تخریب بی‌بازگشت زاگرس؛ نگذارید تراژدی لس‌آنجلس در غرب ایران تکرار شود! /همایش و سخنرانی برگزار شد تا جنگل‌ها بسوزد

در سال 91 همایش ملی حقوق محیط زیست و منابع طبیعی زاگرس برگزار شد. در آن مقطع زمانی اعلام شد که مقالات پردانلود از نظر تعداد دریافت توسط کاربران عبارت‌اند از: «بررسی وضعیت پدیده زوال و خشکیدگی درختان بلوط Oak Decline در عرصه‌های جنگلی استان لرستان» و «مدیریت و بازیافت نخاله‌های ساختمانی وراهکارهای کاهش آلودگی‌های زیست محیطی ناشی از آن» و «بررسی عوامل مخرب و راهکارهای حفاظت و احیاء جنگلها و مراتع» و «بررسی روند قانون گذاری در منابع طبیعی ایران» و «جایگاه اصل حاکمیت در حقوق بین الملل محیط زیست ابزاری جهت حفاظت از منابع طبیعی» و «آفت‌کشها، محیط زیست و توسعه پایدار» و «کاربرد تصاویر ماهواره ای در منابع طبیعی» و «مسئولیت دولتها در قبال محیط زیست» و «سیاست کیفری ایران در حمایت و حفاظت از جنگلها و مراتع» و «تحلیل پدیده ریزگرد در غرب کشور بررسی موردی: استان فارس».

اما ده‌ها همایش و مقاله و سخنرانی راه به جایی نبرده و در یک دهه اخیر تخریب جنگل‌ها به ویژه در رشته کوه زاگرس به حدی بالا گرفته که دیگر انگشت اتهام به دست مقام مسئول نیست. بلکه تخریب از سوی مردم و حتی خود تخریبی جنگل وضعیت نابه‌سامانی را به وجود آورده است. اما مردم و مدیران، مسئولیت را به توپ آتشینی تبدیل کرده‌اند و بر بستر جنگل پاسکاری می‌کنند. غافل از اینکه باز اگر تابستان فرا برسد هیچ تدبیر و برنامه‌ای برای حفاظت از جنگل‌ها نداریم.

زاگرس و حیات نزدیک به 10 درصد جمعیت کشور

جنگل سوزی در پهنه رشته کوه زاگرس در کنار سایر پهنه‌های جنگلی دل آشوبی برای دوستداران محیط زیست است. چرا که پهنهٔ رویشی زاگرس شامل رشته‌کوه‌های زاگرس، وسیع‌ترین و اصلی‌ترین رویشگاه گونه‌های مختلف بلوط در ایران بوده و به همین دلیل این منطقه از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار است. جنگل‌های بلوط منطقه زاگرس از جنوب شرق ترکیه، کرانه‌های دریاچه وان آغاز شده وارد منطقه کردستان عراق عراق شده سپس وارد (جنوب غرب استان آذربایجان غربی) می‌شود و در ادامه غرب ایران (غرب استان کردستان، غرب استان کرمانشاه، شرق استان ایلام و غرب استان لرستان) و سپس جنوب غرب ایران (حاشیه غربی استان چهارمحال و بختیاری، شرق استان خوزستان، غرب استان کهگیلویه و بویراحمد و شمال غرب استان فارس) را طی می‌کند. در بین ۹ استان واقع در ناحیه رویشی زاگرس، استان‌های فارس، لرستان و خوزستان مقام‌های اول تا سوم را از نظر وسعت رویشگاه‌های جنگلی و درختی دارا می‌باشند. استان کرمانشاه بیش از ۵۲۷ هزار هکتار جنگل بلوط دارد. دشت برمبزرگ‌ترین جنگل بلوط ایران و خاورمیانه، ذخیره گاه زیست کره یونسکو و زیستگاه بیش‌ترین تعداد گوزن زرد ایرانی در بخش مرکزی شهرستان کازرون واقع شده‌است.

جنگل‌های زاگرس با گستردگی در ۹ استان کشور با ۶ میلیون هکتار مساحت، ۴۰ درصد جنگل‌های ایران را تشکیل می‌دهند که حدود ۷۰ درصد تیپ گونه‌های جنگلی زاگرس را بلوط‌ها شامل می‌شوند. این منطقه نزدیک به 10 درصد جمعیت کشور را در بر دارد.

جنگل سوزی‌ها طی سال‌های اخیر موجب شده تا نه تنها گونه‌های گیاهی و جانوری تحت تاثیر قرار گیرد بلکه معیشت مردم نیز متضرر شود. گویی انسان در این منطقه با دوست خود  به نابودی خود همت کرده است.

تاکیدات به کجا رسید؟

آبان ماه امسال بود که سرپرست معاونت آموزش و مشارکت‌های مردمی ‌سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه جنگل‌های زاگرس در حال احتضار هستند، گفت: فقر باعث تنش محیط زیستی می‌شود.

هادی کیا دلیری تصریح کرد: بدون تعارف، جنگل‌های زاگرس در حال احتضار است، از سال ۸۸ تاکنون یک میلیون و ۲۰۰ هزار جنگل‌های زاگرس که در خود لرستان است دچار زوال بلوط شده‌اند، ولی زوال عامل نیست.این بیماری علت ثانویه است، در حقیقت درختان زاگرس در حال نابودی نیستند، بلکه اکوسیستم زاگرس یا مجموعه عناصر زاگرس در معرض آسیب هستند یعنی مجموعه عناصر زاگرس در حال آسیب و زوال هستند پس باید توجه جدی داشته باشید.

بیشتر بخوانید: یک ششم مساحت جنگل های زاگرس نابود شد

وی با بیان اینکه در مقوله فرهنگ‌سازی هم باید در زمینه قانونمندی و ضابطه مندی فعالیت کرد.ادامه داد: در واقع مردم اطلاعات محیط زیستی دارند ولی رفتار محیط زیستی ندارند، باید به صورت ریشه‌ای به این پرسش‌ها فکر کرد.مسأله فقر، باعث تنش محیط زیستی می‌شود، افراد سودجو به وسیله مردم فقیر باعث تخریب محیط زیست می‌شوند.

این تاکیدات که باز در آرشیو خبرها باقی ماند و به مانند 10‌ها همایش و سخنرانی راه به جایی نبرد در وضعیتی است فعال محیط زیست  در گفتگو با خبر فوری با اشاره به اینکه تعداد آتش‌سوزی و دامنه آن بیشتر شده است، تصریح کرد: هر چند در سایر کشورها نیز به دلیل گرم شدن کره زمین، خشک شدن نسبی هوا و خاک و به هم ریختن الگوی بارشی، شاهد اخبار متعدد آتش‌سوزی جنگل‌ها هستیم، در ایران چند عامل ترکیب شده و این معضل را به وجود آورده است.

عباس محمدی معتقد است مدیریت مراتع و جنگ‌ها به حدی ضعیف است که می‌توان گفت عملاً مدیریتی نداریم و هیچ قاعده‌ای برای ورود دام و انسان به طبیعت رعایت نمی‌شود. به عنوان مثال چوپان‌ها برای گرمایش ریشه‌ها و بوته‌ها را آتش می‌زنند و گردشگری که وارد طبیعت شده هر طور که بخواهد آتش روشن می‌کند. در نتیجه هر آن احتمال خطر آتش‌سوزی جنگل‌ها وجود دارد.

اینکه دورآتش شب نشینی می‌کنند تخریب جنگل است

وی افزود: تجربه شخصی بنده این است که عامل اصلی آتش‌سوزی در جنگل‌ها ورود و خروج بی‌رویه انسان به عرصه‌های طبیعی است. حتی زباله‌هایی که در طبیعت رها می‌شود با تابش آفتاب می‌تواند منجر به آتش‌سوزیشود.

محمدی تاکید دارد که حاکمیت باید نگاه قاطعی به حفاظت از جنگل داشته باشد. نباید اجازه روشن کردن آتش به بهانه گرمایش و تفریح به افراد داده شود و این دورآتش نشستن یکی از عادت‌های غلط و مخربی است که باب شده و به پوشش گیاهی جنگل‌ها لطمه می‌زند.

فعال محیط زیست با تاکید به اینکه دولت می‌تواند وسایل گرمایشی در اختیار چوپان‌ها قرار دهد، ادامه داد: نباید برای گرم شدن یکی دو ساعته و پختن غذا درختی را آتش زد. اینکه همین جا در نزدیکی تهران در مسیر درکه و کلک چال کارگران افغانی درختان چندین ساله را می‌برند و آتش می‌زنند تخریب بی‌بازگشت جنگل‌ها است.

وی افزود: برخی باب کرده‌اند که چای زغالی می‌چسبد اما این باور یعنی صدمه به محیط زیست. متاسفانه در ایران سرزمین رها شده و نیاز است حاکمیت قوی و مقتدر برای حفاظت از محیط زیست اقدام کند.

همچنین دیگر فعال محیط زیست نیز معتقد است جنگل جزو دارایی طبیعی حساب می‌شود و ارتباط نزدیکی با اقتصاد خانوار دارد. مثلاً خانوار فقیر یک سری دارایی جسمانی مانند زور بازو و قدرت جسمانی دارد و دارایی محیطی مثل جنگل به اقتصاد آن‌ها کمک می‌کند. با جنگل سوزی عملاً خانواده فقیر، فقیرتر می‌شود.تاثیرات بلند مدت جنگل سوزی در حفظ منابع آبی و خاکی، سیلاب و سلامتی و معیشت غیر قابل انکار است.

آسیب به اقتصاد سکونتگاه‌های نزدیک جنگل‌ها

حمید میرزاده  در گفتگو با خبر فوری افزود: جنگل سوزی به غیر از تاثیرات بلند مدت تاثیرات کوتاه مدت مانند از بین رفتن دارایی‌هایی مانند دام و مسکن ساکنان محلی دارد. هر چه عرصه آتش‌سوزی به سکونتگاه و محل فعالیت انسان نزدیک‌تر باشد تاثیرات عمیق‌تر خواهد بود و به لحاظ کمی ‌و کیفی تاثیرات آن بیشتر است.آتش‌سوزی جنگل تاثیرات اجتماعی و اقتصادی عمیقی در مورد ساکنان مجاور خود دارد.

وی معتقد است به طور کلی کشور ما اکوسیستم‌های شکننده‌ای دارد. از جمله موضوع رطوبت. در کشور ما اکثر عرصه‌ها خشک و نیمه خشک و کمتر از دو درصد اکوسیستم هیرکانی داریم. در جنگل‌های واقع در عرصه‌های خشک و نیمه خشک آتش‌سوزی تخریب بی‌بازگشت است و دوره‌های بازسازی بسیار طولانی است و این طولانی شدن موجب تغییر کاربری می‌شود. به عنوان مثال در مناطق خشک لکه‌های جنگلی باقی مانده بعد از آتش‌سوزی سریعاً با زمین‌های کشاورزی جایگزین می‌شوند و یا کاربری‌های دیگر.

جنگل قدرت بازسازی خود را از دست داده است

فعال محیط زیست افزود: در بسیاری از مناطق زاگرس با جنگل پیر مواجه هستیم و جنگل زادآوری خود را از دست داده است. متأسفانه در خیلی جاها نمی‌توان نهال و گیاهان علفی دید. طبیعی است که اگر در چنین منطقه‌ای  آتش‌سوزی اتفاق بیفتد جنگل را از دست می‌دهیم. اگر جنگل پویا باشد می‌توان امیدوار به بازسازی طبیعت بود اما در خیلی جاها عملاً بازسازی را از دست دادیم.

میرزاده با اشاره به ضرورت اجرای برنامه‌های درخت کاری گفت: ما شاهدیم که میزان مهاجرت به شهرهای شمالی کشور افزایش یافته است و افزایش جمعیت در این منطقه منجر به کاهش حجم جنگل‌ها می‌شود چرا که افرادی که مهاجرت می‌کنند به زمین برای کشاورزی، تفریح و زندگی احتیاج دارند.

وی افزود: در بروز آتش‌سوزی اتفاق دیگر باز شدن پای فرصت طلب‌ها است. تا قبل از آتش‌سوزی شاید گفته می‌شد نمی‌توانند درختان را از بین ببرند اما بعد از آتش‌سوزی دستشان باز می‌شود. بسیاری از آتش سوزی‌ها با محل سکونت انسان‌ها فاصله کمی‌ دارد و این باعث می‌شود با از بین رفتن جنگل انسان زمین خود را گسترش دهد.

وی به جنگل سوزی‌های استان گلستان اشاره کرد و افزود: این حادثه اوایل دهه 90 دو ماه به طول انجامید و متاسفانه عامدانه بود. متاسفانه جنگل سوخته شده نیز به حال خود رها می‌شود. این در حالی است که موضوع احیای جنگل باید با پایش تمامی‌ جنبه‌ها همراه باشد تا زیان وارده تکرار نشود.

فعال محیط زیست در عین حال دلیل اصلی تخریب جنگل‌ها را نگاه بهره بردارانه عنوان کرد و گفت: معمولاً در نگاه به سرمایه جنگل به بهره برداری آن پرداختیم. راه سازی، مسکن سازی، چرای دام و برداشت چوب داشتیم که در کیفیت جنگل تاثیر داشته و ریسک آتش‌سوزی را بالا برده است. برنامه‌های ما در سطح جنگل نیز همیشه با بهانه کمبود بودجه مهار آتش، بودجه مدیریت حریق و احیای خاک به جایی نرسیده است.

منابع طبیعی را زیرمجموعه کشاورزی قرار دادند

وی افزود: سند 85 درصد از عرصه ملی  به نام سازمان جنگل‌ها و مراتع است اما این مجموعه همیشه ضعیف نگه داشته شده است. فقط یک دوره که وزارت منابع طبیعی بوده و قدرت اجرایی بالایی داشته بهتر بوده است. این در حالی است که مدیریت جنگل چند وجهی است و سایر نهادها باید نظرات سازمان جنگل‌ها و مراتع را در نظر بگیرند.

به گفته میرزاده مهمترین عامل تخریب جنگل‌ها در همه جای دنیا کشاورزی می‌دانند اما ما آمدیم مدیریت جنگل‌ها را زیر مجموعه مدیریت کشاورزی تعریف کردیم.ما اصلاً نگاهمان به مدیریت جنگل اشتباه بوده است. وقتی قدم‌های جدید توسعه برداشتیم به این موضوع توجه نداشتیم. همین موضوع تعداد آسیب‌ها را بیشتر می‌کند.

در حالی که وسعت و تعداد آتش‌سوزیعرصه‌های جنگلی و مرتعی کشور در سال ۱۴۰۱ به نسبت سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ کاهش چشمگیری را تجربه کرد و به نسبت، سال آرام طبیعت ایران نام گرفت، اما سال ۱۴۰۲ آتش‌سوزی طبیعت ایران هم به لحاظ تعداد و هم از نظر وسعت با افزایش چشمگیری مواجه شد. این درحالی است که براساس آخرین داده‌های آماری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور به صورت میانگین سالانه بیش از ۲۱هزار هکتار جنگل‌ و مرتع ایران در آتش می‌سوزد.

یگان حفاظت منابع طبیعی کشور از وقوع هزار و ۷۰۴ فقره آتش‌سوزی به مساحت ۱۲ هزار و ۴۳۰ هکتار در عرصه‌های منابع طبیعی طی سال گذشته خبر داده است. بررسی این آمار در مقایسه با سال قبل از آن افزایش ۸۲ درصدی تعداد آتش سوزی‌ها و ۳۲۳درصدی مساحت آتش سوزی‌ها را نشان می‌دهد. آتشی که به اذعان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ۹۵درصد آن عامل انسانی دارد.