چرا المپیادها خاطره شدند؟
با وجود کسب مدال‌های رنگارنگ در المپیادهای جهانی اما این روزها اوضاع المپیادی‌های کشورمان خوب نیست.
از سال 1987 که ایران به المپیاد جهانی ریاضی پیوست تا سال 1989 که به المپیاد جهانی فیزیک ملحق شد و پس از آن در سال‌های 92 و 93 و 99میلادی به المپیادهای جهانی کامپیوتر و شیمی و زیست شناسی پیوست و سپس سال 2007 و در دهه اول قرن 21 میلادی با کاروان المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک همراه شد تا امروز حاصل کار دانش‌آموزان نخبه کشورمان مدال‌های رنگارنگی بوده که تعدادش فعلا سه رقمی است. در33 سال حضور، تیم‌های شش‌گانه المپیادی ایران بیش از 750 مدال کسب کرده‌اند که بیش از 180 تای آن طلا و بیش از 340 مدال نقره بوده است. درخشش این نشان‌های جهانی برای سه دهه، موجب درخشش نام ایران بوده و این روند اکنون درعصر کرونا نیز همچنان ادامه دارد. شهریوری که گذشت در المپیاد جهانی زیست‌شناسی که به‌صورت مجازی برگزار شد، تیم ایران چهار مدال کسب کرد و در ماه مهر امسال باز هم در المپیاد مجازی ریاضی، دانش‌آموزان کشورمان شش مدال جهانی به دست آوردند که باعث صعود پنج پله‌ای ایران در رده‌بندی تیمی شد. تا اینجای کار همه چیزخوب و مایه فخراست و حتی باریک‌شدن در تاریخچه المپیادها و برخی جزییات، اسباب غرور. مثلا فنلاند به‌عنوان کشوری پیشرفته در طول حضور طولانی‌اش در المپیاد جهانی ریاضی120 مدال کسب کرده درحالی که تعداد مدال‌های کشورمان در این المپیاد 188 است یا ژاپن در المپیادهای جهانی شیمی تا به حال 64 مدال کسب کرده ولی تعداد مدال‌های ما 104 است، حتی ترکیه نیز از ما عقب است و در المپیادهای جهانی فیزیک که ما 140 مدال داریم تعداد مدال‌هایش بیش از 131 نیست. اما اگر از فاز مقایسه مدال‌ها بیرون بیاییم و اگر از سطح به عمق برویم به رگه‌هایی از نارضایتی و مشکلات برمی‌خوریم که حال المپیادی‌ها را خراب کرده است؛ مشکلاتی که سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان در دوره جدید مدیریتش ترجیح می‌دهد فعلا درباره‌اش سکوت کند.
نخبه کسی است که درحوزه‌های علمی و مهارتی سرآمد دیگران است و کارهای علمی ویژه‌ای می‌کند. این تعریف استاندارد از یک فرد نخبه است ولی تعریفی که رهبر معظم انقلاب از نخبگان دارند لطیف‌تر و انسانی‌تر است. ایشان 28 مهر 95 در دیدار با نخبگان علمی جوان آنها را هدایای نفیس و باارزش الهی به یک ملت و یک کشور و یک امانت دانستند که مسوولان باید آنها را گرامی بدارند و حفظ کنند. ایشان گفتند برای حفظ این افراد باید خیلی مراقبت کرد و برای رویش و افزایش آنها باید احساس مسوولیت کرد. رهبری در این دیدار به مدارس استعدادهای درخشان(سمپاد) نیز اشاره کردند و گفتند گزارش‌هایی به من دراین‌باره می‌رسد که خرسندکننده
نیست.
سه سال بعد در 11 اردیبهشت 98 رهبر معظم انقلاب این‌بار در دیدار با فرهنگیان برای دومین‌بار به مدارس سمپاد اشاره کردند و این مدارس را بسیار مهم دانستند چرا که نخبه پرورند. ایشان گفتند مدارس استعدادهای درخشان نباید تضعیف شود و خطاب به مسوولان تاکید کردند که هرچه می‌توانید این مدارس را تقویت کنید، همچنین خواستار حفظ جایگاه کشور در المپیادهای جهانی شدند و خطاب به مسوولان گفتند یکی از افتخارات کشور، همین بچه‌های المپیادی هستند که رتبه‌های بالا را در دنیا کسب می‌کنند پس نگذارید رتبه اینها تنزل پیدا کند.
و برای سومین‌بار در چهار سال اخیر ایشان 11شهریور امسال در آستانه سال تحصیلی دوباره تاکید کردند که باید به سمپاد برسید و باید استعدادهای‌درخشان به معنی واقعی کلمه شناسایی شوند و پرورش یابند.
تاکیدات رهبری همیشه در مواردی ابراز می‌شود که موضوعی در کشور نقص داشته باشد؛ سه‌بار تاکید جدی ایشان درعرض چهارسال درباره مدارس سمپاد و تیم‌های المپیادی نیز موید وجود نقص‌هایی در این حوزه است که همواره جسته‌وگریخته از ناحیه مسوولان درباره‌اش صحبت شده ولی هیچ‌گاه به طورکامل و دقیق رفع نشده است.
چالش افت رتبه
گرچه المپیادهای جهانی تنها یکی از مسیرهای نخبه‌پروری است، اما همین تکه از راه نیز دست‌اندازهای زیادی دارد که عده‌ای را خسته و کلافه، عده‌ای را منصرف و عده‌ای را ناامید کرده و می‌تواند مشت نمونه خروار باشد.
اگر افت رتبه کشورمان در المپیادهای جهانی، یکی از نشانه‌های وجود مشکلات و یکی از ثمره‌های اوضاع نه چندان به سامان کشور در جریان نخبه پروری باشد، باید بگوییم اوضاع‌مان چندان وفق‌مراد نیست. مهر امسال تیم المپیاد ریاضی کشورمان پنج پله صعود کرد و میان 110 کشور شرکت‌کننده به رتبه هجدهم رسید در حالی که همین تیم به ظاهر موفق، سال 1998 رتبه اول جهان را به دست آورده بود.
تیم المپیاد جهانی فیزیک کشورمان نیز از سال‌های اوجش فاصله زیادی گرفته و کسب مقام دوم دنیا در سال‌های 99 میلادی و 2002 و 2004 تقریبا به خاطره‌ها پیوسته. بهترین مقام تیم المپیاد کامپیوتر ایران نیز که متعلق به سال‌های 2014 و 2016 بود در سال‌های اخیر نه تکرار شده و نه ارتقا یافته است.
این افت جایگاه از منظری دیگر قابل درک‌تر است. طبق اعلام خبرگزاری ایسنا، تیم المپیاد ریاضی دانش‌آموزی کشورمان در سال ۲۰۱۷ به مقام پنجم جهان رسید، اما سال ۲۰۱۸ با ۱۴ پله سقوط در رتبه 19 جهان ایستاد. تیم المپیاد فیزیک هم که سال ۲۰۱۷ رتبه ۱۲ جهان را کسب کرده بود، سال ۲۰۱۸ به رتبه 25 سقوط کرد. افت16 پله‌ای و سقوط پنج‌پله‌ای نیز حقیقت عملکرد تیم ما در رشته‌های شیمی و کامپیوتر در فاصله سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ بود.
درباره چرایی این افت قصد گفت‌وگو با رئیس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان را داشتیم که تمایل وی به سکوت آن را میسر نکرد ولی رئیس پیشین این سازمان قبل از جابه‌جایی‌اش در ماه‌های اخیر تاحدی به این موضوع پرداخته بود. فاطمه مهاجرانی گفته است یکی از دلایلی که المپیادها دچار افت رتبه شده‌اند، این است که این فرآیند طبیعی رشد پیدا نمی‌کند به این معنی که ما بچه‌ها را در فضایی دوپینگی قرار می‌دهیم و آنها هم مدال می‌آورند درحالی که خیلی وقت‌ها جنگندگی لازم را برای کسب مدال به هر طریق ممکن ندارند.
او گفته بود اگر این مشکل حل نشود در آینده مشکلات‌مان از آنچه که هست بیشتر می‌شود. با این حال اما دانش‌آموزان نخبه‌ای که المپیادهای ملی را تجربه کرده و در المپیادهای جهانی درخشیده‌اند، حتی اساتیدی که مسوولیت هدایت آنها را برعهده دارند، حرف‌هایی می‌زنند که گویای مشکلات عمیق‌تری است، نه لزوما کمبود روحیه جنگندگی.
از تهران سالاری تا کمبود امکانات
علیرضا موسوی، دارنده مدال نقره کشوری در المپیاد نانو است که در کنکور امسال توانسته از شهر بوشهر، رتبه هشت کنکور زبان‌های خارجی، رتبه 82 رشته تجربی و رتبه 412 کنکور هنر را کسب کند. او با این که در طول تحصیل دانش‌آموز برجسته‌ای بوده اما به ما می‌گوید رتبه‌های برتر المپیادهای کشوری فعلا در انحصار دانش‌آموزان و نخبگان تهرانی، تبریزی و مشهدی است به این دلیل که دانش‌آموزان این شهرها بیشتر از دیگران حمایت می‌شوند. او توضیح می‌دهد: دانش آموزان بااستعداد از سال اول متوسطه در فرآیند تربیت و پرورش و آمادگی برای المپیادها قرار می‌گیرند و به سمت موفقیت در آزمون‌های کشوری سوق داده می‌شوند درحالی که دانش‌آموزان همتراز در شهرهای کوچک از این رقابت جا می‌مانند و ناچارند شانس خود را در ماراتن کنکور
بیازمایند.
موسوی معتقد است در این شرایط انحصاری، توزیع ناعادلانه امکانات هم مزید برعلت است و باعث‌شده سطح دسترسی به کتاب‌ها و امکانات مورد نیاز برای شرکت در المپیادها برای دانش‌آموزان شهرستانی فراهم نباشد، وضعیتی که به تعبیر او باعث دلسردی دانش‌آموزان شهرستانی شده است.
امیرعلی موسوی یکی دیگر از شرکت‌کنندگان المپیاد کشوری ژنتیک و دانشجوی فعلی دانشگاه شهید چمران اهواز هم درگفت‌وگو با ما به همین نقص اشاره می‌کند و می‌گوید: در حال حاضر بیشتر امکانات آموزشی در اختیار دانش‌آموزان و دانشجویان تهرانی است و دوره‌های مختلفی در مدارس و دانشگاه‌های تهران برای موفقیت در المپیاد برگزار می‌شود این درحالی است که در شهرستان بیشتر دانش‌آموزان و دانشجویان حتی با المپیاد آشنایی ندارند و در شهرستان‌ها اصلا برنامه و کلاسی برای آشنایی و آمادگی در المپیاد وجود
ندارد.
او با این حال این مساله را تنها دلیل افت جایگاه ایران در المپیادهای جهانی نمی‌داند و مشکلات را کلی‌تر می‌بیند. موسوی می‌گوید: دلیل افت رتبه ایران، معایب نظام آموزشی است به این معنی که در دانشگاه‌ها و مدارس تنها برحفظ‌کردن مطالب یک کتاب یا جزوه بدون یادگیری تاکید می‌کنند. نتیجه این که مطالب فراموش می‌شود و درک واقعی اتفاق نمی‌افتد.
علی حمیدی کولایی، برگزیده المپیاد کشوری ریاضی از ساری نیز به نوعی مشکلات را به نظام آموزشی مرتبط می‌داند. او به ما می‌گوید: مدارس دولتی عمدتا المپیادمحور نیستند و نه‌تنها برای آن برنامه ندارند بلکه حتی به المپیادها اهمیت نمی‌دهند، چه رسد به این که بخواهند راهنمایی و حمایت کنند.
امیررضا ا...قلی‌پور نفر اول جشنواره جوان خوارزمی سال 94 و دارنده دو مدال طلا در جشنواره اختراعات سوئیس و نوآوری کانادا در سال 2018 میلادی اما در گفت‌وگو با جام‌جم با این که حضور پررنگ تهرانی‌ها در المپیادها را تایید می‌کند اما حذف کامل شهرستانی‌ها را قبول ندارد ولی این را تایید می‌کند که به خاطر وجود امکانات بیشتر و در دسترس‌بودن اساتید مجرب در تهران و شهرهای بزرگ، فضا برای رشد این دانش‌آموزان مهیاتر از دیگران است.
او البته مشکلات را به اینها خلاصه نمی‌داند و در توضیح این که چرا جایگاه‌مان را در المپیادهای جهانی از دست داده‌ایم، می‌گوید: از مهم ترین چالش‌های امروز ما کاهش انگیزه افراد است به سبب مشوق‌هایی همچون سهمیه کنکور، سربازی یا دریافت حقوق که بة‌شدت کم شده است. ا...قلی‌پور مثال می‌زند: وزارت بهداشت در ادوارگذشته ردیفی حتمی برای پرداخت هزینه‌های حضور دانشجویان المپیادی در خارج از کشور داشت که این قانون اکنون تبدیل به این شده که وزارت بهداشت در صورت تمایل می‌تواند این هزینه‌ها را پرداخت کند.
منبع: جام جم
70
