روایت ۴ دهه تهدید؛ چگونه تنگه هرمز تبدیل به اهرم فشار ایران شد

تهدید به بستن تنگه هرمز، یکی از اهرم‌های تهدیدی مهم جمهوری اسلامی ایران در طول تاریخ پس از انقلاب بوده که در مواقع تنش‌های سیاسی و تحریمی علیه ایران شدیدتر و پررنگ‌تر مطرح شده است.

روایت ۴ دهه تهدید؛ چگونه تنگه هرمز تبدیل به اهرم فشار ایران شد

تنگه هرمز، گذرگاهی استراتژیک و حیاتی برای تجارت جهانی انرژی به شمار می‌رود که حدود ۲۰ درصد از نفت جهان از آن عبور می‌کند. جمهوری اسلامی ایران، پس از انقلاب ۱۳۵۷، این تنگه را به عنوان نقطه فشار مهم در برابر تحریم‌ها، تهدیدات نظامی و فشارهای سیاسی بین‌المللی مد نظر قرار داده و بارها از تهدید به بستن آن به عنوان ابزار بازدارندگی استفاده کرده است. اما سابقه این تهدید به قبل از انقلاب نیز بازمی‌گردد و در موقعیت‌های حساس تاریخی، این موضوع پررنگ‌تر شده است.

 

قبل از انقلاب، محمدرضا پهلوی تأکید داشت که تنگه هرمز جایگاه استراتژیک مهمی دارد و ایران باید از طریق استراتژی بازدارندگی کنترل این منطقه را حفظ کند، ولی تهدید به بستن آن به شکل آشکار در مواضع رسمی کمتر شنیده شده است.

اظهارات محمدرضا پهلوی درباره تنگه هرمز

پهلوی تنگه هرمز را «شاهرگ حیاتی» ایران می‌دانست و بارها گفته بود این نقطه برای ایران «مثل مرگ و زندگی» است. او معتقد بود که کنترل این تنگه برای امنیت و اقتصاد ایران ضروری است و ایران اصرار دارد این منطقه زیر کنترل کسانی باشد که با ایران دشمن نباشند.

در مصاحبه‌ای با روزنامه لوموند در تیر ۱۳۵۰، شاه گفت: «آزادی کشتیرانی در آن پهنه آب، آزادی عبور و مرور در تنگه هرمز، از نظر ما جنبه حیاتی دارد و در واقع شاهرگ حیاتی ما را تشکیل می‌دهد».

محمدرضا شاه در دهه ۱۳۵۰ تلاش کرد تا حاکمیت کامل ایران بر تنگه هرمز را تثبیت کند. به همین منظور پایگاه دریایی در بندرعباس ساخت تا بتواند در زمان مقتضی از بستن تنگه به عنوان عامل حفظ امنیت ایران استفاده کند.

او همچنین از عمان خواست تا در بازرسی کشتی‌های عبوری همکاری کند و مهم می‌دانست که منطقه اطراف تنگه تحت کنترل کشورهای دوست ایران باشد.

شاه در حمایت از عمان در جنگ ظفار تأکید کرد که این کمک به هدف حفظ امنیت منطقه و کنترل تنگه هرمز است، چراکه حضور نیروهای متخاصم و «افراد اشتباهی» در منطقه می‌توانست فاجعه به همراه داشته باشد. شاه گفته بود که این منطقه باید خالی از رقابت‌های قدرت‌های خارجی باشد و کشورهای ساحلی خلیج فارس باید با هم همکاری کنند.

محمدرضا پهلوی در همان مصاحبه با لوموند به حق حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی نیز اشاره داشت و استفاده از این جزایر را بخشی از کنترل امنیت خلیج فارس و تنگه هرمز می‌دانست. او اعلام کرد که این جزایر ایرانی هستند و هیچ کشوری حق دخالت در آن‌ها را ندارد.

پهلوی تنگه هرمز را به مثابه رگ حیاتی ایران توصیف کرد و هشدار داد که اگر این منطقه از کنترل ایران خارج شود، پیامدهای ناگواری مانند غرق شدن نفتکش‌ها و آلوده شدن خلیج فارس می‌تواند رخ دهد.

او  با دیدگاهی راهبردی و استراتژیک تنگه هرمز را قلب امنیت ملی و اقتصادی ایران می‌دانست و در تلاش بود با اقدامات نظامی و دیپلماتیک بر این منطقه تسلط داشته باشد. او بارها بر نقش حیاتی آزاد بودن کشتیرانی و عبور و مرور انرژی در این تنگه تأکید کرد و از دقت و مراقبت شدید برای حفظ حاکمیت در این مسیر سخن گفت.

تمام این اظهارات نشان‌دهنده اهمیت ژئوپلیتیکی تنگه هرمز نزد شاه ایران و نقش آن در سیاست‌های منطقه‌ای و امنیت ملی این کشور بوده است.

دوران بعد از انقلاب اسلامی

در سال‌های جنگ ایران و عراق، ایران اولین بار تهدید به بستن تنگه هرمز را به صورت ملموس و علنی اعلام کرد. به ویژه در مهر ۱۳۶۲، اکبر هاشمی رفسنجانی در نماز جمعه تهران اعلام کرد که ایران با توپخانه و امکانات نظامی خود می‌تواند عبور از تنگه هرمز را عملاً مسدود کند: «ما با کلاشینکف هم می‌توانیم تنگه هرمز را ببندیم».

در آبان همان سال، زمانی که عراق از هواپیماهای بمب‌افکن سوپر اتندر فرانسه علیه تأسیسات ایران استفاده کرد، تهدید ایران به بستن تنگه هرمز به عنوان واکنشی جدی مطرح شد.

موضوع تهدید به بستن تنگه هرمز در بهمن ماه سال ۱۳۶۲ بار دیگر تکرار شد. در این زمان، آیت‌الله خامنه‌ای سخنرانی کرد که «ما همیشه از ابتدا گفتیم و خواهیم گفت تا زمانی که کشتی‌های ما بتوانند از تنگه هرمز عبور کنند، با هیچکس کاری نمی‌کنیم.» اما همزمان ایران تهدید کرد، اگر عراق با حملات خود صادرات نفت ایران را قطع کند، ایران نیز تنگه هرمز را به روی همه کشورهای صادرکننده منطقه خواهد بست.

همچنین در اواخر دهه ۶۰، ایران سه زیردریایی تهاجمی از روسیه خرید که ماموریت مهم آنها کنترل این تنگه بوده است. فرمانده نیروی دریایی در سال ۱۳۶۹ این وظیفه را اعلام کرد که نشانه جدیت ایران در استفاده از این تهدید است.

در این سال‌ها، در کنار تحریم‌ها و فشارهای سیاسی بین‌المللی، ایران بارها هشدار داد که کنترل تنگه هرمز را در اختیار دارد و هر نوع تجاوز به منافع خود می‌تواند منجر به بستن آن شود.

مثال بارز آن، اظهارات سردار یحیی رحیم صفوی در سال ۱۳۸۵ بود که تأکید کرد تنگه هرمز نقطه کنترل و فشار اقتصادی بر قدرت‌های خارجی است و ایران توانایی و اراده بستن آن را دارد.

با افزایش تحریم‌ها و فشارهای آمریکایی پس از خروج این کشور از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸، ایران بار دیگر تهدید کرد که در صورت ممانعت از صادرات نفتش، صادرات نفت هیچ کشوری از منطقه نیز عبور نخواهد کرد.

حسن روحانی به عنوان رئیس‌جمهور در سال ۱۳۹۷ در سخنرانی خود بیان کرد: «اگر نفت ایران صادر نشود، نفت هیچ کشوری صادر نخواهد شد» که پیام روشن تهدید به بستن تنگه هرمز به شمار می‌رود.

این تهدیدها همراه بود با رزمایش‌های نظامی، آزمایش موشکی و افزایش حضور ناوهای جنگی آمریکایی در منطقه که نشان‌دهنده افزایش تنش‌ها و جدیت ایران در اعلام این پیش‌شرط‌ها است.

بعد از جنگ 12 روزه

بعد از جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل در سال ۲۰۲۲، موضوع تهدید به بستن تنگه هرمز بارها و با شدت بیشتری مطرح شد که واکنش‌های داخلی و خارجی گسترده‌ای را به دنبال داشت. ایران که حملات مستقیم اسرائیل و ایالات متحده را تجربه کرده بود، در شرایطی قرار داشت که گزینه‌های دفاعی و تلافی‌جویانه متعددی را روی میز داشت. یکی از گزینه‌های جدی ایران، بستن تنگه هرمز به‌عنوان شاهراه حیاتی نفت جهان بود.

کارشناسان نظامی و امنیتی در ایران بارها اعلام کردند که نیروهای مسلح ایران آماده واکنش سریع و موثر به هرگونه تهدید هستند و در صورت لازم، بستن تنگه هرمز می‌تواند به صورت عملی در دستور کار قرار گیرد. این تهدیدات به‌ویژه زمانی جدی‌تر شد که تنش‌ها در منطقه به اوج رسید و تهدید به حمله نظامی از سوی ایالات متحده افزایش یافت.

تحلیلگران غربی و بین‌المللی نسبتا به توان ایران برای بستن کامل و طولانی‌مدت تنگه شک داشتند، ولی پذیرفتند که ایران با استفاده از موشک‌های کوتاه‌برد، پهپادهای رزمی، قایق‌های تندرو و مین‌گذاری، می‌تواند اختلال قابل‌توجهی در عبور و مرور کشتی‌ها ایجاد کند. از سوی دیگر برخی تحلیلگران تأکید کردند که انسداد کامل تنگه هرمز می‌تواند منجر به واکنش شدید نظامی کشورهای غربی و حتی چین شود، لذا ایران احتمالا این گزینه را تنها زمانی عملی خواهد کرد که وارد یک درگیری نظامی تمام‌عیار شود.

در داخل ایران نیز واکنش‌ها ترکیبی از حمایت از حق دفاع و هشدار نسبت به پیامدهای گسترده اقتصادی و سیاسی این اقدام بود. برخی نمایندگان مجلس تأکید کردند بسته شدن تنگه هرمز می‌تواند به عنوان اهرم فشار موثر باشد اما منوط به تهدیدات مستقیم و تجاوز نظامی دشمن است. نیروهای مسلح اعلام کردند در حالت آماده‌باش کامل قرار دارند و گزینه بستن تنگه را در شرایط حساس در نظر گرفته‌اند.

بازارهای جهانی نفت و انرژی پس از این دوره تنش، نوسانات شدیدی را تجربه کردند و تحلیلگران پیش‌بینی کردند بستن یا حتی ایجاد اختلال در تنگه هرمز، می‌تواند قیمت نفت را به شدت افزایش دهد و شوک بزرگی به اقتصاد جهانی وارد کند.

این مجموعه واکنش‌ها و تهدیدها نشان می‌دهد که پس از جنگ ۱۲ روزه، بستن تنگه هرمز به عنوان یک گزینه جدی نظامی-سیاسی در برابر تهدیدات خارجی ایران بارها و با پیچیدگی بیشتر مطرح شد و تبدیل به نقطه کانونی تنش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی گردید.

سابقه تهدید به بستن تنگه هرمز در ایران ریشه‌ای طولانی و فراتر از جمهوری اسلامی دارد اما از بعد از انقلاب، این تهدید به ابزار بازدارنده سیاسی-نظامی کلیدی تبدیل شده است. این تهدید در شرایط اوج گرفتن تنش‌ها، جنگ‌ها و تحریم‌های نفتی پررنگ‌تر شده و ایران همواره توان نظامی و استراتژیک کنترل این تنگه را در اختیار داشت، هرچند بستن کامل آن به علت پیامدهای گسترده جهانی، تاکنون عملی نشده است. این تهدید همچنان در سیاستگذاری و دیپلماسی ایران نقش دارد و یکی از کانون‌های اثرگذاری ایران در منطقه و جهان است.

منبع: دیروزبان
شبکه‌های اجتماعی
دیدگاهتان را بنویسید

نظرات شما - 31
  • زهی خیال باطل

    چین پوستتان رو میده به دباغی.

    نظرات شما -
    • ناشناس

      نادان مثل اینکه متوجه نشدی ،منظور از بستن تنگه هرمز درواقع انسداد و یا اعمال عوارض بر روی کشتی های دولت های متخاصم است وگرنه چین که مشتری نفت ایران است.درواقع تنگه هرمز تنها برای دولت های متخاصم علیه ایران بسته خواهدشد.

    • ناشناس

      ناشناس نادان
      میخایی تنگه هرمز ایست بازرسی بذاری

    • ففف

      یکی از ترانه های خاطره انگیز از ترانه سرا مرحوم ژاکلین این بود
      هر نفسسسسس عاشق دیدار تو هستم
      بیشترین از این مگه میشه کسی رو دوست داشت
      اینقدر که من گرفتار تو هستم

    • حسن کفتار

      من عاشق روس هستم من روسو می پرستم اگه خدا بخاد من هم چین وا چین هستم

    • حسن کفتار اصلی

      من هم روزی سه بار پوتینی واکس زده را لیس میزنم.

  • سامان

    جرات بستن تنگه رو ندارید چون اگه ببندید خیلی راحا ظرف 48 ساعت آنریکا اونجا رئ می گیره و میشه تنگه ترامپ .. یالا دستی ها می دونن و این حرف ها رو برای اینگه بگن زور و قدرت دارن می گن ولی خودمون توی جنگ 12 روزه همه چیز رو دیدم

    نظرات شما -
    • ناشناس

      اتفاقا جرات این کار رو ایرانی ها خیلی خوب دارند،تنگه هرمز قلب استراتژیک دنیاست ،منتها ایران تنگه هرمز رو برای وقت مبادا نگه داشته،همونطور که خیلی از ایرانیها گفتند :بستن تنگه هرمز در زمان خطر موجودیت ایران عزیز و اعمال عوارض تنگه هرمز بر دولت های متخاصم به هنگام اقدامات تلافی جویانه خواهد بود

    • ناشناس

      به ناشناس اول مطالعه کن چند درصد انرژی دنیا از تنگه هرمز عبور میکنه!!!! بله زمانی شاهرگ حیاتی و به قول شما قلب عبور انرژی دنیا بود الان کمتر از ۱۲درصد نفت و گاز مصرفی جهان از این تنگه عبور میکنه که ۸ درصد اون متعلق به کشور چین است ضمنا بستن یا اخلال در حمل و نقل آبراه بین المللی یعنی اعلام جنگ با تمام کشورهای دنیا
      اگر قطر و اردن و امارات نبودن دو روز تا پایان و آزادی مردم باقی مونده بود

    • ناشناس

      تنگه را بزار ببندند ۶ روز هفته اما فقط جمعه نبندند مردم فقط دلخوشی شون جمعست

  • علی

    " محمدرضا شاه در دهه ۱۳۵۰ تلاش کرد تا حاکمیت کامل ایران بر تنگه هرمز را تثبیت کند. به همین منظور پایگاه دریایی در بندرعباس ساخت تا بتواند در زمان مقتضی از بستن تنگه به عنوان عامل حفظ امنیت ایران جلوگیری کند"
    - استراتژی ایران زمان محمدرضا شاه پهلوی و آمریکا و غرب همیشه مبنی بر باز بودن تنگه هرمز بوده است، الان هم دنیا همین را مطالعه میکند چون این تنگه متعلق به همه دنیاست هیچکس جرات بستن آن را ندارد مگر حداکثر یک هفته آنهم تا رسیدن نیروهای ائتلاف جهانی و پس از آن ضمن بازکردن تنگه هرمز مجاز خواهند لود که کشور مسدود کننده را ذیل فصل هفت منشور سازمان ملل اشغال نمایند.
    بنابراین توسل یه شعارهای توخالی بدون اینکه کاری کرده باشیم همیشه موجب زیان به کشور بوده و در عمل هم حاکمیت بخاطر ضعف و عقب نشینی در اجرای اینگونه شعارها از نظر بین المللی اعتبار خود را از دست میدهد و موجب طمع ورزی بیگانگان به منافع حیاتی ما میشود.
    بهتر است از این شعار ها کمتر بدهید و بیشتر درست فکر و عمل کنید، یادتان باشد شعار محو اسرائیل بدون حتی یک خراش به ابن کشور ، گریبان موجودیت نظام را گرفته است و بس علیهذا.....

  • ناشناس

    اول از چین باید اجازه بگیریم

  • ناشناس

    عجب وطن فروشی بوده شاه!!!

  • J

    در حال حاظر تنگه هرمز برای ایران و چین و جنوب شرق آسیا و آفریقا مهم است چون نفت اروپا از طریق لوله ( ترکیه ) یا بندرهای مجاور دریای مدیترانه منتقل میشه . آمریکا هم که خودش تولید کننده است .

  • سیدسعید

    تنگه بسته بشه صادرات نفت ایران صفر میشه

  • م

    طبل تو خالی که میگن اینه، تا حالا جز حرف کاری دیگه شده؟!؟ یکبار حتی جرات نداشتید ادای بستن تنگه رو در بیارید

  • غرب گرا بیمار است

    درود بر سردار سپهبد حاج آقا حسین شریعتمداری آرش زمان مرد میدان

  • محمد

    در زمان جنگ تحمیلی ، گروهی از رزمندگان سوار بر قایق شعار می دادند که :خلیج فارس ایران ،محل دفن ریگان . شناورهای آمریکایی شنیدن و تهدید آمیز گفتند شما شعار ضد آمریکایی می دهید. ؟رزمندگان گفتند ما کاری به شما نداریم ،ما داشتیم می‌گفتیم:خلیج فارس ایران. آسفالت باید گردد.

    نظرات شما -
    • ناشناس

      احتمالا جایی حرام خوردی
      وگرنه سربازان وطن رو تمسخر نمیکردی

  • ناشناس

    مگه چند درصد از تنگه هرمز در خاک ایرانه که عده ای مغز فندقی چنین ادعایی میکنند مقداری از تنگه هرمز در خاک عمان است و حدود ۳ کیلومتر هم جز آبهای آزاد و بستن تنگه هرمز فقط یک تهدید پوشالی و غیر عملی است و فقط در حد توهم باقی خواهد ماند

  • ناشناس

    به همین خیال باش

  • حسن کفتار اصلی

    اخبار فوری
    شما هم از اهل سفسطه خوب یاد گرفتی
    بله
    اینها اگر میگویند اقتصاد ما بهتر شده، منظور مردم نیست
    منظور انها به جیب مبارک خود و فرزندانشان است
    و الباقی که در کلام دروغی نمیگویند منتها ما مردم دیر به این نکته پی بردیم
    و
    اشارهای بود به عکس بالا چه تنگه هرمز قشنگی

    شاید بتوانید این تنگه در عکس را ببندید ولی تنگه جنوب ایران را هرگز

  • محسن

    بسم رب الشهدا و الصدیقین
    ما ملت همیشه در صحنه و ولایت مدار و خداجوی ایران از مسئولان نظام مقدس جمهوری اسلامی و سپاه پاسداران می خواهیم تنگه هرمز را ببندید.
    اجرکم عندالله. صنف دلالان طلا و دلار

  • ناشناس

    به خداوندی خدا که قمپز است و نمیتوانید ببندید .

  • رضا

    راه جنگنده های اسرائیل و آمریکا را ببندید تنگه هرمز پیشکش!

  • واحد حقگو

    آیا امکان دارد کشورهای صاحب منافع این تنگه رادور زده و تنگه موازی درست کنند تا با تهدید ایران مواجه نشوند.

  • ناشناس

    مگه این آبراه مال ایرانه ؟ جهت اطلاع عرض تنگه هرمز ۳۶ مایل دریایی است . که ۱۳ مایل آن جزو آب‌های سرزمینی ایران و ۱۳ مایل متعلق به امارات است . ما بقی آن بین المللی است و متعلق به کل دنیا است و تمام کشتی های تجاری بدون در نطر گرفتن ملیت آن آزادانه می توانند تردد کنند.

  • ناشناس

    تنگه هرمز ماله ایرانه
    فکر نکنم

    نظرات شما -
    • ناشناس

      فکر کنم بوده حالا فکر نکنم باشه ماله ایران

  • ناشناس

    ما بشتمان به چین و روسیه گرمه
    مواطب باشید بشتتون یخ نزنه
    هر هر

  • ناشناس

    محال است که بیش از ۲۴ ساعت ایران بتواند،تنگه را مسدود کند،،چون تمام جهان علیه آن وارد جنگ خواهند شد،تا تنگه را باز کنند.