از نابودی مرموز گندم ها در خوزستان تا مهاجرت گسترده از خاورمیانه

ریزگرد‌ها معضلی است که چند سالی می‌شود تبدیل به مهمان ناخوانده‌ی ایران و کشور‌های خاورمیانه شده است. این بحران مشکلات بسیاری را با خود به همراه داشته و هزینه‌های زیادی برای کشور‌های منطقه ایجاد کرده است. تعطیلی‌های پی در پی مدارس و ادارات، مشکلات سلامتی و زیست محیطی از جمله هزینه‌هایی است که در حال حاضر به کشورمان تحمیل شده است. تحلیلگران و کارشناسان محیط زیست راهکار‌های متفاوتی را برای حل این بحران ارائه کرده‌اند از راه‌حل‌های داخلی گرفته که شامل توسعه‌ی فضای سبز می‌شود تا گفتگو با کشور‌های منطقه که خود یکی از سرمنشاء‌های ریزگرد‌ها هستند.

در این خصوص سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت خارجه در تشریح فعالیت‌های این وزارتخانه برای حل بحران ریزگرد‌ها می‌گوید: «در کمتر از دو ماه گذشته با وقوع و تشدید بحران ریزگرد‌ها در کشور، وزارت امور خارجه همکاری با کشور‌های همسایه را به منظور بسط مشارکت منطقه‌ای و نهایتا پیاده کردن ترتیبات منطقه‌ای برای مقابله با گرد و غبار در دستورکار خود قرار داده است. ما این مسیر را با عراق شروع کرده‌ایم و درنظر داریم در گام بعدی سوریه و تدریجا سایر کشور‌های منطقه را به تشریک مساعی در این ترتیبات منطقه‌ای ترغیب کنیم.»

خاک عراق در هوای ایران!

محمد درویشدر این رابطه محمد درویش، کنشگر محیط زیست و عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در گفتگو با فرارو می‌گوید: ریزگرد‌هایی که ایران را متاثر می‌کند دو منشاء دارد یک منشاء آن فرامنطقه‌ای است مثل اتفاقاتی که امروز رخ داده و استان‌های غربی و مرکز کشور را متاثر کرده است و از خاورمیانه به خصوص منطقه‌ی میان رودان و عراق سرچشمه می‌گیرید و بعضا از شمال آفریقا، عربستان و کویت به سمت ایران حرکت می‌کند و تا چین هم ادامه پیدا می‌کند.

وی در ادامه می‌گوید: بخش دیگری از ریزگرد‌ها و طوفان‌های گرد و غبار نیز منشاء داخلی دارد و عمدتا از محل تالاب‌های خشک شده در ایران نشات می‌گیرند و ما با مدیریت داخلی و بدون هماهنگی‌های بین المللی می‌توانیم تا حد زیادی آن‌ها را کنترل کرده و کاهش بدهیم.

این کارشناس محیط زیست در ادامه گفت: در هر حال ایران به عنوان یکی از اعضای جامعه جهانی باید تلاش کند تا وظایف بین المللی خودش را انجام دهد؛ به این معنا که بتوانیم کشور‌های منطقه را فارغ از اختلافات منطقه‌ای که وجود دارد برای حل بحران ورشستگی آبی که هم اکنون گریبان همه را گرفته است دور هم جمع کنیم تا به راهکار‌های کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت برسیم.

درویش افزود: در گام دوم در کشور باید مقرراتی اعمال شود و تحت هیچ شرایطی و به هیچ بهانه‌ای نباید اجازه دهیم که حق‌آبه محیط زیست در پای حق‌آبه‌ی کشاورزی و صنعت ذبح شود و بعد از تامین حق‌آبه‌ی شرب باید اولویت به حق‌آبه‌ی محیط زیست، حفظ نظام رودخانه‌ها و همچنین تالاب‌ها داده شود. اگر این گام را برداریم می‌توانیم بخش بزرگی از سرمنشا چشمه‌های تولید گرد غبار در کشور را مهار کنیم.

این کارشناس محیط زیست همچنین درباره‌ی آسیب‌هایی که ریزگرد‌ها به محیط زیست و سلامت انسان میزند نیز گفت: معضل ریزگرد‌ها چندین بحران در حال حاضر ایجاد کرده است. اول آنکه ریزگرد‌ها فرایند تولید در بخش کشاورزی و فتوسنتز را مختل می‌کند، همچنین آسیب‌های جدی به رویشگاه‌های جنگلی می‌زند و بر برهنگی سطح خاک اضافه می‌کند.

محمد درویش در ادامه گفت: ریزگرد‌ها وقتی در کوهستان‌ها روی برف می‌نشینند رنگ برف را تیره میکنند و باعث می‌شوند که میزان دریافت انرژی خورشیدی افزایش پیدا کند؛ به این ترتیب ذخایر یخچالی ما زودتر از موعد آب می‌شوند و سیل‌های وحشتناک ایجاد می‌شود، همچنین در مناطق گرمسیر نیز به خصوص و در فصل گرم ما را با بحران کمبود آب رو به رو می‌کند.

هیچ ماسکی تا به حال ساخته نشده است که بتواند جلوی عبور ریزگرد را بگیرد

درویش افزود: مطالعه‌ای که همکاران من در مرکز پژوهشی کشاورزی دزفول انجام داده‌اند نشان می‌دهد که بعد از شیوع ریزگرد‌ها یکسری گندم به طرز عجیبی نابود شده و از بین رفته این به این معناست که این ریزگرد‌ها درحال نابود کردن میلیون‌ها باکتری مفید درداخل خاک هستند، اما چون ما درباره‌ی آن‌ها تحقیقی نکرده‌ایم متوجه این خطر نیستیم. علاوه براین ریزگرد‌ها به این علت که اغلب ذرات آن‌ها کوچکتر از ده میکرون و دو نیم میکرون است می‌توانند به راحتی از جدار مویرگ‌ها عبور کنند و هیچ ماسکی تا به حال ساخته نشده است که بتواند جلوی عبور ریزگرد را بگیرد. این ریزگرد‌ها وقتی وارد خون می‌شوند فشار آنرا افزایش می‌دهد همچنین حیوانات و انسان را درگیر سرطان خون خواهد کرد.

این کارشناس محیط زیست درباره کار‌هایی که دولت می‌تواند برای حل معضل ریزگرد‌ها انجام دهد نیز گفت: دولت باید همزمان چندکار انجام دهد یکی از آن‌ها تعریف اقتصادی در داخل کشور است که آب محور نباشد، همچنین اولویت را به تخصیص حق‌ابه‌ی محیط زیست مقدم بر صنعت و کشاورزی اختصاص دهد.

وی افزود: در عین حال دولت باید تلاش کند تا در تعاملات منطقه‌ای و جهانی و پیمان گلاسگو نقش جدی‌تری داشته باشد نباید به سمت استقرار صنایعی برود که خودشان به انتشار CO۲ کمک می‌کنند از جمله صنعت سیمان. گام سوم آن است که نظام آموزش و پرورش را متحول کند و اجازه دهد اهل بوم شناختی به خصوص در مقطع کودکستان و دبستان وارد نظام آموزش و پرورش ما شوند و نسلی پرورش پیدا کند که این نسل حاضر نباشد در ازای مصلحت‌های اقتصادی زود گذر ارزش‌های محیط زیستی را ذبح کند. اگر این سه کار همزمان با هم انجام شود می‌توانیم به آینده‌ی کشور امیدوار شویم.

محمد درویش کارشناس محیط زیست درباره کار‌هایی که دولت باید در حوزه‌ی دیپلماسی انجام می‌دهد نیز گفت: در بخشی از ریزگرد‌هایی که از خارج از کشور می‌آید دولت ترکیه، سوریه و عراق بیشترین تاثیر را دارند به این علت که حوزه‌ی آبخیز دجله و فرات بیشترین آب دهی‌اش متعلق به این سه کشور است.

او در ادامه گفت: نزدیک به شصت درصد آبخیز دجله و فرات در دست ترکیه است دو درصد تنها در اختیار ایران و سی و هشت در صد باقی مانده در اختیار عراق و سوریه است. پس بنابراین آن‌ها باید سیاست‌های آبی خود را تغییر دهند. صدام حسین چند دریاچه مصنوعی بزرگ در مسیر دجله و فرات ساخت تا اراضی کشاوزی را توسعه دهد. این دریاچه‌ها هم اکنون خشک شده و خود به بزرگترین کانون‌های بحرانی فرسایش آبی تبدیل شده‌اند.

سوریه و عراق فقط بر طبل وابستگی معیشتی بر منابع آبی خاکی کوبیدند

وی افزود: همچنین در سوریه سد بزرگ «اسد» ساخته شده که چند برابر سد کرخه در ایران است. این سد نیز نظام آبشناختی را به شدت تغییر داد، اصولا سوریه و عراق فقط بر طبل وابستگی معیشتی بر منابع آبی خاکی کوبیدند و خود عراق یکی از عوامل خشکی بخشی از هورالعظیم است و همان کاری را که ایران در سمت خودش کرد به بهانه‌ی اکتشاف نفت میدان نفت آزادگان عراق هم در آن سمت انجام داده است.

درویش گفت: ایران هم باید به تعهدات خودش عمل کند درست است که فقط دو در صد از منابع آبی حوزه‌ی دجله و فرات از ایران سرچشمه می‌گیرد، اما آن هم نباید، چون سهمش کم است به ملاحظات اخلاقی توجه کند و اتفاقا وقتی می‌خواهد به پای میز مذاکره برود بگوید من هم طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه را متوقف کردم حالا انتظار آن را دارم تا ترکیه، سوریه و عراق هم به ملاحظات اخلاقی در این حوزه پایبند باشند.

ترکیه حق آن را ندارد تا ورودی آب به سوریه و عراق را به یک سوم کاهش دهد

وی افزود: ترکیه حق آن را ندارد تا ورودی آب به سوریه و عراق را به یک سوم کاهش دهد، اما متاسفانه نه تنها اینکار را انجام داد بلکه هم اکنون در پروژه‌ی جدید به نام «داپ» همین بلا را بر سر ارس می‌آورد. این موضوع می‌تواند بحرانی جدی‌تر برای شمال غرب کشور ما در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی و اردبیل ایجاد کند و هر قدر که ما در گفتگو‌های بین منطقه‌ای کند‌تر و منفعلانه‌تر عمل کنیم هزینه‌های بیشتری را باید بپردازیم.

این کارشناس محیط زیست درباره وظایف سازمان محیط زیست و نقش این سازمان در حل معضل ریزگرد‌ها نیز گفت: سازمان محیط زیست هم اکنون باید برخیزد، رئیس و معاونان این سازمان باید با همتایان خود در ترکیه، عراق، سوریه، کویت و در عربستان ملاقات کنند. آن‌ها باید فارغ از مسائل سیاسی بخاطر بحث‌های علمی با یکدیگر سخن بگویند و کارگروهی را شکل دهند.

محمد درویش افزود: وقتی رئیس سازمان محیط زیست حتی یکبار به این کشور‌ها سفر نکرده و نمی‌داند که همتایانشان چه کسانی هستند و آن‌ها چه می‌گویند چگونه انتظار داریم کمیته‌ای شکل بگیرد وزارت خارجه ایران در این حوزه به شدت منفعل عمل کرده است و فقط بخاطر اختلاف نظر‌های سیاسی که وجود دارد اصلا اجازه نمی‌دهد که برای مثال رئیس سازمان محیط زیست ایران با همتای خود در عربستان ملاقات کند. تا زمانی که ما در پای مذاکرات سیاسی ملاحظات امنیت ملی خودمان ذبح می‌کنیم نباید انتظار داشته باشیم که کشور‌های همسایه بتوانند دور یک میز جمع شوند، ایران باید پیشگام این تعامل و مدارا باشد.

او درباره‌ی آینده خاورمیانه در صورت ادامه‌ی موضع منفعلانه کشور‌های منطقه در قبال معضل ریزگرد‌ها گفت: هم اکنون ثروتمندترین کشور‌های جهان در منطقه‌ی خاورمیانه قرار دارند کویت، امارات متحده عربی، قطر، بحرین و عربستان دارای بالاترین میزان تولید ناخالص داخلی (جی دی پی) در جهان هستند. علی الرغم آنکه آن‌ها پیست اسکی برای خودشان درست می‌کنند، اما به شدت درگیر این گرد و غبار شده‌اند و کاری از دستشان ساخته نیست.

درویش ادامه داد: حتی بیم آن می‌رود که اگر این گرد و غبار‌ها ادامه پیدا کند ممکن است جام جهانی قطر نیز به تعویق بیافتد. این‌ها همگی نشان دهنده‌ی آن است که آینده در خاورمیانه به شدت تیره و تار خواهد بود اگر که کشور‌های منطقه اختلافاتشان را کنار نگذارند و برای حل بحران تاب آوری دور یک میز جمع نشوند.

با مهاجرت‌های بسیار گسترده در خاورمیانه رو به رو خواهیم شد

این کارشناس محیط زیست در ادامه گفت: ما با مهاجرت‌های بسیار گسترده در خاورمیانه رو به رو خواهیم شد و حتی این موج افغانستان و پاکستان را هم درگیر خواهد کرد. حتی در خود ترکیه به دلیل ورود این مهاجران این کشور نیز از این سیاست‌های آزمندانه‌اش مبرا نخواهد بود. دنیا مانند کشتی تایتانیک است اگر که اهالی این کشتی فکر کنند که ثروتمند‌تر هستند و یا در طبقات بالاتر جایشان امن هستند کاملا اشتباه برداشت کرده‌اند و در نهایت همه‌ی مسافران کشتی غرق خواهند شد.

درویش در پایان افزود: ممکن است در آینده بخش بزرگی از ثروتمندان منطقه در کشور‌های امارات متحده عربی، قطر و عربستان هم از منطقه مهاجرت کنند و این فشار زیادی را به کشور‌های مرفه نظیر ایالات متحده، نیوزلند، استرالیا و قاره‌ی اروپا می‌آورد و آن‌ها را نیز با بحران مواجه خواهد کرد. فروپاشی اگر در خاورمیانه اتفاق بیافتد به کل جهان تعمیم پیدا می‌کند.