ردیف اعتباری تخت جمشید قطع شد

در این شرایط انتظار می‌رود که کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری صحبتی درخصوص برنامه‌های‌شان برای تامین بودجه و حفاظت از آثار تاریخی ایران داشته باشند که البته تاکنون در این خصوص برنامه مشخصی مطرح و ارائه نشده است. قطع بودجه اعتباری تخت‌جمشید در حالی اتفاق افتاده که این مجموعه 125‌هزار متر‌مربعی با چالش‌های بسیاری از جمله با هجوم گل‌سنگ‌ها و نیز با تهدید فرونشست زمین در دشت مرودشت رو‌‌به‌رو است. با این شرایط چنانچه بودجه کافی برای حفاظت و مرمت از مجموعه باستانی تخت‌جمشید فراهم نشود، شاید فردا خیلی دیر باشد و در آینده به جز آه‌وافسوس نتوان اقدامی موثر برای این میراث جاویدان ایرانیان انجام داد.

وضعیت اضطراری بودجه اعتباری تخت‌جمشید
محمدهادی ایمانیه استاندار فارس با آنکه چندی پیش حذف یا کاهش بودجه مجموعه جهانی تخت‌جمشید از ذیل سازمان برنامه‌وبودجه را تکذیب کرده و گفته بود که «از سفر دوم رییس‌جمهور به استان فارس بیش از هزارمیلیارد تومان برای حوزه گردشگری فارس و مجموعه تخت‌جمشید تصویب شده و این اعتبارات به مرور هزینه می‌شود و از محل مسوولیت‌های اجتماعی صنایع نیز اعتباراتی را به مجموعه‌های تاریخی و گردشگری استان اختصاص داده شده است و می‌شود»، اما مدیر پایگاه تخت‌جمشید همچنان وضعیت بودجه این میراث جهانی را اضطراری می‌داند.
علیرضا عسگری‌چاوردی مدیر پایگاه تخت‌جمشید و نقش رستم ضمن اشاره به اینکه از دوسال قبل بودجه تخت‌جمشید قطع شده است، گفت: سازمان برنامه‌وبودجه، ردیف اعتباری تخت‌جمشید را دوسال است قطع کرده، درحالی که باید این بودجه دست‌کم از محل فروش بلیت به تخت‌جمشید برگردد. حالا ما باید از محل اعتبار استانی خواهش کنیم که اگر بودجه‌شان اضافه آمد به تخت‌جمشید بودجه بدهند. او تاکید کرد: باید برنامه‌وبودجه مصوب برای تخت‌جمشید و نقش رستم داشته باشیم، اگر این اتفاق رخ دهد، بهتر می‌توان در این محوطه‌ها کار کرد.

بحران فرونشست در مرودشت
آنگونه که محمد درویش پژوهشگر و کنشگر محیط‌زیست پیش از این گفته، بخش بزرگی از دشت مرودشت که شامل قلمرو بزرگ پاسارگاد، تخت‌جمشید و نقش رستم می‌شود با فرونشست بیش از ۱۵ الی ۲۰سانتی متری مواجه است.
وی با بیان اینکه دشت مرودشت استان فارس بحرانی‌ترین منطقه از منظر زمین‌شناسی بعد از دشت مهیار در اصفهان است، گفت: متاسفانه وضعیت این بخش در استان فارس فوق‌العاده نگران‌کننده است و بخش بزرگ این دشت با فرونشست بیش از دوسانتیمتر مواجه است که این رقم ۵برابر نرم طبیعی و حدمجاز تحمل فرونشست است.
درویش همچنین هشدار داده زمانی که فرونشست زمین از ۴میلیمتر عبور می‌کند، باید در اسرع وقت ستاد بحران تشکیل شود.
عسگری‌چاوردی مدیر پایگاه تخت‌جمشید و نقش رستم درباره بحران فرونشست در تخت‌جمشید و نقش رستم گفت: مساله فرونشست در هر اقلیمی ممکن است اتفاق بیفتد. تخت‌جمشید و نقش رستم از یکدیگر فاصله دارند، اما مطالعات باستان‌شناسی نشان داده است در تمام این پهنه، پارسه‌ای وجود داشته که تخت‌جمشید بخشی از ارگ آن بوده و آرامگاه‌های پادشاهان هخامنشی در آن گوشه قرار داشته و یک چشم‌انداز شهری در دوران هخامنشی به نام «پارسه» وجود داشته است. از این منطقه بسیاری از فرهنگ‌ها شکل گرفته حتی خط و کتابت و معماری و تقویم و نجوم و علم و دانش در اینجا شکل گرفته و بخش اعظم اتکای تاریخ ایران به پارسه است. به همین دلیل وقتی مساله‌ای رخ می‌دهد جامعه حساس می‌شود که البته این نشان‌دهنده فرهنگ بالای جامعه ایران است که به حساسیت‌های آن آگاهی دارد.
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید ادامه داد: نقش رستم یک پروژه ملی و بین‌المللی است و نمی‌توان به آن به عنوان پروژه محلی نگاه کرد. بحران در نقش ستم جدی است؛ چه مرمت‌ها، چه هدایت آب و بارندگی و چه فرونشست زمین باشد، به هر حال الان تاثیرش را به صورت مستقیم روی آثار تاریخی می‌بینیم. به همین دلیل مقیاس این پروژه باید ملی و بین‌المللی باشد؛ یعنی از نظر اعتبار و بودجه باید ملی باشد. ما در حد توان خودمان برنامه‌های اکتشافی را آغاز کرده‌ایم.
عسگری‌چاوردی با بیان اینکه به دنبال گسترش شکاف‌ها در نقش رستم، اسکن زمین در این محوطه تاریخی انجام شده است، گفت: کاوش‌های باستان‌شناسی برای شناسایی عمق آنها و گمانه‌زنی شکاف‌ها و اینکه محوطه بالا را چطور شیب‌بندی کنیم نیز انجام شده است. بخشی از گسل‌ها به دوران قبل و دوران هخامنشی برمی‌گردد، بخشی هم به یکصدسال گذشته و بخشی نیز به کاوش‌ها و مسائلی که در ۱۰۰سال پیش رخ داده است.

کشف گونه جدید گلسنگ‌ها در تخت‌جمشید
در سال‌های اخیر همواره بحث گلسنگ‌ها و خطراتی که این گونه‌ها برای مجموعه تخت‌جمشید دارند، مطرح شده است. در یک ماه گذشته اما با انتشار خبری درخصوص انتشار نوعی جدید از گل‌سنگ در تخت‌جمشید، حساسیت‌ها در این باره افزایش یافته است.
محمد سهرابی (رییس موزه گلسنگ‌های ایران و متخصص گلسنگ‌شناس) در رابطه با کشف گونه جدید گلسنگ که به طرز چشمگیری در نقوش تخت‌جمشید پراکنده است، گفت: کشف این گونه بر پایه یافته‌های DNA استوار بوده و پراکنش این گونه با نام علمی «سیرسیناریا پرسپولینتا» نشان می‌دهد که این گونه جدید در واقع یک گونه بومی ایران است که در تمام محوطه باستانی تخت‌جمشید گسترده شده اما تاکنون خارج از ایران دیده نشده است.
آنطور که سهرابی گفته، با توجه به وفور بلورهای وددلیت در پیکره این گونه جدید و قدرت جذب رطوبت بالا، سبب تولید اسید اگزالیک می‌شود.
او می‌گوید: این اسید به لحاظ قدرت اسیدی، بسیار قوی‌تر از اسید استیک است. اسید اگزالیک در فرآیند فرسودگی زیستی نقش خورندگی بیشتری دارد. این درحالی است که زیر همین گونه جدید کشف شده که فقط روی سطح بسترهای سنگی رویش دارد ریز زیستگاهی وجود دارد که فرسودگی زیستی مانند سیانوباکتری ‌را نیز فراهم کرده و این سیانوباکتری‌ها از تاثیرات تابش نور خورشید فرار و در زیر این گلسنگ به داخل سنگ نفوذ می‌کنند.
این متخصص گلسنگ‌شناس با تاکید بر اینکه اگر رفتار گونه‌های گلسنگی بر آثار سنگی تاریخی با دقت ارزیابی نشود بیشترین آسیب متوجه آثار سنگی تاریخی خواهد شد، ادامه داد: کارشناسان میراث‌فرهنگی اگر رفتار گونه جدید گلسنگ تخت‌جمشید را نشناسند و بدون استناد به مطالعات علمی و راهکارهای درست شروع به از بین بردن آن کنند باعث می‌شوند زیستگاهی که زیر این گونه مخرب گلسنگ به‌وجود آمده عواملی مانند سیانوباکتری‌ها و باکتری‌ها عمیق‌تر به سطح سنگ فرو رود و این یعنی یک گام حرکت به سمت فاجعه و تخریب بیشتر.
شایان ذکر است پیش از این شهرام رهبر، مسوول گروه حفاظت و مرمت تخت‌جمشید، در پاسخ به این پرسش «جهان‌صنعت» که «آیا شرایط کنونی تخت‌جمشید را پایدار و مناسب ارزیابی می‌کند یا خیر؟»، ابراز داشت: «نمی‌توان گفت شرایط تخت‌جمشید stable (پایدار) است اما در بسیاری از مناطق مجموعه تلاش کرده‌ایم شرایط پایدار به‌وجود آوریم.» مسوول گروه حفاظت و مرمت تخت‌جمشید خاطرنشان کرد: «جالب است بدانید که در بسیاری از موارد نمی‌توان با کمک مواد(شیمیایی) عملیات پاکسازی را انجام داد و در این موارد از طریق شوک حرارتی پاکسازی گلسنگ‌ها انجام می‌شود. البته شوک حرارتی نیز در تمام موارد جوابگو نیست و در برخی موارد ناچار هستیم از آفت‌کش‌هایی که آزمایش و میزان مواد قلیایی و اسیدی آنها بررسی شده و برای سنگ مضر نیستند، استفاده کنیم.»
باید اذعان داشت هرچند از سال‌های گذشته اقداماتی برای جلوگیری از گسترش گلسنگ در تخت‌جمشید انجام شده است، اما هنوز برای مقابله با این پدیده طبیعی نیاز به صرف نیرو، زمان و بودجه بیشتری وجود دارد و کمبود اعتبارات و توقف یا کند شدن عملیات گلسنگ‌زدایی، می‌تواند خطری جدی برای مجموعه تخت‌جمشید محسوب شود.
از سوی دیگر مقابله با پدیده فرونشست خصوصا در اطراف محوطه‌های با اهمیت باستانی نظیر تخت‌جمشید، دارای اهمیت شایانی است و لازم است برای حفاظت و پاسداشت این اثر بودجه لازم در نظر گرفته شود.
در شرایط کنونی اما باتوجه به این نکته که ردیف اعتباری این اثر جهانی از دوسال پیش قطع شده است، آینده تخت‌جمشید با اماواگرها پیوند خورده است و باید امیدوار به اتخاذ تصمیمات بهتر در این خصوص در دولت آتی بود.