آیا تهدید سونامی شهرهای ساحلی خلیج فارس جدی است؟/کدام از شهرهای ساحلی در معرض سونامی هستند؟

به گزارش خبرنگار خبر فوری ، سونامي در اثر هر نوع آشفتگي و اختلالي كه به سرعت توده بزرگ از آب را جا به جا كند، مثل زمين‌لرزه، فوران آتشفشاني، زمين لغزش يا برخورد شهاب‌سنگ ايجاد مي‌شوند.

بررسی تاريخچه وقوع سونامي در جهان نشان مي‌دهد که تقريباً همه سونامي‌های دنيا در نواحي فرورو (Subduction Zone) رخ مي‌دهند. نواحي فرورو به مناطقي اطلاق مي‌گردد که يک صفحه اقيانوسي به زير صفحه قاره‌ای فرو می‌رود.

يکي از اين صفحات فرورو، درست در سواحل جنوبي ايران در ناحيه مکران قرار گرفته است. در اين ناحيه صفحه اقيانوس هند به زير صفحه ايران فرو مي‌رود، سرعت اين فرو رانش بسيار زياد است که برابر با 30 تا 50 ميليمتر درسال است، همچنين تاريخچه سونامي در سواحل دریای عمان نشان‌ می دهد که در چند قرن اخير چندين سونامی در اين ناحيه اتفاق افتاده است که آخرين مورد آنها، مربوط به سونامي سال 1945 است که بيش از 4000 تلفات بر جای گذاشت.

زون مکران دارای پتانسيل سونامي خيز بالايي است. مطالعات نشان مي‌دهد كه گوه برافزايشي مكران در قسمت برون‌كرانه به طور متوسط 150 كيلومتر عرض دارد و تاكنون وجود حداقل سه اثر از زمین‌لغزه‌های عظیم در خلیج عمان گزارش شده است كه تا عمیق‌ترین بخش‌های آن امتداد یافته‌اند.

يكي از این زمین‌لغزه‌ها بين چابهار و جاسک و در عرض جغرافيايي ٥٩ درجه گزارش شده است. شاید این زمین‌لغزه‌ها منشأ رخداد سونامی در منطقه بوده باشند.

اخيرا بحث هايي در برخي رسانه ها درباره ناايمن بودن سواحل جنوب كشور به ويژه سواحل مكران در برابر سونامي به وجود آمده به طوري كه برخي كارشناسان با اشاره به سونامي ٧٠ سال پيش در سواحل جنوب هشدار داده اند كه توسعه مكران بدون توجه به توصيه هاي زمين شناسي دريايي صورت گرفته است. حال این سوال پیش می آید که آیا در آینده سونامی در شهرهای ساحلی خلیج فارس نزدیک است یا خیر؟

مخاطره چه بخواهيم، چه نخواهيم اتفاق خواهد افتاد. مساله مهم نحوه رويارويي انسان با آن است، با توجه به پيش بيني دانشمندان در مورد احتمال وقوع سونامي در خليج فارس و اينکه در زمستانها توفانهاي شديد و خطرناک در خليج فارس بروز مي کند که سبب خسارت هاي بسياري مي شود، توفانهاي دريايي در خليج فارس چنانچه اتفاق بيفتد شايد خسارت بارترين اتفاق در استان هرمزگان و به خصوص شهر بندرعباس رخ دهد. زيرا از يک سو، موجب از هم پاشيدگي بنيان نيروهاي نظامي و امنيتي مستقر در سواحل خواهد شد و از سوي ديگر، يکي از مهمترين پايگاهاي اقتصادي کشور را با چالش و بحران مواجه خواهد ساخت.

باید بگوییم از نظر تاريخي در سواحل جنوب خاوري، منطقه مكران چندين بار سونامي رخ داده است كه آخرين سونامي، مربوط به سال ١٩٤٥ ميلادي و در ارتباط با رخداد يك زمين لرزه با بزرگاي ٨،١ ريشتر بوده است. اين سونامي تلفات جاني و اقتصادي در پي داشت و خسارت هاي زياد اقتصادي و همچنين حدود چهار هزار نفر كشته به همراه داشت.

اين سونامي سواحل پاكستان، عمان و ايران را تحت تاثير قرار داد كه البته خسارت هاي مربوط به سواحل ايران بسيار كمتر از پاكستان و عمان بود چرا كه در آن زمان در نوار ساحلي ايران تاسيسات مهمي وجود نداشت.

با اين توضيح بايد تاكيد كنم كه خطر سونامي و توفان هاي حاره اي در سواحل مكران هميشه وجود دارد. مطالعات و مدل سازي هايي در اين ارتباط توسط سازمان هاي مختلف ازجمله، سازمان زمين شناسي و اكتشافات معدني كشور انجام پذيرفته كه اطلاعات آن در دسترس است.
در همين حال بايد توجه داشت كه عامل ايجاد سونامي زلزله هاي زير بستر دريا است كه باعث ايجاد امواج بلندي در سطح دريا مي شود و اگر اين امواج قدرت زيادي داشته باشند، سبب تخريب ساحل هم مي شوند. در عين حال كه در برنامه ريزي هاي توسعه زيرساخت هاي مكران اقداماتي از طرف ستاد توسعه سواحل مكران انجام شده اما نماينده اي به صورت دايمي از طرف سازمان زمين شناسي كشور در اين برنامه ريزي ها وجود ندارد.

کدام شهرهای ایرانی درگیر سونامی می شوند
براساس این گزارش، شرايط خليج فارس و درياي عمان در اين ارتباط با يكديگر متفاوت است. در جنوب استان سيستان و بلوچستان و در ناحيه مكران، به موازات خط ساحل در داخل درياي عمان فرورانش پوسته اقيانوسي به زير بلوك ايران را داريم كه از بندر گواتر شروع شده و تا سواحل پاكستان و نزديك بندر جاسك ادامه مي يابد.
در سواحل مكران تا تنگه هرمز، به دليل ارتباط مستقيم با اقيانوس هند، زمين ساخت پوياي مرتبط با ساختارهاي پيراموني اقيانوس هند و حجم بسيار عظيم آبي كه در اقيانوس وجود دارد پتانسيل رخداد مه موج يا سونامي قابل توجه است. اما در خليج فارس، با وجود زمين ساخت پويا و لرزه خيزي بالا، به دليل حجم محدود آب احتمال رخداد بسيار كمتر است. وجود خيز قاره اي در منطقه درياي عمان كه عمق آب از حدود سه هزار متر به كمتر از ٢٠٠ متر مي رسد موجب فراهم شدن پهنه اي بسيار مستعد براي زمين لغزش هاي بسيار بزرگ شده است كه خود مي تواند موجب ايجاد مه موج شود.
البته که موج هايي كه در اقيانوس هند و درياي عمان شكل مي گيرند روي سواحل خليج فارس تاثير محدود (شايد كمتر از ١٠ درصد) دارند.
گفتنی است، متاسفانه تا اين لحظه هيچ گونه استعلامي و نظر كارشناسي از سازمان زمين شناسي كشور خواسته نشده است، و جزاير جنوب چون تماما در خليج فارس واقع هستند خطر مه موج براي آنها بسيار اندك است.

چه باید کرد؟
بهترين راهكار، رعايت فاصله مناسب از خط ساحلي (براساس مشخصات فني پروژه)، ايجاد موج شكن هاي بزرگ و رعايت اصول مهندسي سازه براساس نتايج مدل سازي هايي كه ميزان نيروي وارده براي سازه ها را برآورد مي كنند، است. البته معمولا هر بنايي داراي يك عمر مفيد براي بهره برداري است. ممكن است در طول بهره برداري با سونامي مواجه شود و ممكن است نشود. اين موضوع بسته به دوره بازگشت دارد. در رابطه با زمين لرزه و سونامي محاسبه دور بازگشت با ضريب اطمينان بالا، در حال حاضر تقريبا غيرممكن است اما براي موج هاي حاصل از توفان هاي حاره اي معمولا متخصصان اقيانوس شناسي و هواشناسي، دوره بازگشت هايي را معرفي مي كنند.
حتي سازمان زمين شناسي و پژوهشگاه اقيانوس شناسي مدل سازي سونامي احتمالي در اثر يك رويداد زمين لرزه حدود هفت ريشتر و تاثير بر مناطق ساحلي را در بخش هايي از سواحل مكران انجام داده اند. در همين حال گاهي مي توان با جابه جايي جزيي سازه ساحلي در محل احداث ضريب اطمينان آن را تا نود درصد افزايش داد.
همان گونه كه با زلزله نمي توان مقابله كرد، از سونامي نيز نمي توان به صورت كاملا موفقيت آميز در امان ماند. مهم اين است كه شناخت مناسبي از پتانسيل رخداد اين پديده ها داشته باشيم و استانداردهاي زندگي مان را براساس واقعيت احتمال رخداد آنها تعيين كنيم. شناخت پتانسيل ها نيز نياز به پژوهش ها و مطالعات ميداني گسترده دارد كه اين كار توسط دستگاه هاي مختلف قابل اجراست.

43