جشن باستانی آبانگاه در دهم فروردین / اهمیت آب و الهه آن برای ایرانیان

به گزارش خبر فوری ، بسیاری گمان دارند که جشن آبانگاه یک جشن باستانی ایرانی است که در آبان ماه برگزار می‌شود؛ اما این درست نیست. این جشن در روز 10 فروردین برگزار می‌گردد. جشن آبانگاه یکی از باستانی ترین اعیاد و جشنهای باستانی ایران است. ایرانیان این جشن را به این دلیل برگزار می‌کردند که نخستین آبان-روز در سال بوده است. این جشن در ستایش آبان که در واقع همان ناهید یا آناهیتا است، برگزار می‌شد. طبق باور باستانیان، ناهید ابتدا سیاره بوده و بعدها تبدیل به ایزد بانوی نگهبان آب‌های روان و پاکیزگی آب‌ها شده است؛ برخی معتقد بودند در روز دهم هر ماه این ایزد بانو به زمین آمده و موجب فراوانی آب می‌شده است.

ناهید کیست؟

ناهید (ناهیتا) ایزدبانوی ایرانی و رب النوع آبهای زمینی و آسمانی، مظهر پاکدامنی و بی آلایشی است. آناهیتا هدایت و نگهبانی تمام آب‌های جهان را به عهده دارد. به خاطر قدرت بسیاری که ناهید داشت، فره زرتشت به او سپرده شد تا از آن محافظت کند.

بخش بزرگی در کتاب اوستا به نام «آبان یشت»(یشت پنجم) به این ایزد بانو اختصاص دارد؛ در این یشت، ناهید زنی است جوان، خوش اندام، بلند بالا، زیبا چهره، با بازوان سپید و اندامی برازنده، كمربند تنگ بر میان بسته، به جواهر آراسته، با طوقی زرین بر گردن، گوشواری چهارگوش در گوش، تاجی با ستاره هشت گوش بر سر، كفشهایی درخشان در پا، با بالاپوشی زرین و پرچینی از پوست سگ آبی. اَناهید گردونه‌ای دارد با چهار اسب سفید، اسب­های گردونه او ابر، باران، برف و تگرگ هستند.

او در بلندترین طبقه آسمان جای گزیده است و بر كرانه هر دریاچه‌ای، خانه‌ای آراسته، با سد پنجره درخشان و هزار ستون خوش تراش دارد. او از فراز ابرهای آسمان، به فرمان اهورامزدا، باران و برف و تگرگ را فرو باراند. به همین دلیل است که نیایشگاه‌های آناهیتا معمولا در كنار رودها برپا می‌شده است.

نقش ناهید در ایران باستان

نقش ناهید در دوره هخامنشی خصوصاً دوره اردشیر دوم بسیار بالا رفت و مظهر سه نیروی روحانی، ارتش‌داری و تولید شد. در این دروه اردشیر معابدی برای او در شهرهای همدان، شوش و … ساخت. ناهید در دوران سلوکی و اشکانی هم همچنان دارای اعتبار بود. شاهان ساسانی، همچون اردشیر، شاپور اول، نرسی و خسرو دوم به ناهید بسیار احترام گذاشتند و نقش‌های مختلفی از او به همراه خود در کتیبه‌ها و سکه‌ها حک کردند. آناهیتا در بیشاپور، کنگاور، شوش، هگمتانه، اصطخر، آذربایجان و… معبد دارد.

اهمیت آب و الهه آن برای ایرانیان

ایرانیان از قدیم با مشکل کم آبی مواجه بودند. این ویژگی وقتی با کشاورزی که پیشه اصلی آنها بود جمع شد، توجه به آب را بیش از پیش مهم کرد. ایرانیان به همین سبب به الهه آب توجه بسیاری داشته و در کل احترام بسیاری به آب می‌گذاشتند. هرودوت مورخ شهیر یونانی در این باره می‌گوید: «... ایرانیان در میان آب ادرار نمی­‌کنند، آب دهان و بینی در آن نمی‌اندازند و در آن دست و روی نمی‌شویند ...». استرابون مورخ و جغرافی دان یونانی نیز تاکید دارد که ایرانیان هنگامی که قصد فدیه برای آب را دارند، در کنار جویبارها حفره‌ای حفر می‌کنند و بسیار دقت می‌کنند که آب به وسیله خون آلوده نشود و گوشت را بر شاخه‌ای قرار می‌دهند و مردان به وسیله چوب‌های مقدس در حین خواندن عبارات مقدس آن را لمس می‌کنند. پس از این مراسم شیر و عسل روی زمین می‌ریزند و مراسم به پایان می‌رسد.

این فلسفه باعث افزایش احترام و توجه ایرانیان به ناهید شد؛ تا جایی که تا پایان دوره ساسانیان، معابد بسیاری در سراسر ایران برای این الهه ساخته شد.

تفاوت آبانگان و آبانگاه

جشن آبانگاه با جشن آبانگان كه در دهم آبان برگزار می شده متفاوت است و نباید با آن اشتباه گرفته شود. هر دو جشن به افتخار ناهید برگزار می شده است. اما در نوع برگزاری جشن تا حدی با یکدیگر فرق دارند.

آبانگاه نسبت به آبانگان از شهرت کمتری برخوردار است. جشن آبانگان هم اکنون در برخی نقاط کشور برگزار می‌شود اما آبانگاه کمتر مورد توجه است. با این حال، اسناد تاریخی نشان می‌دهد که مردم باستان در این روز جشن برگزار کرده و آیینهای خاصی را رعایت می‌کردند. از جمله مراسم این جشن آب پاشی به یکدیگر بوده که نوعی انتظار برای بارش باران است.

با این حال، آیین‌های اجرایی در آبانگان متفاوت است. طبق گفته ابوریحان بیرونی در کتاب آثار الباقیه " زرتشتیان در این روز همانند سایر جشن‌ها به آدریان‌ها (آتشكده‌ها) مى‌روند و پس از آن براى گرامیداشت مقام فرشته‌ی آب‌ها، به كنار جوى‌ها و نهرها و قنات‌ها رفته و با خواندن اوستاى آبزور (بخشى از اوستا كه به آب و آبان تعلق دارد) كه توسط موبد خوانده مى‌شود، اهورامزدا را ستایش كرده و درخواست فراوانى آب و نگهدارى آن را كرده و پس از آن به شادى مى‌پردازند.

منبع: خبر فوری

38