نیاز به تحقیق درباره مبانی قرآنی تمدن اسلامی داریم
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا حجت‌الاسلام سعید بهمنی، عضو هیئت علمی شورای توسعه و فرهنگ اسلامی در همایش ملی نظام‌سازی قرآن، فرهنگ‌سازی قرآن و مدیریت امور قرآنی در قالب اولین همایش بین المللی مطالعات میان رشته ای قرآن کریم که امروز با حضور حجت‌الاسلام حمید محمدی، قائم مقام رئیس و دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی و جمعی از اساتید حوزوی و دانشگاهی برگزار شد، با اشاره به اینکه در نظام سازی قرآنی نیاز به تعریف، ضرورت، جایگاه پژوهشها، اولویت مطالعات و آسیبشناسی داریم، گفت: نظام‌سازی قرآنی به حسب واژه عنوان نویی است که بر گرفته از بیانات رهبر انقلاب و برآمده از منشور توسعه فعالیتهای قرآنی کشور است هرچند این عنوان بعد از انقلاب اسلامی توسط آیت الله مصباح و جوادی به عناوین مختلف استفاده شده است. اما تحقق نظام‌های منسجم مبتنی بر نظام قرآن یکی از آرزوهای هر مسلمانی است و موضوعی است که ذهن بسیاری از دانشمندان را به خود واداتشه است.
وی درباره ضرورت موضوع نظام‌سازی قرآنی، گفت: بعد از انقلاب اسلامی، یافتنِ اصلاح نظام‌های موجود و هماهنگی آن با مبانی دینی به عنوان آن چیزی که در قانون اساسی به عنوان نظام حق و عدل قرآن شمرده شد، بحث حساس و مهمی است.
عضو هیئت علمی شورای توسعه و فرهنگ اسلامی با اشاره به اینکه اوایل انقلاب در روزنامهای منسوب به حزب کمونیست شوروی اشاره به این شده بود که شیخی در ایران پیدا شده است که میگوید اسلام برای خودش حرف و ادعا دارد و حرفش هم غیر از آن چیزی است که در غرب و شرق رواج دارد، افزود: آنها مدعا شده بودند که آن شیخ ـ که آیتالله مصباح یزدی بود ـ اگر ادعای خودش را اثبات کند، انقلاب اسلامی واجد زیرساخت‌هایی می‌شود که هیچ وقت قابل شکست نیست و به عنوان جریان سوم میتواند در جهان ادعا کند.
محمدی با بیان اینکه چیزی که آیتالله مصباح یزدی آن زمان مطرح کردند، مسأله‌ای بود که بعدها در قالب گفتمان حوزه و دانشگاه پیگیری شد، گفت: آن زمان امید داشتیم طی 35 سال به یک خروجی خاصی میرسیدم تا امروز ننشینیم اصل موضوع را بحث کنیم. متأسفانه به دلیل پیچیدگیهای موضوع یا کاستیهایی که در این زمینه صورت گرفت، ما امروز واجد دستاوردها علمی خوبی که ما را در این زمینه بتواند کمک کند، نیستیم.
وی افزود: بنابراین ما به خاطر کارآمدی حکومت اسلامی که منوط به برخورداری از نظام قدیم معرفتی است، باید پاسخی کارآمد برای پرسشها داشته باشیم. اگر این پاسخ را ندهیم، قطعاً چالشهای جدی فراروی حاکمیت شیعی خواهد بود. مقام معظم رهبری فرمودند: ریشه علوم اسلامی را باید در قرآن یافت؛ یکی از بخشهای پژوهشهای قرآنی این است که باید در زمینههای گوناگون به نکات و دقایق قرآن توجه کرد و مبانی علوم انسانی را در قرآن یافت؛ این یک کار بسیار اساسی و مهمی است، در این صورت آن وقت متفکران، پژوهشگران و صاحبنظران عرصه علوم انسانی میتوانند بر این پایه و اساس بناهای رفیعی را ایجاد کنند؛ و آن وقت میتوانند از پیشرفتهای دیگران و غربیها که در علوم انسانی پیشرفت داشتهاند نیز استفاده کنند، اما مبنا باید قرآنی باشد. (در جمع بانوان قرآنپژوه سال88)
محمدی در توضیح جایگاه پژوهشهای نظام‌سازی گفت: به نظر میرسد از ابعاد مطالعاتی مورد نیاز جامعه و حکومت اسلامی، تبیین همین موانع و گزارههای شکلگیری نظامات جامعه مبتنی بر معارف قرآن کریم است که نام آن مطالعات نظام‌سازی است. زیرا ما در منشور توسعه فعالیتهای قرآنی کشور سه رویکرد اساسی داریم: رویکرد فرهنگ‌سازی، هماهنگسازی و نظام‌سازی. منشور به عنوان عالیترین سند راهبری فعالیتهای قرآنی کشور تلاش کرده است به این سه موضوع کلیدی توجه کند و جهتگیری لازم برای رسیدن به این سه گزاره را فراهم کند. آنچه به نظر میرسد به عنوان اساس و پایه مطرح است، رویکرد سوم است. اگر در حوزه مطالعات نظام‌سازی توانستیم گامهای مهمی برداریم، میتوانیم آیندهای مناسب برای جامعه اسلامی پیشبینی کنیم.
وی با اشاره به اینکه مطالعات نظام‌سازی مجموعه مطالعاتی است که باید منجر به اهدافی خاص شود، گفت: اولین هدف، بازطراحی کلاننظام های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و دوم، خردهنظامهای آن که مبتنی بر معارف قرآنی است. بنابراین اگر مطالعات نظام سازی این نقشه را ارائه داد، میتوانیم به آینده امیدوار شویم. بنابراین بستر مطالعات در علوم و معارف قرآنی در قالب تحقیقات بنیادی که در مراکز حوزوی و دانشگاهی که انجام می‌شود، با اتخاذ رویکرد مناسب به عنوان حلقهای از سلسله مباحث پیوسته مطالعات نظام اسلامی می‌شود به حساب آورد، منتها اگر این حلقهها نسبتشان را با هم تعریف نکنند و اگر جایگاه ویژه خودشان را در سلسله تولید دانش در حوزه نظام‌سازی پیدا نکنند، به یکسری مطالعات پراکندهای میرسند که کمابیش در طول این سالها بوده است و قابل انکار نیست.
عضو هیئت علمی شورای توسعه و فرهنگ اسلامی هدف اصلی مطالعات نظام‌سازی را دو مسأله کلیدی به نام تولید دانش و تولید ادبیات علمی دانست و افزود: این دو گزینه مورد نیاز برای حاکمیت روح قرآن بر نظام‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است. اما از چه طریقی حاصل می‌شود؟ یکی از طریق پژوهش در معارف قرآنی برای دریافت و ارائه مضامین قرآنی متناسب با نیازهای مختلف و دوم، باطراحی این نظام‌ها بر اساس مفاهیم قرآنی. البته بستر توسعه این مطالعات، شکلگیری موضوع مهمی به نام حلقههای مطالعات چندرشتهای قرآنی در گستره وسیع علوم انسانی است.
محمدی با بیان اینکه متأسفانه مطالعات قرآنی موجود و آنچه به عنوان تفسیر شناخته می‌شود، شاید بیش از 90 درصدش نام تفسیر تعلق نگیرد، گفت: اکثر آنچه به عنوان تفسیر شناخته می‌شود، در حقیقت آشنایی با واژه، نحو، بلاغت و آشنایی ابتدایی از آیات است. اینها تفسیر به معنای پرده کنار زدن و استنطاق سؤالات کلیدی در حوزه نیازهای بشری نیست.
وی با بیان اینکه برای تفسیر نیاز است سه حرکت تفسیری رخ دهد، گفت: اگر قرآن را در سه عرصه توانستیم استنطاق کنیم، نامش را تفسیر میگذاریم، غیر از آن تفسیر امکانپذیر نیست. اول، کشف نظامات هستیشناسانه قرآنی. دوم، کشف نظامات ارتباطی در حوزه اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و سوم، مسائل مستحدثه. در حوزه مسائل مستحدثه که حجم وسیعی دارد، لازمه‌اش دست به دامان عترت شدن است.
محمدی با اشاره به اینکه کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی بناست محقق تعریف، ضرورت، جایگاه پژوهشها، اولویت مطالعات، آسیبشناسی و آفاق نظام‌سازی قرآنی باشد، تصریح کرد: این اولویت به تمام مراکز حوزوی و دانشگاهی به صورت رسمی سالهاست ابلاغ شده است و هر نوع پژوهش و تدوین رسانه با محوریت این موضوع را در هم کردیم و پیش نمیبریم.
وی با اشاره به اینکه در مطالعات نظام‌سازی اولویت‌هایی وجود دارد، افزود: اول، تولید مبانی و ادبیات علمی و اصطلاحشناسی. یعنی در واقع حداقل یک بار باید این کار صورت بگیرد و در آن توافق شود. دوم، موضوع روششناسی پژوهشهای تخصصی از جهت قرآنی و مابین رشتهای است. سوم، تولید و توسعه معرفت در حوزه علوم انسانی مبتنی بر معرفتشناسی، هستیشناسی و روششناسی مبتنی بر قرآن کریم است. چهارم، شناسایی و آسیبشناسی پیشینه و وضع موجود فعالیتهای نظام‌سازی قرآنی.
محمدی با اشاره به اینکه بازآفرینی و مدلسازی مرجعیت معرفتی قرآنی و هویتسازی تمدنی قرآن کریم بر پایه منابع دانشی و نهادی از دیگر اولیتهای مطالعات نظام‌سازی است، افزود: این امر بسیار کار حساسی است که به شدت به آن بیتوجه هستیم. به مقصد و مقصود نهایی جمهوری اسلامی که تحقق تمدن قرآنبنیان در جهان معاصر است، توجه جدی نشده است. یعنی مجموعه آیات معرفتی و گزارههایی که میتواند این تمدن قرآنی را اجرایی و عملی کند، مورد بحث واقع نشده است.
منبع: تسنیم
10
