خطر کمبود کود کشاورزی/ چگونه از این خطر دور بمانیم؟

این جمله، فریادی است از عمق مشکلاتی که بسیاری از کشاورزان در سراسر کشور با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. مشکلاتی که نه‌تنها تولیدات کشاورزی را دچار اختلال کرده، بلکه امنیت غذایی و معیشت جامعه را نیز در معرض خطر قرار می‌دهد. آن‌چه در نگاه اول ساده به‌نظر می‌رسد یعنی خرید کود مناسب، در عمل به یکی از چالش‌های جدی زمین‌های زراعی بدل شده است. در حالی که کشاورزان برای افزایش بهره‌وری، نیازمند استفاده از کودهای شیمیایی به شکل درست، در زمان مناسب و در ترکیب صحیح هستند، این مهم اغلب به دلایل گوناگون محقق نمی‌شود. کوتاهی در تأمین کودهای کلیدی، به‌ویژه کود پتاسه و فسفاته، عواقب ناگواری در بازه‌های زمانی کوتاه و بلندمدت خواهد داشت. از یک‌سو، کیفیت و کمیت محصولات افت می‌کند و از سوی دیگر، کشاورزان در پی مشکلات اقتصادی ناشی از کاهش برداشت، ضربه می‌خورند.

بحران تأمین کود و کاهش کیفیت محصول

وضعیت بحرانی دقیقاً زمانی رخ می‌دهد که کشاورز، همهٔ هزینه‌ها و زحمات کاشت و آبیاری را به امید برداشت مطلوب به جان می‌خرد، اما درست وقتی که باید کود پتاسه یا فسفاته اضافه کند، بازار خالی می‌شود یا قیمت‌ها به‌طور سرسام‌آوری بالا می‌رود و باعث می‌شود فرصت طلایی تقویت محصول از دست برود. به همین دلیل است که اغلب مشاهده می‌کنیم کیفیت محصولات کشاورزی به شکل قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد. سودی که می‌توانست با یک برنامهٔ دقیق کوددهی به دست آید، تبدیل به ضرری تلخ می‌شود. نمونه‌های فراوانی از کشاورزانی که محصولشان را به خاطر کمبود مواد مغذی از دست داده‌اند، گواه این مدعاست. به این ترتیب، فاجعه در قالب کاهش تولید، افت کیفیت و در نهایت از دست دادن بخشی از بازار فروش، گریبان‌گیر کشاورزان می‌شود.

تبعات بلندمدت کمبود کود و فرسایش خاک

نباید فراموش کنیم که این بحران فقط به معنای ضرر اقتصادی فوری نیست؛ بلکه تبعات بلندمدت نیز به همراه دارد. یکی از مهم‌ترین آن‌ها فرسایش خاک است. خاکی که به اندازهٔ کافی پتاسه یا فسفات لازم را دریافت نکند، با گذشت زمان توان خود را از دست داده و حاصلخیزی‌اش را کاهش می‌دهد. این آسیب نه تنها در یک فصل زراعی، بلکه در سال‌های بعد هم پدیدار می‌شود. اضافه بر این، افت کیفیت محصولات می‌تواند جایگاه کشاورزان را در بازار داخلی و خارجی تضعیف کند. وقتی کیفیت پایین رود، مصرف‌کننده و خریداران کلان به‌راحتی به سراغ عرضه‌کنندگان دیگری می‌روند. این چرخهٔ منفی به شکل زنجیروار ادامه می‌یابد و زمین و محصولاتی را که زمانی منبع درآمد مطمئن بوده، در وضعیتی شکننده قرار می‌دهد.

کمبود آگاهی از نحوه مصرف صحیح کود

یکی دیگر از بزرگ‌ترین دردسرهای کنونی حوزه کشاورزی، نداشتن اطلاعات و آگاهی کافی از «نوع و زمان مصرف» کود است. چالش اصلی اینجاست که حتی اگر کود در انبار موجود باشد، اما کشاورز نداند در چه مرحله‌ای از رشد گیاه به کود بیشتری نیاز دارد، بهره‌وری به شدت کاهش می‌یابد. آگاهی از نوع کود، میزان مصرف و زمانبندی صحیح، می‌تواند تفاوت میان برداشت پربار و یک محصول ضعیف باشد. این بخش از ماجرا نشان می‌دهد که فقط تأمین کود نیست که مهم است، بلکه تأمین کودِ درست در زمان درست، برگ برنده است.

این زنگ خطرها وقتی پررنگ‌تر می‌شود که دریابیم کاهش تولید در بسیاری از نواحی کشور، صرفاً به‌خاطر خشکسالی یا کمبود منابع آبی نیست. گاهی ناهماهنگی در تأمین کود یا بی‌اطلاعی کشاورزان از نیاز واقعی مزرعه، بیش از کم‌آبی به آنان آسیب می‌زند. در مواردی، دیده شده کشاورزان به گمان اینکه کود حاوی مواد مغذی عمومی برای همه مراحل رشد کافی است، به کوددهی نامناسب روی می‌آورند و سپس به دلیل مقاومت کم گیاه، شاهد پوسیدگی ریشه یا بیماری‌های قارچی می‌شوند. این چرخه وقتی می‌شکند که برنامه‌ای صحیح برای رساندن کود مناسب در زمان مناسب به دست کشاورزان تدوین و اجرا شود.

آینده ای روشن برای کشاورزان

حال تصور کنیم که تمام کشاورزان در آغاز فصل کشت یا در مراحل حساس رشد محصول، به‌راحتی و بدون دردسر به کودهای شیمیایی مورد نیاز خود دسترسی دارند. هم‌زمان اطلاعات مورد نیاز نیز در اختیارشان قرار دارد؛ یعنی می‌دانند در چه مرحله‌ای باید کود نیتروژن‌دار را اضافه کنند، چه زمانی نوبت کود پتاسه می‌رسد و چگونه با استفاده از کودهای ریزمغذی می‌توانند مقاومت گیاه را در برابر آفات و بیماری‌ها افزایش دهند. چنین ساختاری سبب می‌شود کیفیت محصول به شکل چشمگیری بالا رود و درآمد حاصل از فروش و صادرات هم رشد کند.

بهبود درآمد و رونق اقتصادی کشاورزان

همین دورنمای مطلوب نشان می‌دهد که اگر منابع غذایی خاک به شکلی متعادل و کامل تأمین شود، نه تنها تولید محصولات افزایش می‌یابد، بلکه مرغوبیت آن‌ها هم قابل رقابت با برترین نمونه‌های جهانی خواهد شد. در این شرایط، کشاورز می‌تواند بدون دغدغه روی توسعهٔ مزرعه، بهبود روش‌های آبیاری و شاید حتی روی آوردن به روش‌های نوین و ارگانیک تمرکز کند. نتیجهٔ چنین فرایندی، ایجاد ثبات اقتصادی برای خانواده‌های کشاورز است. نسل جوان هم با دیدن بازدهی بهتر و سودآوری بالاتر، انگیزه پیدا می‌کند در عرصه کشاورزی باقی بماند یا وارد آن شود و این یعنی حفظ سرمایه‌های انسانی در روستاها. به بیان دیگر، وقتی گره تأمین کود و اطلاعات لازم باز شود، زنجیره‌ای از پیشرفت آغاز خواهد شد که در نهایت امنیت غذایی و رونق اقتصادی را برای مناطق کشاورزی به ارمغان می‌آورد.

نگاهی به مدل‌های موفق جهانی

ناگفته پیداست که این وضعیت ایده‌آل صرفاً با حرف و شعار محقق نمی‌شود و نیاز به مدیریت درست، کارشناسی دقیق و پشتیبانی کافی دارد؛ اما آنچه مهم است اینکه ما امروز می‌دانیم حل این مشکل نه رؤیا، بلکه یک سناریوی واقعی و دست‌یافتنی است. بسیاری از کشورها با راهکارهای خلاقانه و بهره‌گیری از سیستم‌های توزیع مدرن، توانسته‌اند کودهای حیاتی را به‌موقع به دست کشاورزان برسانند و آن‌ها را در انتخاب نوع کود و زمان مصرف راهنمایی کنند. به همین دلیل، می‌بینیم محصولات کشاورزی برخی کشورها با وجود محدودیت منابع طبیعی، هنوز هم جایگاه ویژه‌ای در بازار جهانی دارند. در ایران نیز بسیاری از متخصصان و مجموعه‌های فعال در حوزه کشاورزی تلاش می‌کنند که رویکردهای مشابهی را پیاده‌سازی کنند.

راه حل چیست؟

در نهایت، برای آنکه کشاورزان راهی امن و مطمئن برای تأمین کودهای مورد نیازشان داشته باشند و هم‌زمان از مشاورهٔ تخصصی کارشناسان خبره در حوزه کود بهره‌مند شوند، می‌توانند به مجموعه‌ای مراجعه کنند که همهٔ حلقه‌های مورد نیاز را پوشش دهد. یکی از این مجموعه‌ها، پسته رفسنجان است؛ جایی که نه تنها خرید کود ضروری نظیر کودهای ازته، پتاسه و فسفاته را برای کشاورز راحت می‌کند، بلکه مشاورهٔ تخصصی دربارهٔ نوع، زمان و مقدار مصرف کود را نیز در اختیار وی قرار می‌دهد. افزون بر این، یک مجلهٔ کشاورزی آنلاین در اختیار کاربران قرار گرفته تا هر روز با اطلاعات جدید و مقالات فنی به‌روز شوند. این مجله، مسائل مهمی چون انتخاب بذر مناسب، زمان‌بندی آبیاری و روش‌های جلوگیری از آفات و بیماری‌ها را نیز پوشش می‌دهد تا دیگر هیچ نکته‌ای از دید کشاورزان دور نماند.

گاهی یک تصمیم به‌موقع و بهره‌مندی از اطلاعات کافی، تفاوتی اساسی میان شکست و موفقیت در کشاورزی ایجاد می‌کند؛ پس امروز قدم اول را بردارید و با تأمین کود و کسب دانش به‌روز، خاک مزرعه‌تان را برای یک برداشت پرسود آماده کنید.