چرایی افزایش بروز مالاریا در کشور طی ۶ ماه نخست امسال
مالاریا یک بیماری حاد و مزمن است که به دنبال گزش پشه آنوفل ماده و انجام خونخواری از فرد بیمار، انگل مالاریا در بدن پشه تکثیر پیدا می‌کند.
به دنبال گزش فرد سالم، تعدادی انگل مالاریا همراه با بزاق پشه وارد جریان خون می‌شود. پس از آن چرخه شیزوگونی خونی آغاز می‌شود و به حدی می‌رسد که لرز، تب و سایر نشانه‌های بالینی را ایجاد می‌کند.
مالاریا بیماری بومی گسترده‌ای در ایران با عمری حداقل ۳۰۰۰ ساله است. اهمیت موضوع با مستندات تاریخی بازتاب بهتری دارد، مانند نقل مکان ۲۰۰۰۰ انسان از کشور ارمنستان در اواخر قرن ۱۸ و جان باختن آنها در اثر ابتلا به مالاریا. اوایل قرن بیستم، بیماری مالاریا مهم‌ترین معظل بهداشت عمومی در کشور بویژه در سواحل دریای خزر و نواحی جنوبی بود، اما تقریبا در همه جای کشورمان بویژه در شهرهای اصلی شایع بوده است.
مالاریا در مناطق روستایی جنوب و جنوب شرق ایران در استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بخش جنوبی کرمان بیشتر به صورت انتقال از موارد وارده از خارج کشور است. گونه‌های ویواکس و فالسیپاروم انگل‌های شایع هستند و ندرتا در بین مسافرین وارده از خارج، مالاریای اووال و مالاریه گزارش می‌شود.
علائم بیماری شامل خستگی، احساس کسالت، درد در عضلات، سردرد، تهوع و استفراغ، لرزهای خفیف و درد در ناحیه کمر است. همچنین دمای بدن به ۳۸ تا ۳۹ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. علائم اولیه مالاریا غیراختصاصی است و با بسیاری از بیماری‌های عفونی حاد و تب‌دار از جمله بیماری ویروسی و آنفولانزا اشتباه گرفته می‌شود. تب شایع‌ترین نشانه مالاریا است.
عامل بیماری مالاریا، انگلی تک یاخته‌ای از جنس پلاسمودیوم است. عمدتا چهارگونه پلاسمودیوم (فالسیپاروم، ویواکس، اواله و مالاریه) باعث بیماری در انسان می‌شوند. اخیراً مالاریای نولوزی به شکل محدود در جنوب شرق آسیا گزارش شده است. در ایران انتقال مالاریای ویواکس و فالسیپاروم گزارش می‌شود اما امکان ورود موارد مالاریای اوال و مالاریه از سایر کشورها (بخصوص کشورهای آفریقایی) وجود دارد.
بنابر اعلام دفتر مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، اگرچه شایع‌ترین راه انتقال مالاریا گزش پشه آلوده است اما در موارد نادر احتمال انتقال از راه دریافت خون آلوده، استفاده از سرنگ مشترک و از مادر به جنین وجود دارد. همچنین ابتلا به مالاریا به دنبال دریافت خون آلوده به انگل و یا استفاده از سرنگ مشترک امکان پذیر است و باید به عنوان سایر روش‌های ابتلا به مالاریا در تاریخچه بیمار پرسش شود.
بنابر اعلام وزارت بهداشت، تعداد موارد مالاریا در شش ماه نخست امسال (از ابتدای سال جاری تا پایان شهریور ماه) به ۲۳۵۰ مورد رسید که از این تعداد، ۲۰۸۵ مورد مالاریای ویواکس، ۲۶۴ مورد مالاریای فالسیپاروم و میکس و یک مورد مالاریای اووال گزارش شده است. همجواری با کشورهای آلوده پاکستان و افغانستان، ترددهای مرزی فراوان در دو سوی مرز با پاکستان (مبادی رسمی و غیررسمی)، قاچاق سوخت و ورود مخازن انگلی بیماری، بارندگی و سیلاب‌های اخیر در کشور پاکستان و شهرهای مرزی در داخل استان از مهم‌ترین دلایل افزایش موارد مثبت مالاریا در سال جاری نسبت به سال‌های گذشته بوده است.
از چالش‌های برنامه کنترل مالاریا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
_ افزایش ورود مهاجرین (ذخیره انگلی) به شهرستان‌های مرزی کشور بخصوص به استان سیستان و بلوچستان
_ توجه ناکافی به موارد محتمل مالاریا در بیمارستان‌های کشور به خصوص مراکز تخصصی و فوق تخصصی و بویژه بیمارستان‌های خصوصی
_ بارندگی‌های قابل توجه در استان سیستان و بلوچستان و افزایش ظرفیت پتانسیل انتقال مالاریا در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰
_ تغییر الگوی تجمعات انسانی و افزایش اقامت ایرانیان در مرزهای جنوب شرق کشور
_ افزایش ابتلا در سایر استان‌های کشور به واسطه مسافرت‌های شغلی به استان سیستان و بلوچستان
_ افت فعالیت‌های موثر مدیریت برنامه حذف مالاریا در دوران پاندمی کرونا
_ کمبود قابل توجه منابع اعتباری در مدیریت برنامه به خصوص در استان‌های جنوب و جنوب شرقی کشور جهت تقویت نیروی انسانی برای بیماریابی و کنترل ناقلین و تامین مایحتاج برنامه در سال‌های ۱۴۰۰-۱۳۹۹
_ فرسوده بودن ناوگان لجستیک جهت مدیریت برنامه حذف مالاریا
_ وجود نوسانات برق و آب در مناطق جنوب شرق کشور (افزایش شرایط مواجهه با مالاریا)
_ عدم دسترسی و ناکافی بودن کیت تشخیص سریع مالاریا در کشور (RDT)
_ همکاری ناکافی مردم جهت اقدامات کنترل ناقل در کانون‌های آلوده
