای حاشیه آن خاکشان به تدریج براثر بارشها شیرین شد و این موضوع موجب رویش گیاهان مختلف در حواشی دریاچه شد و لازم بود تا محافظت شود.

وی افزود: در صورت عدم محافظت این موضوع چرای دامی را در پی داشت که تهدیدی جدی برای تبدیل شدن این اراضی به کانون ریزگرد در اثر برداشتهای بی رویه علوفه بود.

مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌غربی ادامه داد: در سالهای قبل حدود ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ یکی از مشکلات اصلی استان کانون های گرد و غبار بود و وقتی وزش باد در اطراف دریاچه ارومیه در جاده ارومیه به سلماس رخ می‌داد با وجود ریزگردها ی نمکی طوفانهای نمکی به پا می‌خواست.

نظری با اشاره به اینکه در راستای کنترل ریزگردها در منطقه جبل تثبیت بیولوژیکی انجام شد افزود: در این راستا با مالچ پاشی در ۵۰ هکتار و کاشت گونه های گیاهی و درختچه های بومی و محلی از جمله قره داغ و درختچه های گز سعی شد در مسیر سلماس به ارومیه و میاندواب مشکل حل شود.

وی با بیان اینکه این کانونهای ریزگرد چندین شهرستان اطراف را تحت تاثیر مستقیم قرار می‌داد اظهار داشت: این طرح در ۴۸۰ هکتار اجرا شد که باعث جلوگیری از مهاجرت ساکنین نیز شد.

وی با اشاره به معیشت جایگزین و ایجاد در آمد برای روستاییان از طریق تالابها گفت: هم اکنون در تالاب ارومیه، مهاباد و نقده شاهد این موضوع هستیم.

نظری با بیان اینکه منابع تالابی و محصولات تالابی می‌توانند در آمد زایی کنند اضافه کرد: اجازه برداشت "نی" به جوامع محلی و چرای دامها به مردم داده شده‌است تا دامهای خود برای چرا به تالابها بیاورند و در مقابل جوامع محلی هم برای حفاظت از محیط زیست کمک های شایسته‌ای می‌کنند.

وی گفت: هم اکنون ۹۵ درصد از کانون های گرد و غبار در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و حواشی دریاچه در استان مهار شده‌ و کانونی در این مناطق باقی نمانده‌است.

وی با اشاره به اینکه هم اکنون وضعیت دریاچه بسیار مطلوب بوده‌است افزود: تراز سطح دریاچه ارومیه نسبت به سال قبل فقط چهار سانتیمتر کمتر است.

دریاچه ارومیه عمق گرفته‌است

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی گفت: با وجود اینکه کاهش ۳۰ درصدی بارش‌ها در حوضه آبریز دریاچه رخ داده‌است ولی از تراز مشابه سال قبل تراز موجود تفاوتی ندارد و تردد با قایق در جزایر به علت عمق گیری دریاچه میسر شده‌است.

حجت جباری با اینکه عمیق‌ترین بخش دریاچه ارومیه حدود ۱۲۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر است گفت: هنوز مطالعاتی دقیق در این زمینه انجام نشده‌است ولی در سال ۱۳۹۳ کمترین تراز برای دریاچه ارومیه به ثبت رسیده‌ که عمق آن به کمتر از ۵۰ سانتیمتر رسیده‌بود.

جباری با اشاره به نمکهای موجود در کف و بستر آب دریاچه گفت: با بالا رفتن حجم آب در بستر دریاچه عمق و سطح آن همزمان بیشتر می‌شود و نمکهای بیشتری در دریاچه حل می‌شود.

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی گفت: میزان نمک موجود در دریاچه ارومیه بیش از هفت میلیارد تن است و هم اکنون برداشت نمک از بستر آن در استان آذربایجان‌غربی انجام می‌شود و در استان آذربایجان شرقی هیچ برداشتی نمی‌شود.

پسابها و آبهای ورودی به دریاچه ارومیه پایش مستمر می‌شود

معاون پایش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌غربی در این نشست با اشاره به استفاده از پسابهای استاندارد برای احیای دریاچه ارومیه گفت: پسابهای ورودی به دریاچه ارومیه که طبق طرح های ستاد احیای دریاچه ارومیه بعد از تصفیه اجازه ورود به دریاچه دارند مستمر پایش می‌شوند.

سعید موسوی بیان کرد: این اقدام با رعایت استاندارد های زیست محیطی مشکلی نخواهند داشت چرا که یکی از اهداف احیای دریاچه استفاده از پسابهای تصفیه شده‌است و در دنیا نیز مرسوم است.

وی افزود: طبق مصوبات ستاد احیای بعد از تکمیل تصفیه خانه فاضلاب ارومیه تمام پسابها باید از طریق لوله گذاری به دریاچه باید منتقل شود و برای ارزیابی پساب استاندارد شرکت آب و فاضلاب را ملزم کردیم تا در خروجی تصفیه خانه سیستم پایش انلاین داشته باشند.

موسوی بیان کرد: قرار شده در بخشهایی که مورد تاثیر پسابها بوده‌است ۱۳ کیلومتر لوله گذاری شود تا اراضی اطراف تحت تاثیر این موضوع نباشند.

دریاچه ارومیه در قالب طرح‌های ستاد احیا قرار است ظرف مدت ۱۰ سال /از ۱۳۹۴/ به تراز اکولوژیک خود برسد که حدود یک‌ونیم تا ۲ سال از برنامه عقب است؛ این دریاچه از اواسط دهه ۱۳۸۰ شروع به خشک شدن کرد و بنا بر آمار بین‌المللی تا سال ۲۰۱۵ میلادی حدود ۸۰ درصد از مساحت آن خشک شد.

دولت روحانی مصمم است تا پایان دولت کارنامه موفقی از احیای دریاچه ارومیه به مردم منطقه تقدیم کند و همواره خاطره خوبی از خود برای مردم آذربایجان بر جای بگذارد.

هرچند طرح‌های مهم انتقال آب به دریاچه ارومیه هنوز به بهره برداری نرسیده و طی سال‌جاری با حضور رییس جمهوری افتتاح خواهند شد ولی قطع یقین با نیم نگاهی به هزینه ۱۰ هزار میلیارد ریالی دولت در بحث احیای دریاچه ارومیه و اقدامات انجام شده در این راستا، افزایش تراز یک و نیم متری نگین آبی آذربایجان نسبت به کمترین تراز ثبت شده برای آن با وجود کاهش چشمگیر بارندگی‌ها به هیچ وجه اتفاقی نیست و نشان از توجه ویژه دولت به این موضوع زیست محیطی دارد.

کمترین میزان آب دریاچه ارومیه در سال ۱۳۹۳ یعنی یک سال قبل از آغاز کار عملی ستاد احیای دریاچه ارومیه با ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب به ثبت رسید که با نگاه بلند دولت تدبیر و امید هم اکنون میزان آب این دریاچه به بیش از چهار میلیارد مترمکعب رسیده که نزدیک به هشت برابر افزایش داشته است.

با وجود این افزایش نسبی تراز، نمودار تغییرات ۳۰ ساله دریاچه ارومیه بر پایه داده‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهد که این دریاچه هنوز با روزهای خوب خود فاصله زیادی دارد و افزایش بارش‌ها و استفاده بهینه از منابع آبی بر اساس سیاست‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه می‌تواند ضمن ادامه روند افزایش تراز آب این دریاچه، به احیای کامل آن بینجامد.

قبل از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه تراز این حوزه آبی بسته سالانه به طور متوسط ۴۰ سانتی‌متر کاهش می‌یافت اما در سایه اقدامات دولت تدبیر و امید، روند خشک شدن آن متوقف شد.

هرچند تراز یک‌هزار و ۲۷۴ متر به عنوان ارتفاع اکولوژیک دریاچه ارومیه اعلام شده‌ است ولی این دریاچه در تراز یک‌هزار و ۲۷۲ متر هم شرایط مطلوب خواهد داشت و بیش از ۹۵ درصد کانون‌های ریزگرد آن رفع خواهد شد.

منبع: ایرنا

68