درخت، مهریه سبز نوعروسان یزدی
شايد «درخت» براي بسياري از مردم معني و مفهومي عام داشته باشد اما برای مردم یزد تعریف و تقدسی خاص دارد، به طوري که در بسياري از آداب و رسوم قديمي تا كنون رد پاي درخت ديده مي‌شود.
درخت از ديرباز به عنوان يكي از نمادهاي حيات در مقدسات و آيين‌هاي اديان ايرانيان وجود داشته به طوري كه به عنوان نمونه درخت سرو در دين زرتشت به عنوان نماد آزادگي شناخته مي‌شود و يزدي‌ها نيز از همين نماد در ساخت نخل امام حسين(ع) كه سازه‌اي چوبي به شكل سرو و نمادي از تابوت امام حسين(ع) است، استفاده كرده‌اند تا آزادگي سيدالشهداء (ع) را بيان كنند.
درخت، هديه‌ي ارزشمند خانواده‌ها به فرزندان
پژوهشگر اردکانی که در مقوله‌ي درختان نیز فعاليت كرده، معتقد است که درختان یکی از بهترین هدایای خانواده‌ها برای فرزندانشان است.
«نادر پیری اردكاني» در این رابطه به مي‌گويد: در گذشته مردم یزد برای تقدیم پاداش به فرزندان خود به ویژه برای مناسباتی مانند اولین روزه‌داری، به او درخت به ویژه درخت پسته هدیه می‌دادند تا به‌رغم ثمربخشی به او، مروج فرهنگ کار نیز باشد.
وی با اشاره به این که معمولاً پدر شوهران به عروس‌های خود یک درخت به عنوان مهریه می‌بخشیدند، تصریح می‌کند: این فرهنگ در اردکان بسیار پررنگ بوده است ولي در عين حال، خانواده‌ها به ویژه پدران هميشه به تمام فرزندان خود، یک درخت هدیه می‌دادند و آنها را در مقابل رشد و پرورش و باروری آن، مسئول می‌کردند تا تمام تلاش خود را برای حفظ حیات آن درخت به کار گيرند.
این پژوهشگر فرهنگي در ادامه درختکاری در یزد را بهانه‌ای برای دور هم بودن خانواده‌ها ذكر مي‌كند و می‌گوید: تمام اعضاي خانواده‌هاي يزدي در ايام درختكاري مانند روز سيزده به در(13 فروردين) كه به عنوان روز طبيعت نامگذاري شده، به طبیعت و باغات می‌رفتند تا در کاشت درخت سهیم باشند و به عنوان نوعی اردوی یک روزه در کنار درختکاری به تفریح و طبیعت‌گردی می‌پرداختند.
حکاکی درخت سرو بر ديواره‌هاي كاخ پرسپولیس
«جمشید منوچهری» مدیر موزه مارکار یزد، با اشاره به جایگاه درخت در پیشینه سرزمین ایران، اظهار می‌کند: حدود 500 سال پیش از میلاد بر دیواره‌های کاخ پرسپولیس در شیراز ، درخت سرو را حکاکی کرده‌اند چرا که این ﺩﺭﺧﺖ ﻗﺎﻣﺖ بلندی دارد و هیچ ﺑﺎﺭی نمی‌دهد، به همین دلیل درختی آزاد نامیده می‌شود، ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻧﻤﺎﺩ ﺁﺯﺍﺩﮔﻲ می‌دانند.
وی اضافه می‌کند: صفت آزادگی درخت سرو ﺩﺭ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﻓﺎﺭﺳﻲ بسیار ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ شده ﺍﺳﺖ و شاعران نیز در اشعار خود بارها برای توصیف‌هایشان، از عنوان «سرو» استفاده کرده‌اند که می‌توان شعر «مرا در خانه سروی هست کاندر سایه قدش/ فراغ از سرو بستانی و شمشاد و چمن دارم» را مثال زد.
وی با بیان این که ﺩﺭﺧﺖ سرو ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﺒﺰ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﻴﭽﮕﺎﻩ ﺧﺰﺍﻥ ﻧﺪﺍﺭﺩ، می‌گوید: شاید این سرسبزی ﻧﺸﺎﻥ دﻫنده ﺧﺮمي ﻭ ﺷﺎﺩ بودن ایرانی‌ها بوده ﺍﺳﺖ. البته این درخت ﺩﺭ ﻛﻨﺎﺭ ﻭﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻱ ﺩﻳﮕﺮﺵ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺧﻮﺑﻲ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﺩﺍﺭﺩ.
وی با بيان اين كه مهمترين ويژگي درخت سرو مقاومت بالاي ان در برابر توفان‌هاست، ادامه می‌دهد: ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﺗﻮﻓﺎﻥ، ﺩﺭﺧﺘﺎﻥ ﺩﻳﮕﺮ ﺭﺍ ﻣﻲﺷﻜﻨﺪ ﺍﻣﺎ ﺳﺮﻭ ﺗﺎ ﺭﻭﻱ ﺯﻣﻴﻦ ﺧﻢ می‌شود و ﻫﺮﮔﺰ ﻛﻤﺮﺵ ﻧﻤﻲﺷﻜﻨﺪ. ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻳﺮﺍﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﻳﻮﺭﺵ ﺍﻗﻮﺍﻡ ﻣﻬﺎﺟﻢ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻩ ﻭﻟﻲ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺭﻫﺎ ﻧﻜﺮﺩﻩﺍﻧﺪ ﻣﺜﺎﻝ ﺧﻮﺑﻲ ﺍﺳﺖ و ﺍﺯ این ﮔﺬﺷﺘﻪ، ﺩﻳﺮﭘﺎﻳﻲ، ﻋﻤﺮ طولانی ﻭ ﻣﻘﺎﻭﻣﺖ ﺳﺮﻭ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺁﻓﺎﺕ ﻫﻢ جالب توجه ﺍﺳﺖ.
این مسئول با بیان این که صادق هدایت در کتاب «نیرنگستان» خود درباره درخت سرو کاشمر داستاني می‌گوید، آن را چنين ذكر مي‌كند: «معروف است که زرتشت دو شاخه از بهشت آورد و به دست خودش یکی از آنها را در کاشمر و دیگری را در فارمد از قرای طوس کاشت. این دو قلمه به مرور زمان بی‌اندازه بزرگ و کهن می‌شوند و مردم به آنها معتقد بوده‌اند. می‌گویند که مرغان بی‌شمار بر شاخه‌های آن آشیانه داشته‌اند و در سایه آن جانوران بسیار می‌چریده‌اند.
شهرت این درخت که به گوش خلیفه متوکل عباسی می‌رسد، حکمی به طاهر بن عبدالله که در آن زمان حاکم خراسان بوده می‌نویسد که درخت سرو کاشمر را که در بست نیشابور بوده، بریده بر گردونه‌ها نهند و شاخه‌های آن را در نمد گرفته بر شتران بار کرده به بغداد بفرستند.
دسته‌ای از زرتشتیان که این حکم را می‌شنوند، 50 هزار دینار به طاهر وعده می‌دهند که این درخت را نبُرد، ولی طاهر درخت را می‌اندازد و به قول نگارنده تاریخ جهان نمای از مدت عمر آن درخت تا سنه 232 هجری، يك‌هزار و 450 سال گذشته بود و چون آن درخت بیفتاد، در آن حدود زمین بلرزید، چون این درخت به یک منزلی مقر خلیقه رسید، غلامان ترک شب‌هنگام بر سر متوکل علیه اللعنه ریخته و تن او را پاره پاره کردند.»
ايجاد بهشتي بروي زمين با درختكاري
منوچهری با بیان این که ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ﺩﺭﺧﺖ ﺳﺮﻭ ﻫﺰﺍﺭ ﺳﺎﻟﻪﺍﻱ ﺩﺭ ﺍﺑﺮﻛﻮﻩ ﭘﺎ ﺑﺮﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺭﺩ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺍهالی قرار دارد ﻭ ﺩﺭ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻧﻴﺰ ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ است، می‌گوید: ﺩﺭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﻫﻢ «ﺳﺮﻭ» ﻧﺸﺎﻥ ﺍﻫﻮﺭﺍﻣﺰﺩﺍ ﻭ «ﻧﻴﻠﻮﻓﺮ» ﻧﻤﺎﺩ ﺁﻧﺎﻫﻴﺘﺎ ﺍﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﻛﺎﺷﺖ ﺩﺭﺧﺖ، ﻣﻘﺪﺱ ﺍﺳﺖ ﻭ به نوعي ﺩﺍﻳﺮ ﻛﺮﺩﻥ ﭘﺮﺩﻳﺲ(ﻓﺮﺩﻭﺱ) ﻣﻘﺪﺱ روي زمين محسوب مي‌شود.
وی تصریح می‌کند: روایت است آن نخلی هم که امروزه در بخش‌های مرکزی ایران به هنگام عزای امام حسین(ع) بلند می‌کنند، شکلی از سرو است که روایت‌های متفاوتی درباره آن وجود دارد.
مدیر موزه مارکار مي‌گويد: ايرانيان باستان همه ساله در اولین روز فصل زمستان با خدای خود پیمان می‌بستند که تا سال دیگر یک سرو خواهند کاشت زیرا سرو نماد مقاومت در برابر سرما بود و بعدها درخت سرو خمیده در فرهنگ ایرانی به شكل و طرح پارچه‌هاي ترمه استفاده شد.
وی يكي ديگر از درختان مقدس در ايران باستان را درخت کاج ذكر مي‌كند و می‌گوید: درخت «کریسمس» هم پیشینه در مهرپرستی ایران دارد و به همین دلیل امروزه مسیحیان درخت کریسمس را تزیین می‌کنند.
منوچهري با بيان اين كه منابع مختلفي در مورد استفاده از درختان همیشه سبزی چون کاج، صنوبر و سرو به عنوان نماد کریسمس در كشورهاي مختلف وجود دارد، در پايان خاطرنشان مي‌كند: رومیان باستان نیز درخت کاج را نماد غلبه میترا یا مهر بر زمستان و سرما می‌دانستند و در آیین مهر یا میتراییسم، چه در ایران و چه در روم نيز نقوشی از بته جقه شبیه به درخت کاج یا سرو در کنار آناهیتا (در ایران) و میترا (در روم) دیده شده است.
منبع: ایسنا
10
