نبض کند زندگی برای فلامینگوها در دریاچه ارومیه

وقتی از جاده شهید کلانتری در ۱۵ کیلومتری ارومیه به سمت کوه‌های پادگان المهدی که پر از نیزار و مزارع ذرت و صیفی جات است، حرکت و به داخل محوطه پارک ملی می‌رسیم در کنار بوی نامطبوعی که ناشی از فاضلاب یا لجن زارهای حاصله از پساب های شهرکهای صنعتی و مرغداری هاست به باتلاق زاری می‌رسیم که گفته می شود مکان زیست فلامینگوهاست.

در مرور خاطره ها در ۲۵ سال قبل، این مکان پرآب بود ولی اکنون به علت عدم بارندگی در سال های اخیر و به خصوص امسال آب حدود پنج کیلومتر پس‌روی کرده است و محلی کاملا باتلاقی و خطرناک به وجود آمده است که به هیچ نحوی نمی توان در این مکان تردد کرد جز پای پیاده و با تجهیزات؛ بعد از مقداری پیاده روی سخت در باتلاقهای دریاچه ارومیه، کلنی های بزرگ فلامینگو در آن قابل مشاهده است.

در کنار این سختی راه لانه های کوچک و پر از نشاط و شادابی و حاصل از صدای جوجه فلامینگو ها که سکوت این مکان را در هم شکسته بربوی نامطبوع میچربد و ذهن درگیر زیبایی این بخش از حیات در طبیعت می شود.

به سختی و با چوب دستی داخل بخش باتلاقی و نیزارها می شود قدم برداشت و باید مواظب بود صدای ترددمان جوجه های کوچک را دچار استرس و نگرانی نکند هرچند جای جوجه ها تا وقت پروازشان امن است ولی آینده این جانداران زیبا نامعلوم و پر از تهدید به نظر می رسد.

در حین حرکت بیشتر در داخل دریاچه می توان به صحنه های دلخراشی رسید صحنه های دردناک از بقایا و استخوانهای فلامینگو و برخی پرندگان که قابل تشخیص برای ما نیستند.

دلخراش‌تر از همه برخورد با برخی فلامنیگو های بالغی است که در میان نمکهای دریاچه گرفتار شده اند که اگر بخت یارشان باشد و گذر محیط بان یا شکارچی دلرحم و یا روستاییان به ان مکان بیافتد، جانش را دوباره باز می یابد و در غیر این صورت سرنوشتی سوزناک تر از هر مرگی به تدریج اورا به کام مرگ فرو می برد.

دیدن این مناظر دل هر بیننده ای را به درد می آورد و دوربینی نیست که در این لحظات شاترهایش حرکت نکند تا برای نجات این ساکنان چندین ساله دریاچه ارومیه استمداد طلبی کنند.

دست و پا زدن فلامینگو های ماده در بهار در این بین اسفناک تر است چرا که تازه جوجه آوریشان شروع می شود و زندگی برایشان نشاط تازه ای دارد و باید مدتی را برای بزرگ کردن جوجه ها کنارشان باشند.

شرایط اکوسیستمی دریاچه ارومیه در سالهای اخیر باعث شده تا به تدریج جمعیت این گونه ارزشمند که به عنوان گونه پرچم و یا نماد در این منطقه محسوب می شود، به علت تهدیدات کاهش یابد.

طبق گفته های کارشناسان اداره کل محیط زیست آذربایجان غربی اگر گونه پرچم و یا نماد (بیشترین گونه در پارک ملی) دچار بحران شود باید این بحران را برای سایر گونه ها هم لحاظ کرد.

در بررسی علل این موضوع کاهش میزان آب پارک ملی دریاچه ارومیه و از بین رفتن شرایط اکوسیستمی برای زندگی این گونه با افزایش شوری آب بیشترین سهم را داراهستند که محیط بانان و کارشناسان بران مهر تایید می زنند.

حضور فلامینگوها در دریاچه ارومیه کاهش ۳۰ درصدی دارد

فلامینگو سالی یکبار جفت‌گیری می‌کند و لانه‌ای گلی برای تخم‌گذاری می‌سازد؛ بیشتر فلامینگوهای ماده یک تخم در سوراخ لانه می‌گذارند و نر و ماده هر ۲ به نوبت روی تخم می‌خوابند.

فلامینگوها در پاییز از عرض‌های جغرافیایی شمالی از جمله سیبری به عرض‌های جنوبی مهاجرت کرده و در مناطق مساعد به زمستان گذرانی اقدام می‌کنند؛ آذربایجان‌غربی و تالاب‌های آن که در کریدور مهاجرتی پرندگان واقع شده، بهترین مکان برای زمستان‌گذرانی این پرندگان یا تخم گذاری است.

فلامینگوها از ۹۰ سانتی‌متر تا یک و نیم متر بلندی دارند و به صورت دسته‌جمعی و در دسته‌های چند هزار تایی زندگی و مهاجرت می‌کنند.

رییس اداره حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی در این باره گفت: حضور فلامینگو ها در پارک ملی دریاچه ارومیه به علت فراهم نبودن شرایط زیستی آنها کاهش ۳۰ درصدی دارد.

امید یوسفی بر پایه تجربیاتش با بیان اینکه در سال های قبل این روند به صورت افزایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی پرندگان در پارک ملی رقم می خورد، اضافه کرد: پرندگانی که در پارک ملی دریاچه ارومیه هستند و ماندگار شده اند هم اکنون از آرتمیا تغذیه می کنند و جوجه آوری نیز داشته اند.

رییس اداره حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی براین عقیده است که به رغم اینکه میزان گرفتاری پرندگان در دریاچه در گشت زنی ها به چشم می خورد، اما کمتر از میزان دهه ۸۰ است.

از سخنان وی می توان به راحتی فهمید که مرگ زجر آوری برای این پرنده در صورت گرفتاری در نمک ها در انتظار است چرا که بعد از چند روز از رسوب بندی پرندگان در صورتی که نجات پیدا نکنند، تلف می شوند.

یوسفی فلامینگو را جزو گونه پرچم پارک ملی معرفی می کند که گونه نماد هم می توان به آن لقب داد که بیشترین گونه در این پارک ملی هستند و هر گونه تغییرات در زندگی و تعداد آن می تواند به کل گونه ها تعمیم یابد.

وی اظهار داشت: علاوه برکاهش تعداد فلامینگو ها تعداد سایر پرندگان نیز مانند کاکایی، تنجه و آنقوت به علت فراهم نبودن شرایط زیستی کاهش یافته است.

دریاچه ارومیه سالانه پذیرای ۶۰ تا ۷۰ هزار بال فلامینگوست

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی با اعلام اینکه بیش از ۶۰ هزار قطعه فلامینگو در سواحل و پارک ملی دریاچه ارومیه سالانه مشغول استراحت و تغذیه هستند، افزود:امسال به علت فراهم نبودن شرایط زیستی و گرفتاری پرندگان در دریاچه به دلیل غلظت بالای نمک آب این میزان به طرز محسوسی کاهش یافته است.

طبق اظهارات حجت جباری تعداد فلامینگوهای دریاچه ارومیه در دهه ۸۰ به بیش از ۱۲۰ هزار قطعه می رسید که این تعداد در سال ۱۳۹۴ و در اوج بحران خشکی دریاچه ارومیه به کمتر از ۲ هزار قطعه رسیده بود.

از صحبتهای وی می شود فهمید فلامینگوها تا زمانی که شرایط اقلیمی (آب و هوایی) فراهم باشد، در تالاب‌ها و سواحل دریاچه ارومیه ماندگار خواهند بود و در صورت بروز سرما و یخبندان به عرض‌های جنوبی‌تر مهاجرت می‌کنند.

وی با بیان اینکه فلامینگوها به دلیل امن بودن زمین‌های باتلاقی بیشتر در این مکان‌ها تخم‌گذاری می‌کنند، اظهار داشت: غذای این پرنده، آرتمیا و حشرات ریز موجود در آب دریاچه ارومیه است و فلامینگوها به علت آبکش‌بودن شکل منقارشان می‌توانند به راحتی از حشرات ریز موجود در آب تغذیه کنند.

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌غربی گفت: تالاب‌های «سولدوز» و «حسنلو» در شهرستان نقده، کانی‌برازان در مهاباد و پارک ملی دریاچه ارومیه مهمترین زیستگاه فلامینگوها در استان به شمار می‌رود.

وی با بیان اینکه فلامینگوهای گرفتار در نمک در گشت زنی ها شناسایی و نجات می یابند، گفت: فلامینگو های سالم به محض نزدیک شدن محیط بانان پرواز می کنند ولی فلامینگو های گرفتار قادر به پرواز نیستند و این موضوع موجب شناسایی سریعشان می شود.

جباری کمبود بارش ها و پس‌روی آب را یکی از مهمترین علل شوری و کم آبی دریاچه و به تبع آن گرفتاری فلامینگو ها در نمک زارها بیان کرد و گفت: تا کنون جوجه گرفتاری در دریاچه مشاهده نشده است.

مانورهای نجات بخشی برای فلامینگو ها برگزار می شود

آذربایجان‌غربی با دارا بودن بیش از ۳۰۰ گونه از انواع پرندگان آبزی و کنارآبزی و بیش از ۷۰ تالاب دایمی و فصلی یکی از مهمترین مکان‌های مهاجرت و زیست انواع پرندگان است که حفاظت و صیانت خاصی را می طلبند.

فرمانده یگان حفاظت اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی گفت: با توجه به فیلم‌های ارسالی از مردم محلی و گردشگرانی که به دریاچه مراجعه می کنند، عملیات نجات بخشی در هفته برای این پرندگان در دستور کار قرار دارد.

رضا خیری با بیان اینکه در هر شیفت کاری برای محیط بانان ۲ تا سه مورد پرنده گرفتار در نمک نجات و در آبهای شیرین رهاسازی می شوند، افزود: در عملیاتی مشترک با آذربایجان شرقی در سال جاری و در طی اطلاع رسانی جوامع محلی ۲۰ قطعه باکلان و فلامینگو از نمک های داخل دریاچه نجات داده شده و در آب های شیرین بعد از شست و شو برای بازیابی قوا و تیمار رها سازی شدند.

وی افزود: محیط بانان نیز در گشت های روزمره خود در پارک ملی در صورت مشاهده پرندگان گرفتار نسبت به رهاسازی آنان از چنگال مرگ نمکی اقدام می کنند.

تعداد محیط بانان برای گشت در پارک ملی و صیانت از پرندگان کم است

گستره بزرگ اراضی تحت حفاظت محیط زیست استان آذربایجان غربی و به ویژه پهنه آبی ۵۷۰۰ کیلومتری پارک ملی دریاچه ارومیه حفاظت از گونه ها و سرکشی به مناطق مختلف را با مشکل مواجه کرده است.

در کنار این موضوع فشار مضاعفی بر محیط بانان با انجام کارهای چند برابری که خارج از توان آنان است وارد می شود و لازم است تا تدابیری برای جذب بیشتر محیط بان در این استان صورت گیرد.

فرمانده یگان حفاظت اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی براین باور است که به رغم فشار هشت برابری برمحیط بانان استان به علت کمبود نیرو حفاظت و گشت زنی در دریاچه و تالاب های اقماری آن جهت بررسی وضعیت فلامینگو ها ادامه دارد.

خیری گفت: از نظر شکار و فلامینگو در سال گذشته و امسال تخلفاتی گزارش نشده است ولی صیانت و بررسی زیست گونه اولویت دار است.

وی با بیان اینکه ۱۰ نفر محیط بان و ۱۳ قرق بان در پارک ملی دریاچه ارومیه فعالیت می کنند، گفت: این تعداد نیرو برای حفاظت فیزیکی بسیار اندک است.

وی با بیان اینکه برای هر چهار هزار هکتار یک محیط بان مورد نیاز است، گفت: با کمبود نیرو حجم کار محیط بانان افزایش یافته است.

فلامینگو یا مُرغ آتشی پرنده‌ای است از راستهٔ بال‌آتشی‌سانان، پرنده‌ای است با پاهای دراز و منقاری منحنی و گردنی بلند خمیده، آبچر بابدنی بسیار کشیده و پر و بالی به رنگهای سفید و صورتی است.
بالهایش ترکیب زیبائی از رنگهای سرخ و سیاه است. پرنده نابالغ قهوه‌ای مایل به خاکستری چرک است، این پرندگان بصورت دست جمعی و در دسته‌های چند هزارتایی زندگی می‌کنند.

راسته‌ای بال‌آتشی‌سانان که فلامینگو به آن تعلق دارد از پرندگان آبزی و بزرگ‌جثه هستند که غذا را از منقار خمیده و صافی‌مانند خود می‌گذرانند.

فلامینگو ها در مرداب‌های ساحلی کم عمق مانداب‌های حاصل طغیان دریاچه‌ها، لجن‌زارها و غیره به سر می‌برند، رژیم غذایی فلامینگو سخت پوستی به نام آرتمیا می‌باشد.

سالی یکبار جفتگیری می‌کند؛ و لانه‌ای گلین برای تخمگذاری می‌سازد. بیشتر فلامینگوهای ماده یک تخم در سوراخ لانه می‌گذارند ونر و ماده هردو به نوبت روی تخم می‌خوابند. پس از سی روز جوجه از تخم بیرون می‌آید. جوجه فلامینگو بعد از پنج روز لانه را ترک می‌گوید و به گروه فلامینگوهای جوجه می‌پیوندد، اما برای تغذیه به لانه‌ای که درآن تولد یافته و پدر ومادر برایش خوراک آماده کرده‌اند بازمی‌گردد، بعد از دوهفته خود به جستجوی خوراک می‌پردازد.

فلامینگو در محیط طبیعی از ۱۵ تا ۲۰ سال زندگی می‌کند، فلامینگوها اغلب در دسته های بزرگ چندصدتایی دیده می شوند. این پرنده ها بیشتر فعالیت های خود، از جمله تغذیه، مهاجرت، لانه سازی و جوجه آوری را به صورت گروهی انجام می دهند.

منبع: ایرنا

68