وضعیت ذخایر زیرزمینی آب ایران بسیار نگران کننده است / ایران در منطقه‌ای قرار دارد که در برابر تغییرات آب و هوایی بسیار آسیب پذیر است

واشنگتن پست نوشت: روز یکشنبه، در پی تلاقی بی‌سابقه گرما و رطوبت، بر اساس آنچه در فرودگاه بین المللی خلیج فارس ایران اندازه‌گیری شد، دمای محسوس به عدد 65 درجه سانتی گراد در نمایه گرمایی رسید.  [نمایه گرما نشان دهنده احساس انسان نسبت به گرمای محیط است که میزان آن با در نظر گرفتن دو عامل دمای هوا و رطوبت نسبی تعیین می‌گردد. بدن در اثر فرایند تعرق و تبخیر آن، مقداری از گرمای خود را از دست داده و در نتیجه خنک می‌شود. هنگامی که رطوبت نسبی بالا باشد میزان تبخیر کاهش یافته و بدن گرمای کمتری از دست داده و در نتیجه احساس گرمای بیشتری می‌کند. دمای محسوس با افزایش دما و رطوبت نسبی افزایش می یابد]. این میزان گرما، حیات انسان را تهدید می کند. همچنین در اوایل این ماه پس از طوفان های گرد و غبار که جنوب شرق کشور را دچار کمبود آب کرد، بیش از 1000 نفر به خدمات درمانی نیاز پیدا کردند.

کمبود آب، که به گفته کارشناسان تا حد زیادی از سوءمدیریت در چند دهه اخیر ناشی می شود، یک مشکل طولانی مدت است، اما با شتاب گرفتن تغییرات آب و هوایی شدیدتر شده‌ است. این وضعیت به افزایش نارضایتی ها دامن زده و در سال‌های اخیر اعتراضاتی را برانگیخته‌ است.

 مقامات محلی در شمال شرق استان گلستان روز دوشنبه درخواست کردند تانکرهای آب برای آنها ارسال شود تا بتوانند مانع افزایش نارضایتی ها به خاطر کمبود آب شوند. با توجه  تحولات اخیر دولت دیگر نمی تواند تهدیدهای بیشتری را علیه اقتدار خود تحمل کند.

مقامات ایران سعی کرده اند تقصیر را به گردن طالبان بیاندازند و آنها را به دلیل محدود کردن جریان آب رودخانه هیرمند، مقصر این وضعیت بدانند. مسئولان همچنین سیل و ریزش سنگ را عامل اخلال در عملکرد سدهای اطراف تهران معرفی کرده اند و شهروندان عادی را به مصرف بیش از حد آب و برق متهم می کنند. اما این توضیحات موجب نارضایتی بسیاری از شهروندان شده است. ساکنان شش استان ایران که برای تهیه این گزارش با آنها مصاحبه شده، بحران آب را غیرقابل دفاع و در حال بدتر شدن توصیف کردند و گفتند دولت مسئولیت این وضعیت را بر عهده نگرفته است.

یک زن 33 ساله اهل استان خوزستان می گوید: «ما با قطعی مداوم آب مواجه هستیم به نحوی که ما را از فعالیت های روزمره باز می دارد. وقتی از مقامات درخواست کمک می کنیم، پاسخ آنها این است که «کمتر از آب استفاده کنید».

مرد 48 ساله اصفهانی که در صنعت فولاد کار می کند، نیز می گوید: «پس از اعتراضات سال 2021، طبیعت به کمک آمد و بارندگی های بیشتری داشتیم، اما در مدیریت آب هیچ تغییری ایجاد نشده است.»

یک متخصص حوزه آب سازمان ملل در این باره گفت: طی چند دهه مقامات ایران برای به دست آوردن حمایت های سیاسی، با ساختن ده ها سد که جریان طبیعی و انباشت آب را منحرف می کند، سعی کرده اند مطالبات فوری بخش کشاورزی را برآورده سازند.

این کارشناس افزود: سیاست‌های مدیریت آب در ایران خسارت های زیادی به بار آورده است. کشاورزی، آب های سطحی ایران را که در رودخانه ها، دریاچه ها و تالاب ها ذخیره می‌شود، کاهش می دهد، اما نگران کننده ترین موضوع، کاهش ذخایر آب زیرزمینی است که به «ورشکستگی» رسیده است. کارشناسان می گویند این آسیب جبران ناپذیر است.

یک مقام سابق محیط زیست در استان سیستان و بلوچستان، منطقه هم مرز افغانستان که به شدت دچار تنش آبی است، گفت: مقامات ایران «به دنبال چیزی هستند که به مردم بگویند تا به نوعی بی توجهی خود در طول این سال ها را توجیه کنند». وی افزود: کمبود آب، «میزان بی کفایتی آنها را به مردم نشان می دهد.»

قطع آب تهران

محسن اردکانی، مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، گزارش های مربوط به کمبود آب را رد کرد. او به رسانه های وابسته به دولت گفت که برخی مناطق با «نوسانات آب» روبرو هستند. اما بر اساس گزارش هایی که در فضای مجازی به اشتراک گذاشته شده، برخی از ساکنان تهران و کرج همچنان کمبود آب دارند.

مردی 35 ساله از ساکنان تهران که صاحب یک شرکت فناوری است، گفت: «چیزی که من را می ترساند این است که اگر اکنون آب ما تمام شود، فردا چه بلایی سر فرزندانمان می آید؟» بحران آب او را به این فکر انداخته است که آیا می خواهد در کشور ازدواج کند و فرزند داشته باشد؟

سازمان محیط زیست ایران به درخواست واشنگتن پست برای اظهار نظر، پاسخ نداد. واشنگتن پست اجازه فعالبت در ایران ندارد.

تنش های طالبان

در ماه مه، تهران خشم خود را متوجه طالبان کرد و آنها را متهم کرد که با محدود کردن جریان رودخانه مشترک هیرمند، معاهده آب 1973 را نقض کرده اند. طالبان در پاسخ مدعی شد که به دلیل خشکسالی سطح آب رودخانه کاهش یافته است. پس از کشته شدن دو مرزبان ایرانی و یک سرباز افغان در درگیری مرزی در ماه می، تنش به بالاترین حد خود رسید.

آب های زیرزمینی از بین رفته

تحقیقات نشان داده است که ایران (که دارای بخش های متنوع آب و هوایی، از بیابان ها گرفته تا کوه های پوشیده از یخ است)، در منطقه‌ای قرار دارد که در برابر تغییرات اقلیمی بسیار آسیب پذیر است. اثرات این تغییرات اقلیمی هنوز کامل نمایان نشده است. با افزایش میانگین دما، طوفان های گرد و غبار و سیل تشدید می شود و بیابان زایی، فرونشست زمین و گسترش شوره زارها افزایش می یابند.

کارشناس حوزه آب سازمان ملل گفت: «خانه پیش تر آتش گرفته بود» و اکنون  تغییرات اقلیمی «روی آن بنزین می ریزد». 

ایران در پی دهه ها تحریم ایالات متحده و روابط خصمانه با غرب، برای تامین غذا و ایجاد شغل، به کشاورزی یارانه پرداخت کرده است. سروش سروشیان، مدیر مرکز هواشناسی و سنجش از دور در دانشگاه کالیفرنیا در ارواین، گفت: بخش کشاورزی حدود 90 درصد از آب موجود ایران را مصرف می کند. با گذشت سال ها، سطح آب کمتر شده و چاه ها باید عمیق تر حفر شوند.

شرکت مدیریت منابع آب ایران در این ماه به خبرگزاری های دولتی اعلام کرد که حتی پس از یک سال نسبتا پرباران، مخازن حیاتی برای آب شرب و آبیاری، بیش از 80 درصد خالی هستند.

متخصص حوزه آب سازمان ملل نیز گفت، مقامات در مورد ساخت سدهای بیشتر و هدایت مجدد آب برای رفع کمبودهای حوزه کشاورزی در کوتاه مدت مصمم هستند. وی افزود: پس از سال ها وخامت، «شما نمی‌توانید هر زمانی که تصمیم بگیرید، دریاچه ها و تالاب‌ها را احیا کنید. شما نمی توانید هر زمان که تصمیم بگیرید، سطح آب های زیرزمینی را افزایش دهید، یا به طور کامل از طوفان های شن و گرد و غبار، جنگل زدایی و از دست دادن تنوع زیستی جلوگیری کنید.