نگاهی به تاریخچه مجلس در ایران؛ از مصلحت خانه 25 نفره تا خانه ملت 290 نفره

نهاد قانونگذاری در ایران در ادوار مختلف تاریخ دستخوش تحولاتی بوده و نقش های مهمی را ایفا کرده و منشا بسیاری از اتفاقات مهم بوده است.

براساس اصل هفتاد و یکم قانون اساسی، مجلس شورای اسلامی صلاحیت عام قانونگذاری را دارا است و در عموم مسایل در حدود مقرر در قانون اساسی می تواند قانون وضع کند.

مجلس شورای اسلامی علاوه بر وظیفه قانونگذاری، مسوولیت های نظارتی نیز بر عهده دارد.

در حال حاضر 290 عضو این نهاد قانونگذاری بر اساس اصل شصت و دوم قانون اساسی با رای مستقیم مردم انتخاب می‌شوند.

به گزارش ایرنا، خانه ملت سابقه و تاریخچه کهنی دارد به طوری که اسناد نشان می دهد در زمان اشکانیان هم چنین ساختاری در تشکیلات حکومتی ایران وجود داشت.

**اشکانیان بنیانگذار مجلس در ایران

نخستین مجلس شناخته شده در تاریخ ایران به زمان اشکانیان باز می‌گردد. در این دوران مجلس مهستان از میان بزرگان و اشراف ایرانی به دو دسته بزرگان و شاهی تقسیم می‌شده‌است. پس از حمله اعراب به ایران بساط مجلس در حکومت‌های ایران برای بیش از 12 قرن برچیده شد.

در زمان ناصرالدین شاه وی در چند مورد مجوز تشکیل مجالسی را صادر کرد. از جمله مجلس 25 نفره «مصلحت خانه» یا به اختصار «مجلس مشورت» و «مجلس وکلای تجار».

نخستین مجلس ملی کشور پس از انقلاب مشروطه تشکیل شد، فرمان تشکیل این مجلس در روز 14 مرداد سال 1285 توسط مظفرالدین شاه به امضا رسید.

مجلس شورای ملی که در فرمان مشروطیت نیز یک بار مجلس شورای اسلامی خوانده شده بود از 1285 تا 1368 در حدود 83 سال به حیات خود ادامه داد و در جریان بازنگری در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال 1368 از مجلس شورای ملی به مجلس شورای اسلامی تغییر نام یافت.

**شهادت آیت الله مدرس و روز ملی مجلس

«سیدحسن مدرس» در سال 1249 در زواره‌ی اردستان به دنیا آمد. در 6 سالگی به‌همراه پدرش به قمشه رفت و نزد پدربزرگش میرعبدالباقی درس خواند و پس از درگذشت میرعبدالباقی، در شانزده‌سالگی برای ادامه‌ی تحصیلات به اصفهان رفت.

وی، تحصیل خود را در علوم اسلامی در اصفهان و سامرا و نجف ادامه داد. در نجف اشرف، نزد مراجعی چون میرزای شیرازی، آخوند خراسانی و سیدمحمدکاظم‌یزدی به تحصیل پرداخت.

مدرس، تحصیلات حوزوی‌اش را تا درجه‌ی اجتهاد ادامه داد؛ آنگاه به اصفهان بازگشت و مشغول تدریس فقه و اصول شد.

فعالیت سیاسی وی به ‌دنبال عضویت در انجمن ایالتی اصفهان آغاز شد. در 1289 هم‌زمان با تشکیل دوره‌ی دوم مجلس شورای ملی که پس از استبداد صغیر برپا شد، مدرس، با معرفی آخوند خراسانی و عبدالله مازندرانی، به‌عنوان یکی از مجتهدان تراز اول به مجلس شورای ملی اعلام و در مجلس نیز پذیرفته شد.

وی، در دوره‌ی سوم نیز به نمایندگی از مردم تهران به انتخاب شد ولی این مجلس به ‌علت فشار خارجی و آغاز جنگ جهانی اول یک سال بیش‌تر دوام نیاورد.

پس از وقوع کودتای سوم اسفند 1299 که به دست رضاخان پهلوی و سیدضیاءالدین طباطبائی، بسیاری از آزادی‌خواهان دستگیر شدند. از آن میان مدرس نیز به قزوین تبعید و در آن‌جا زندانی شد.

وی، بیش از سه ماه در زندان بود و پس از عزل سیدضیا آزاد شد. پس از آزادی به نمایندگی مردم تهران در مجلس چهارم انتخاب و به ‌عنوان نایب‌ رییس مجلس و رهبر اکثریت مجلس برگزیده شد.

دوره‌ی پنجم مجلس در 1302 افتتاح شد و در آن دوره‌ی پراهمیت تاریخ مشروطه که با تغییر سلسله‌ی قاجار و روی کار آمدن رضاخان همراه بود مدرس رهبری اقلیت مجلس را بر عهده داشت.

یکی از وقایع مهم مجلس پنجم، استیضاح رضاخان بود. در روز هفتم مرداد 1304 ، مدرس ‌همراه با 6 تن دیگر از نمایندگان مخالف، رضاخان رییس‌الوزرا را به ‌دلیل سوء سیاست داخلی و خارجی، قیام و اقدام بر ضد قانون اساسی و حکومت مشروطه، استیضاح کردند.اما رضاخان توانست به رغم آن مخالفت‌ها، زمینه‌ی تصویب انقراض قاجاریان و پادشاهی خود را فراهم کند.

اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی نیز در بیست و چهارم اسفندماه 1358 برگزار شد و در روز هفتم خردادماه 1359 اولین جلسه مجلس شورای اسلامی برگزار شد

رضاخان طی برگزاری انتخابات مجلس هفتم، با مداخله‌ی آشکار در انتخابات و حذف آرای مدرس، اجازه نداد وی به مجلس راه یابد. آنگاه در 16 مهر 1307 او را دستگیر و به دامغان و مشهد و سپس به خواف تبعید کرد.

مدرس هفت سال در خواف تحت نظر مأموران بود و در 22 مهر 1316 از خواف به کاشمر منتقل شد. در آن زمان رضاخان دستور قتل مدرس را به رییس شهربانی کاشمر داد، ولی او به این کار تن نداد. در نتیجه، این مأموریت به «جهانسوزی»، «متوفیان» و «خلج» واگذار شد.

عوامل رضاشاه در شب دهم آذرماه سال 1316‌ مدرس را به شهادت رساندند و پیکرش را به خاک سپردند.

بر اساس مصوبه‌ی مجلس شورای اسلامی در سال 1372، دهم آذرماه، سالروز شهادت آیت‌الله سیدحسن مدرس، به ‌عنوان «روز مجلس» نام‌گذاری شده است.

انگیزه‌ی اصلی از این نام‌گذاری، حضور و مبارزات خستگی‌ناپذیر شهید مدرس در مجلس شورای ملی علیه استبداد و استعماربوده است.

**مجلس ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی

مجلس، بعد از انقلاب اسلامی اهمیت از دست رفته خویش را بار دیگر به دست آورد. با پیروزی انقلاب اسلامی، مجلس شورای اسلامی به عنوان مرجع اصلی قانونگذاری در جمهوری اسلامی ایران فعالیت خود را آغاز کرد.

امام خمینی (ره) در این زمینه می‌گویند: «مجلس شورای اسلامی مجلس مشورت است. مجلسی است که باید متفکران و آقایان، مسایلی را که ما یحتاج ملت و کشور است در میان بگذارند و با هم مشورت کنند.»

براساس اصل 64 قانون اساسی تعداد‌ نمایندگان‌ مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ دویست‌ و هفتاد نفر در نظر گرفته شد و تغییر این تعداد بر اساس سازوکاری پیش بینی شد که‌ از تاریخ‌ بازنگری در قانون اساسی در سال‌ 1368 پس‌ از هر 10‌ سال‌، با در نظر گرفتن‌ عوامل‌ انسانی‌، سیاسی‌، جغرافیایی‌ و نظایر آنها حداکثر 20 نماینده‌ می‌ تواند اضافه‌ شود.

**ادوار مختلف مجلس شورای اسلامی

اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی نیز در بیست و چهارم اسفندماه 1358 برگزار شد و در روز هفتم خردادماه 1359 اولین جلسه مجلس شورای اسلامی برگزار شد.

با توجه به شرایط انقلابی جامعه ایران، این دوره، به خاطر اختلاف‌نظر شدید نمایندگان که از طیف‌ها و گروه‌های مختلف سیاسی بودند به تغییر قوانین قدیمی و تصویب قوانین جدید مشغول شد. البته وقوع جنگ در سال 1359، سال‌های پایانی دوره مجلس اول را به خود مشغول کرد.

انتخابات دومین دوره مجلس در بیست و ششم فروردین ماه 1363 برگزار شد. برگزاری انتخابات این دوره با تصرف بخش‌هایی از مناطق مرزی کشور توسط نیروهای عراق مصادف بود، اما انتخابات حوزه‌های جنگ زده برای مهاجرین آن شهرها در حوزه‌های مجاور برگزار شد. در این دوره شدیداً تحت‌الشعاع جنگ قرار داشت. علاوه بر این، برخی از مسایل سیاست خارجی نظیر تداوم دشمنی آمریکا نیز از دل‌مشغولی‌های مجلس دوم بود.

در نوزدهم فروردین ماه 1367 که آخرین سال جنگ تحمیلی بود، انتخابات سومین دوره مجلس برگزار شد. در این دوره مباحث سازندگی ویرانه‌های موضوع مهم برای مجلسیان بود.

انتخابات دوره چهارم مجلس در 21 فروردین 1371 برگزار شد. تداوم سازندگی همچنان در رأس دستور کارهای مجلس این دوره بود.

انتخاب نمایندگان پنجمین دوره مجلس در هجدهم اسفندماه 1374 صورت گرفت. مقابله با برخی از مسایل خارجی نظیر افزایش فشارهای آمریکا و اروپا بویژه پس از اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران مهم‌ترین موضوع کاری مجلس پنجم بود.

بنابر سازوکاری که در اصل 64 قانون اساسی طراحی شده بود و بر اساس یکی از مصوبات دوره پنجم ، تعداد منتخبان از دوره ششم مجلس شورای اسلامی به 290 نفر و تعداد حوزه های انتخابیه به 207 حوزه افزایش یافت.

انتخابات ششمین دوره مجلس شورای اسلامی در بهمن 1378 برگزار شد. این دوره توسعه سیاسی در عرصه داخلی و تنش‌زدایی در عرصه سیاست خارجی را در دستور کار خود قرار داد.

انتخابات هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی نیز در اسفند 1382برگزار شد. مقابله با مشکلات اقتصادی و اجتماعی، تصویب پروتکل الحاقی، تلاش برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی و... از مهم ترین موضوعاتی بود که پس از شروع به کار این دوره مجلس در دستورکار نمایندگان قرار گرفت.

در اسفند 1386 نیز شاهد برگزاری انتخابات هشتمین دوره مجلس شورای اسلامی بودیم و طرح کاهش رابطه با انگلیس ، اصلاح الگوی مصرف انرژی و طرح سوال از رییس جمهور وقت «محمود احمدی نژاد» از مهم ترین موضوعات مورد پیگیری این مجلس بود.

به گزارش خبرفوری، در نهایت انتخابات نهمین دوره مجلس شورای اسلامی در اسفند 1390 برگزار شد؛ این دوره چون پس از انتخابات بحث برانگیز 88 برگزار می شد از اهمیت خاصی برخوردار بود.

دهمین دوره انتخابات در سال 1394 برگزار شد که حضور اصلاح طلبان با  درخواست سیدمحمد خاتمی برای شرکت مردم در انتخابات در این مجلس پررنگ تر شد و علی لاریجانی همچنان رئیس مجلس ماند.

یازدهمین دوره انتخابات در سال 1398 و در زمانی که تازه بحث ویروس کرونا داشت شروع می شد، برگزار شد که با اکثریت قاطع اصولگرایان به مجلس انقلابی شهرت گرفت و بسیاری شان همراه با دولت رئیسی شدند که البته این اواخر انتقادهایی را به دولت ابراز می کردند.

انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی امروز در حال برگزاری است و باید دید در این دوره چه نمایندگانی و چه طیفی برنده انتخابات خواهند بود و مشارکت مردم نسبت به دوره های قبل چگونه خواهد شد.