جنگ حقوقی غرب و شرق بر سر ایران/ نتایج انقضای قطعنامه 2231 / ضد حمله روسیه و چین به اروپا/ پکن و مسکو مکانیسم ماشه را غیرفعال می کنند؟

به گزارش خبر فوری، قطعنامه ۲۲۳۱ امروز رسما به پایان راه خود می رسد. این مساله از حالا سبب تحرکاتی در سطح بین المللی شده است. طبق اعلام غریب آبادی، معاون وزیر خارجه، ایران، چین و روسیه نامه ای مشترک خطاب به شورای امنیت نوشته اند. در این نامه که امروز تحویل سازمان ملل می شود، انقضای رسمی قطعنامه ۲۲۳۱ اعلام می گردد.

اما این اتفاق چه تحولاتی ایجاد خواهد کرد؟ برای فهم این نکته ابتدا باید دانست که قطعنامه ۲۲۳۱ چیست و چه مفادی دارد.

قطعنامه 2231 چه می گوید؟

قطعنامه ۲۲۳۱ پس از برجام از سوی سازمان ملل صادر شد. این قطعنامه تمام قطعنامه های ضد ایرانی و تحریمی قبلی را ملغی می کرد و تمام تحریم های بین المللی را تعلیق می نمود. اعتبار این قطعنامه ۱۰ سال بود. قرار بود در این ۱۰ سال، ایران ذیل چهارچوب برجام عمل کند. بعد از ۱۰ سال، اگر ایران به تعهدات هسته ای اش پایبند می ماند، قطعنامه ۲۲۳۱ که یک قطعنامه مشروط بود، خود به خود ملغی می شد و ایران می توانست آزادانه فعالیت های صلح آمیز هسته ای خود را از سر بگیرد و همزمان، تحریم نیز نشودو با دنیا ارتباط اقتصادی و تجاری برقرار کند.

با این حال، ملغی شدن این قطعنامه یک شرط مهم داشت. اگر در طول ۱۰ سال، یکی از کشورهای عضو ۵+۱ رسما اعلام می کردند که ایران به تعهدات هسته ای اش پایبند نیست، قطعنامه ۲۲۳۱ خود به خود باطل شده و تمام تحریم های قبل از برجام باز می گشت و مهلت ۱۰ سالۀ ذکر شده در قطعنامه ۲۲۳۱ نیز از بین می رفت. این پروسه که از آن با نام «مکانیسم ماشه» یا «اسنپ بک» یاد می شود، حدود ۱ ماه قبل توسط سه کشور اروپایی (تروئیکا) فعال شد. با درخواست تروئیکا، قطعنامه ۲۲۳۱ ملغی و تحریم های بین المللی ضد ایرانی بازگشتند و این قطعنامه (2231) کمی قبل از پایان دوره ۱۰ ساله خود، از بین رفت.

با این حال، این تمام ماجرا نیست. آنطور که ایران بارها اعلام کرده، عدم وفاداری به تعهدات هسته ای از جانب ایران معلول نقض تعهدات برجامی غرب بوده است. در واقع، ناقض اولیه برجام نه ایران بلکه آمریکا بوده که در سال ۲۰۱۸ رسما از برجام خارج شد و نه سازمان ملل و نه تروئیکا نتوانستند او را به برجام بازگردانده یا اجرای تعهدات مالی و اقتصادی واشنگتن را بر عهده بگیرند. در این شرایط، ایران شروع به کاهش تدریجی و گام به گام تعهدات هسته ای خود کرد تا اروپا و آمریکا را مجبور به اجرای تعهدات هسته ای خود کند. با این حال، تروئیکا این مساله را بهانه کرده و مکانیسم ماشه را کمی قبل از پایان دوره ۱۰ ساله قطعنامه ۲۲۳۱ فعال کردند.

جنگ حقوقی شرق و غرب بر سر مساله هسته ای ایران

مقدمه فوق به خوبی می تواند وضعیت فعلی را توصیف کند. در مناقشه میان ایران و تروئیکا، روسیه و چین نیز طرف ایران را گرفته و تأکید دارند که مکانیسم ماشه به نحو غیرقانونی از جانب غرب فعال شده و وجاهت قانونی ندارد. آنها تاکید دارند مهلت ۱۰ ساله قطعنامه ۲۲۳۱ هنوز از بین نرفته و در پایان امروز، به صورت رسمی و بدون ملغی شدن یا نقض، به پایان می رسد و از فردا ایران می تواند هم فعالیت های هسته ای خود را از سر بگیرد و هم آزادانه با دنیا تجارت کند.

در واقع، تلاش روسیه و به خصوص چین این است که از شکاف قانونی پیش آمده که از سال ۲۰۱۸ و با حرکت جنون آمیز ترامپ در خروج از برجام آغاز شد، استفاده کنند و بتوانند با مهر قانونی و وجاهت بین المللی از اجرای قطعنامه های احیاء شده علیه ایران طفره رفته و آزادانه با تهران معامله اقتصادی کنند و به خصوص، نفت آن را بخرند.

این ماجرا می تواند  سبب جنگ قانونی و بین المللی غرب و شرق شود. غرب تاکید دارد که مکانیسم ماشه اجرا شده و قطعنامه 2231 ملغی شده است. شرق (روسیه و چین) تاکید دارند که مکانیسم ماشه به صورت غیرقانونی فعال شده و قطعنامه 2231 به صورت قانونی و بعد از پایان عمر 10 ساله خود به پایان رسیده و ایران از قید و بند تحریم ها و محدودیت های برجامی رها می شود.

جنگ قدرت غرب و شرق

با این حال، به نظر می رسد تلاش چین و روسیه بیشتر جهت توجیه قانونی فعالیت های آتی آنها در معامله با ایران باشد. پر واضح است که هم چین و هم روسیه می دانند در دنیای «رئالیسم سیاسی» قوانین و نهادهای بین المللی، بیشتر وسیله ای هستند برای اعمال قدرت قدرتمندان. چین و روسیه اگر بتوانند در رقابت قدرت با آمریکا و غرب پیروز شوند، احتیاج زیادی به قوانین بین المللی برای معامله با ایران ندارند و اگر هم در این رقابت شکست بخورند حتی با تایید و چراغ سبز سازمان ملل هم نمی توانند با ایران معامله کنند. اتفاقات رخ داده در سال های 2018 تا 2022 نشان داد که سازمان ملل و نهادهای قانونی «قدرت کافی» برای پیشبرد فعالیت ها را ندارند. در این سال ها، آمریکا به صورت غیرقانونی از برجام خارج شد و سیاست «فشار حداکثری» را علیه ایران به کار برد. هم غرب و هم سازمان ملل تاکید کردند که اقدام آمریکا نقض فاحش قانون بوده است. با این حال، نه اروپا و نه سازمان ملل نتوانستند جلوی تحریم های آمریکا را گرفته یا واشنگتن را مجبور به بازگشت به برجام کنند. آنها حتی نتوانستند جلوی تحریم های آمریکا بایستند و خود را کنار کشیده و با ترامپ همراه نشوند.

بنابراین، اگر چین و روسیه می خواهند تحریم ها را دور زده و با ایران معامله کنند، ابتدا باید در رقابت قدرت با غرب و آمریکا پیروز شوند و سپس از چهارچوب قانونی لازم برای فرار از بندها و محدودیت های اعمال شده از سوی غرب استفاده کند.