جستاری در مفهوم «سلام» و ارتباط آن با سرزمین ظهور امام زمان(عج) / رمزگشایی مفهوم «سلام» در کلام امام باقر(ع)
موضوع سلامتی و امنیت در قالب نعمات بهشتی توسط خداوند متعال از معارفی است که در آیات قرآن و روایات اهل عترت(ع) بدان اشاره شده است. طرح این مباحث در منابع اسلامی(قرآن و عترت) علاوه بر اینکه زندگی انسان را هدفمند می‌کند، نوید آیندهای خالی از ظلم و استبداد و تاریکی را به بشریت میدهد؛ حال به طور مصداقی به یکی از این مفاهیم نویدبخش که در قرآن و روایات با عنوان «سلام» از آن یاد شده است میپردازیم.
روزی راوی میگوید از امام صادق(ع) درباره معنای سلام بر رسولالله(ص) پرسیدم. حضرت فرمودند هنگامی که خداوند تبارک و تعالی پیامبرش و وصی پیامبرش و دختر پیامبرش و دو فرزند و جمیع امامان(ع) و نیز شیعیانشان را خلق کرد، از آنها میثاق گرفت و اینکه صبر پیشه کنند، و ایستادگی کنند و مرزها را نگهداری و تقوای الهی کنند؛ وَ أَنْ یَصْبِرُوا وَ یُصَابِرُوا وَ یُرَابِطُوا وَ أَنْ یَتَّقُوا اللَّه» و بعد فرمودند در این راستا به آنها وعده داد زمین مبارک و حرم امن را تسلیمشان کند و ایشان را از دشمنشان و هم از آفات زمین آسوده کند، همان زمینی که خدا آن را تبدیل به سلام کرده است و سالم نگه میدارد برای شما آنچه در آن است و لکهای در آن نیست، یعنى ستیزهاى از دشمن در آن نماند و این که در آن باشد هر چه را بخواهند و دوست دارند؛ وَعَدَهُمْ أَنْ یُسَلِّمَ لَهُمُ الْأَرْضَ الْمُبَارَکَةَ وَ الْحَرَمَ الْآمِن ...» مفاهیم «زمین مبارک»، «حرم امن»، «آسودگی از دشمنان»، «عدم ستیزگی دشمن» از مفاهیم اصلی این بخش از روایت است که امام صادق(ع) به آن اشاره فرمودند.
آیا تمام این مصادیق نشانگر دوران ظهور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) نمیتواند باشد؟ در حدیث دیگری امام صادق(ع) فرمودند: قائم ما هم غیبتش طولانى میشود تا آنکه حق آشکار شود و نور ایمان از زنگار ارتداد شیعیانى که داراى سرشت پلید هستند پاک شود به طورى که اگر آنها احساس کنند در ایام ظهور مهدى مؤمنین با اخلاص از «تمکین» و «امنیت» آن زمان بهرهمند خواهند بود، به واسطه نفاقى که دارند، به وحشت مىافتند. (بحار، ج51، ص488)
همچنین امام حسین (علیه‌السلام) در خطبهای به اصحاب خود روز عاشورا درباره ویژگی دوران ظهور فرمود: به قدرى برکت از آسمان بزمین نازل مىشود که شاخه درخت از زیادى میوه مىشکند! میوه زمستانى در تابستان و میوه تابستانى در زمستان خورده مىشود.»
مفاهیم عصر ظهور حاکی از تغییرات قوانین است
نکته قابل توجه در روایت اول این بود که امام صادق(ع) از آن دوران به نام «تبدیل زمین» به محیطی به نام «سلام» و «امنیت» یاد کردند و بر اساس آنچه در وصف آن دوران در احادیث میبینیم، گویی این تبدیل زمین همراه با تغییراتی در نظام قوانین فیزیک عالم همراه خواهد بود وگرنه اینکه درختان در غیر فصلشان میوه میدهند با قوانین فعلی سازگار نیست.
در ادامه امام صادق(ع) فرمودند: « وَ أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَلَى جَمِیعِ الْأَئِمَّةِ وَ شِیعَتِهِمُ الْمِیثَاقَ بِذَلِک إِنَّمَا السَّلَامُ عَلَیْهِ تَذْکِرَةُ نَفْسِ الْمِیثَاقِ وَ تَجْدِیدٌ لَهُ عَلَى اللَّهِ لَعَلَّهُ أَنْ یُعَجِّلَهُ جَلَّ وَ عَزَّ وَ یُعَجِّلَ السَّلَامَ لَکُمْ بِجَمِیعِ مَا فِیهِ ؛ و پیامبر(ص) از همه امامان و شیعیانشان این پیمان را گرفت و سلام بر آن حضرت یادآورى این پیمان و تجدید آنست بر خداوند (تا خدا فرستادن سلام را بر آن حضرت تجدید کند) و تا شاید خداى جل و عز در رسیدن وقت این پیمان تعجیل کند و سلامت و سازش را با تمام آنچه در پیمان بود، براى شما بشتاب آماده کند.»
خداوند در سلام نماز ما را یادآور عهدمان می‌کند
بنابراین وعدهای است که خداوند متعال در هر نمازی ما را به واسطه سلام بر رسول گرامی اسلام(ص) نسبت به آن آگاه می‌کند و این نشان از اهمیت دادن به دوران ظهور امام زمان(عج) و استقرار امنیت و سلام در آن سرزمین است. بنابراین مفهوم سلام یعنی یادآوری و تجدید میثاقی که خداوند شیعیان اهل عترت(ع) را به آن وعده داده بود که همان برقراری سلام و امنیت در روی زمین است.
از این منظر ماجرای سفارش رسول گرامی اسلام(ص) به جابر بن عبدالله انصاری نسبت به سلام بر امام محمدباقر(ع) جالب توجه میشود. امام صادق(ع) در روایتی فرمودند: روزی رسول گرامی اسلام(ص) به جابر فرمود ای جابر تو زنده باقی خواهی ماند تا اینکه فرزندم محمد بن علی بن الحسین(ع) که در تورات نامش باقر است را ملاقات کنی؛ پس زمانی که او را دیدی، سلام من را به او برسان.
این ماجرا گذشت تا اینکه روز موعد فرا رسید. جابر که حضرت را در کودکی ملاقات کرد گفت: جانم به فدایت ای فرزند رسول خدا. پیامبر(ص) به تو سلام رساند. امام صادق(ع) فرمودند از چشمان پدرم اشک جاری شد سپس فرمود: ای جابر بر پدرم رسول الله(ص) سلام باد تا زمانیکه آسمانها و زمین برپاست. همچنین بر تو سلام باد.
در واقع رسول گرامی اسلام(ص) آن عهد و میثاقی که هنگام خلقت شیعیان از آنها گرفته بودند و آن برپایی سرزمین بهشتگونه دوران ظهور امام زمان(عج) است را در قالب این ماجرا مجدد یادآور شدند. امام باقر(ع) نیز در بیانی بسیار زیبا فرمودند سلام بر سولالله(ص) باد تا زمانی که آسمانها وزمین پابرجاست.
آیه‌ای که نشان از بهشتی قبل از بهشت قیامت است
برای فهم و تطبیق بیشتر ماجرای سلام رسول خدا(ص) بر امام باقر(ع) و ارتباطش با حدیث امام صادق(ع) مبنی بر برپایی سرزمینی امن و عاری از دشمنی و کدورت به آیه108 سوره هود و رایت ذیل آن اشاره میکنیم. خداوند در این آیه میفرماید: « وَ أَمَّا الَّذینَ سُعِدُوا فَفِی الْجَنَّةِ خالِدینَ فیها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلاَّ ما شاءَ رَبُّکَ عَطاءً غَیْرَ مَجْذُوذٍ ؛ و اما کسانى که نیکبخت شدهاند، تا آسمانها و زمین برجاست، در بهشت جاودانند، مگر آنچه پروردگارت بخواهد. [که این] بخششى است که بریدنى نیست.»
اولین نکته در این آیه است که خداوند از بهشتی یاد می‌کند که تا زمان آسمانها و زمین پابرجاست؛ بنابراین منظور نمیتواند صرفاً بهشت بعد از قیامت باشد زیرا میدانیم بر اساس آیات قرآن تا قبل از بهشتِ بعد از قیامت آسمان و زمینی باقی نمیماند. « إِذَا السَّماءُ انْشَقَّت ؛ هنگامی که آسمان شکافته شود».« إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَت ؛ هنگامی که آفتاب تیره میشود» و « اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ ؛ قیامت نزدیک شد و ماه شکافته شد.» حاکی از دگرگونی و نابودی نظم فعلی عالم در آستانه قیامت است.
اما در روایت ذیل این آیه محدوده این بهشت را تا حدودی مشخص کردهاند. در تفسیر قمی آمده است: «وَ أَمَّا الَّذِینَ سُعِدُوا فَفِی الْجَنَّةِ خالِدِینَ فِیها یَعْنِی فِی جِنَانِ الدُّنْیَا الَّتِی تَنْقُلُ إِلَیْهَا أَرْوَاحُ الْمُؤْمِنِینَ ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا ما شاءَ رَبُّکَ عَطاءً غَیْرَ مَجْذُوذٍ یَعْنِی غَیْرَ مَقْطُوعٍ مِنْ نَعِیمِ الْآخِرَةِ فِی الْجَنَّةِ یَکُونُ مُتَّصِلًا بِهِ ».
منظور از «اما کسانى که نیکبخت شدهاند، در بهشت جاودانند» یعنی در بهشت‌های دنیایی که ارواح مؤمنین در آن منتقل میشوند جاودانند. منظور از «تا آسمانها و زمین برجاست، [در بهشت جاودانند، مگر آنچه پروردگارت بخواهد. [که این] بخششى است که بریدنى نیست]» یعنی (آن عطای خداوندی در بهشت‌های دنیایی)، از نعمتهای بهشتی که متصل به نعمتهای آخرتی است سوا نیست.
قبل از بهشت قیامتی، بهشتی در پهنای آسمانها و زمین است
بنابراین میتوان نتیجه گرفت قبل از بهشت‌های آخرتی بهشتی در محدوده زمین برقرار میشود که ویژگی آن طبق فرموده امام صادق(ع) با عناوین «سلام»، «زمین مبارک»، «حرم امن»، «آسودگی از دشمنان»، «عدم ستیزگی دشمن» نامگذاری شده است که به اعتقاد شعیان این مصادیق در دوران ظهور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) به وقوع خواهد پیوست و این رمزی بود که رسول گرامی اسلام(ص)، امام باقر و امام صادق (علیهماالسلام) در قالب مفهوم «سلام» به شیعیان آموختند. بنابراین همان طور که بیان شد، رواج چنین تفکری در شیعیان علاوه بر اینکه زندگی انسان را هدفمند می‌کند، نوید آیندهای خالی از ظلم و استبدا و تاریکی را به بشریت میدهد تا با امید بیشتری به ادامه حیات بپردازند. بنابراین در دعای ندبه میخوانیم: «بنفْسی انْت امْنیه شایق یتمنی منْ موْمن ؛ جانم به قربانت، ای آرزوی هر مشتاقی از مؤمنین که آرزویت کنند»
منبع: تسنیم
15
