همه چیز درباره برادر مرموز بشار اسد/ «مرد سایه» سوریه و امپراتور ماده مخدر کاپتاگون کیست؟

به گزارش خبر فوری، الجزیره قطر در گزارشی مفصل به زندگی «مرد سایه» سوریه یعنی «ماهر اسد» برادر بشار اسد پرداخته است.

در زیر خلاصه ای از این گزارش ترجمه و ارائه می گردد.

مرد سایه سوریه کیست؟

ماهر اسد، برادر بشار اسد، دومین مرد سوریه و قدرتمندترین و با نفوذترین فرد پس از رئیس جمهورمخلوع به حساب می آمد. بسیاری او را  «مرد پنهان» و «سایه رئیس جمهور» می دانستند. او ثروت و قدرت بسیار زیادی داشت و در نهادهای مختلف نظامی و غیرنظامی صاحب نفوذ بود.

ماهر و بشار سرگذشت پدر و عموی خود یعنی حافظ و رفعت اسد را تکرار کردند. بسیاری ماهر را امتداد عمویش رفعت می دانستند. رفعت کسی است که لشکر چهارم ارتش سوریه را تأسیس کرد اما مدت زیادی نتوانست رهبری این لشکر را بر عهده بگیرد و فرماندهی این لشکر پس از او به برادرزاده‌اش رسید. ماهر اسد با لشکر چهارم توانست بسیاری از مخالفان مسلح اسد را سرکوب کند.

اما این تنها فعالیت مرد سایه سوریه نبود. او تجارت مواد مخدر کاپتاگون را در دست گرفت. طبق گزارش برخی منابع انگلیسی زبان، سود سالانه ماهر اسد از این تجارت، در حدود 50 میلیارد دلار بوده است.

جوانی و ترفیع در ارتش

اما ماهر اسد چه سرگذشتی داشته است؟ ماهر اسد در 8 دسامبر 1967 متولد شد و کوچکترین پسر حافظ اسد رئیس جمهور سابق سوریه به حساب می آید. ماهر در کودکی از کانون توجهات دور ماند و تحصیلات متوسطه خود را در «آکادمی آزادی» (الحریه) ادامه داد و سپس برای ادامه تحصیل در رشته مدیریت بازرگانی به دانشگاه دمشق رفت. او با پیوستن به ارتش سوریه، راه برادرش «باسل اسد» را دنبال کرد. فعالیت ماهر در ارتش باعث شد که او آرام آرام به یکی از شخصیت های اصلی کشور سوریه تبدیل شود.

هنگامی که باسل در سال 1994 بر اثر یک حادثه رانندگی از دنیا رفت، نام ماهر به عنوان یکی از نامزدهای جانشینی پدرش مطرح شد، اما این بازی رسانه ای مدت زیادی طول نکشید و چندی بعد، بشار، برادر بزرگتر ماهر، به عنوان جانشین حافظ اسد انتخاب شد.

شخصیت ماهر و تمایل او به خشونت و جنگ یکی از عواملی بود که بر کنار گذاشتن او به نفع بشار که در محافل سیاسی آرام ‌تر و مقبول ‌تر تلقی می‌ شد، تأثیر گذاشت.

پس از انتخب بشار اسد به عنوان جانشین حافظ اسد، ماهر شروع به تحکیم موقعیت خود در نهادهای نظامی کرد. او با بر عهده گرفتن فرماندهی یک گردان در گارد جمهوری سوریه جای پای خودش را مستحکم کرد.

پس از مرگ حافظ اسد در سال 2000، ماهر به سرعت پیشرفت کرد و درجات نظامی مختلفی را به دست آورد. او از درجه سرگردی به سرهنگی ارتقا یافت و بعداً فرمانده گارد جمهوری شد و توانست رهبری یک تشکیلات نظامی با حدودا 10 هزار سرباز را بر عهده بگیرد. سربازان گارد جمهوری به وفاداری شدید خود معروف هستند و این مساله باعث شد قدرت ماهر تثبیت شود. همچنین، برخی مدعی اند ماهر در این دوره، درآمدهای میدان ‌های نفتی در منطقه دیرالزور را به دست آورد و آن را خرج گردان های خود کرد و از این طریق توانست وفاداری ارتش را به دست آورد.

ماهر؛ شمشیر آختۀ بشار

در سالی که برادر ماهر یعنی بشار قدرت را به دست گرفت و رسما رئیس جمهور شد، ماهر به عضویت کمیته مرکزی حزب بعث درآمد و در آنجا از نفوذ خود برای تأثیرگذاری بر برادرش بشار اسد استفاده کرد. بسیاری معتقدند او یکی از افراد برجسته ای است که در ماههای اول حکومت بشار در کار رئیس جمهور سابق سوریه دخالت می کرد و جلوی جریان آزادی سیاسی و مطبوعات که با نام «بهار دمشق» شناخته می شود را گرفت (درباره این جریان اینجا بخوانید).

نفوذ ماهر در طول ماه ها و سالهای بعد با وقوع برخی درگیری ها افزایش یافت. یکی از این درگیری ها، مربوط به اختلافش با آصف شوکت، برادر همسرش و رئیس بخش اطلاعات نظامی، بود. ماهر مخالف ازدواج آصف با خواهرش بشری بود و این مخالفت منجر به تنش شدید بین آنها شد. این اختلاف زمانی به اوج خود رسید که شایعاتی مبنی بر تیراندازی ماهر به آصف در حین یک مشاجره به گوش رسید. طبق برخی اخبار این شلیک منجر به مجروح شدن شدید آصف شد. با این حال، بعدا گفته شد که اختلافات شوکت و ماهر حل شده و این سه نفر، یعنی بشار، ماهر و آصف توانسته اند هسته اصلی قدرت استبدادی خاندان اسد را تشکیل دهند.

ماهر نقش برجسته ای در سرکوب اعتراضات در داخل زندان صیدنایا ایفا کرد. شورش زندانیان صیدنایا در سال 2008 به وقوع پیوست. در این شورش، زندانیان کنترل زندان را به دست گرفتند و 1250 سرباز از 1500 سرباز حاضر در این زندان را به گروگان گرفتند. ماهر به زندان حمله کرد و پس از سرکوب شورش، 25 زندانی از 10 هزار زندانی  حاضر در صیدنایا کشته شدند. علاوه بر این، 30 سرباز گروگان نیز کشته شدند.

در فاصله سال‌های 2016 تا 2017، گزارش‌های ضد و نقیضی در مورد درجه نظامی ماهر اسد منتشر شد. برخی منابع شایعه کرده بودند که او درجه سرتیپی دارد، در حالی که منابع دیگر گزارش دادند که وی به درجه سرلشکری ​​ارتقا یافته است. هر چه بود، تا آوریل 2018، ماهر به متنفذترین مرد ارتش بدل شده بود. او پس از آن که سمت فرماندهی گردان 42 را برعهده گرفت، توانست فرماندهی یکی از قدرتمندترین یگان ‌ها، یعنی لشکر 4 زرهی را هم بر عهده بگیرد.

از زمان وقوع شورش ها و اعتراضات اول سوریه در 15 مارس 2011، نیروهای وابسته به ماهر اسد نقش پررنگی در سرکوب اعتراضات ایفا کردند و در مناطقی مانند درعا، حمص و ادلب حضور جدی داشتند. برخی معتقدند نحوه سرکوب شورش ها نقش برجسته ای در تبدیل تظاهرات سوریه به درگیری های خونین داشت. برخی مدعی اند ماهر اسد دستور تیراندازی مستقیم به معترضین را صادر کرده بود.

انفجاری که ماهر را مرد دوم سوریه کرد

پس از سرکوب اعتراضات سال 2011 نفوذ ماهر اسد بیشتر شد. اما این، تنها عاملی نبود که به او قدرت بخشید. بمباران ساختمان امنیت ملی سوریه در 18 ژوئیه 2012 که منجر به کشته شدن رهبران ارشد حکومت خاندان اسد از جمله داوود راجحه و آصف شوکت و نیزحسن ترکمانی و هشام بختیار، رئیس اداره امنیت ملی گردید، نیز بر قدرت ماهر اسد افزود، چرا که عملا رقبایش در حزب حذف شدند.

مدتی بعد ماهر توانست به مهم ترین چهره نظام سوریه پس از بشار تبدیل شود. لشکر 4 زرهی تحت رهبری وی طی یک محاصره که 4 روز به طول انجامید (18 تا 22 ژوئیه 2012) حملات شدیدی را علیه مواضع مخالفان اسد رهبری کرد و توانست به 3 منطقه اصلی که تحت کنترل مخالفان در اطراف دمشق درآمده بودند، حمله کند و آنها را بازپس گیرد.

در ژوئیه 2013 ماهر اسد عملیات نظامی ارتش در مناطق حلب و حمص را رهبری می ‌کرد. در این بین، خبری مبنی بر مجروح شدن ماهر در جریان درگیری ها و احتمال کشته شدنش منتشر شد. با این حال، تردیدها در مورد وضعیت سلامتی او زمانی از بین رفت که یک برنامه تلویزیونی لبنانی در ژوئن 2014 عکسی از او به همراه «جورج وسوف» خواننده مشهور عرب منتشر کرد که تأیید می کرد ماهر هنوز زنده است. او برای ده سال آینده به فعالیت در ارتش و سرکوب مخالفان ادامه داد.

امپراتور مواد مخدر

کاپتاگون برای اولین بار در سال 1961 به عنوان دارویی برای درمان خستگی و اختلالات رفتاری استفاده شد و سپس به سربازان داده شد تا بتوانند برای مدت طولانی بیدار بمانند اما مدتی بعد به عنوان یک مخدر مورد مصرف قرار گرفت و شرکت ها تولید آن را در سال 1986 متوقف کردند.

سپتامبر 2024، یک برنامه ویدئویی در الجزیره نمایش داده شد که سعی داشت نقش خانواده اسد در تولید، تجارت و توزیع داروی کاپتاگون را اثبات کند.

تحقیقات نشان داد که ماهر، بشار و پسر عموی آنها (مضار) مسئول مستقیم ساخت این ماده در مناطق مختلف سوریه و همچنین توزیع آن هستند.

سیمان غنیجه، یکی از اعضای سازمان اطلاعات هوایی سوریه که به عنوان اسکورت محموله های مواد مخدر کار می کرده، یکی از مسیرهای این تجارت را فاش کرد. طبق ادعای این خلبان، مواد تولید شده از آزمایشگاه ها در مرز لبنان و سوریه به لاذقیه برده شده و از آنجا به بنادر شرق اروپا که محل اصلی قاچاق مواد مخدر بوده است، منتقل می شده اند، از آنجا نیز از راه دریا به لیبی، یونان و ایتالیا فرستاده می شدند.

برخی افشاگران با اشاره به اینکه مضارالاسد (پسرعموی بشار و ماهر) مالک شرکت های حمل و نقل و کشتیرانی روسیه بوده است، بر عدم امکان انجام هرگونه فعالیت مرتبط با مواد مخدر بدون تایید لشکر چهارم به ریاست ماهر اسد با توجه به کنترل بیشتر پست های بازرسی نظامی تاکید کردند.

گزارش های بسیاری نشان می دهد که ماهر اسد از سال 2011 در برخی کشورها نمایندگی توزیع مواد مخدر کاپتاگون داشته است. مرکز مطالعات خاورمیانه کارنگی در ژوئیه سال 2024 مدعی شد که یکی از اهداف ماهر از تجارت کاپتاگون، به دست آوردن بودجه لازم برای خرید تسلیحات جنگی بوده است. بشار و ماهر با پولهای حاصل از کاپتاگون حقوق سربازان را پرداخت کردند و تجهیزات جنگی خریدند اما درآمد حاصل از این تجارت به حدی بود که حساب های بانکی اعضاء خانواده اسد را پر کرد. منابع انگلیسی مدعی شدند که تجارت کاپتاگون سالانه حدود 50 میلیارد دلار به خزانه خانواده اسد واریز می کند.

پس از فرار بشار اسد و برادرش ماهر، سوری ها بسیاری از آزمایشگاه های تولید کاپتاگون را در دمشق و حومه آن (به ویژه دوما) کشف کردند.

سرانجام ماهر اسد پس از انقلاب در سوریه و سقوط دمشق، از کشور فرار کرد. بر اساس اطلاعاتی که الجزیره از منابع امنیتی عراق گزارش کرده، ماهر به خاک عراق گریخته و در نزدیکی پایتخت، بغداد، تحت نظارت مستقیم نظامیان زندگی می کند.