واکاوی 4 عملکرد وزارت نیرو در حوزه برق، از جبران ناترازی تا احیای دیپلماسی انرژی

6 ماه از فعالیت دولت مردمی می‌گذرد و در این مدت تغییر ریل‌ سیاست‌گذاری در اغلب وزارت‌خانه‌ها و در نهایت عملکرد مسئولان به خوبی دیده می‌شود.

در این بین وزارت نیرو به عنوان یک نهاد خدمت‌رسان در شرایطی با تغییرات جدی مدیریتی مواجه شد که خاموشی برق و کمبود آب مردم را در تابستان سال 1400 کلافه کرده بود و از سوی دیگر 2 سال پیاپی شاهد قطعی مکرر برق در فصل زمستان نیز بودیم.

در این شرایط نگاهی به فعالیت‌های قابل توجه اتفاق افتاده در 6 ماه گذشته می‌تواند از جهت‌گیری وزارت نیرو در جهت مهیا کردن بهترین شرایط تامین الفبای توسعه کشور یعنی آب و برق پرده‌برداری کند.

بر این اساس به منظور بررسی فعالیت‌های 6 ماه این وزارتخانه راهبردی چهار مسئله «توجه به دیپلماسی انرژی»، «برنامه عبور از اوج بار سال 1401»، «عبور موفق از اوج بار زمستان سال 1400» و «مدیریت تقاضا» را مورد واکاوی قرار می‌دهیم.

احیای دیپلماسی انرژی در 6 ماه فعالیت دولت مردمی

مسئله اتصال شبکه‌های برق به منظور افزایش اطمینان‌پذیری تامین انرژی موضوعی است که در کشورهای توسعه یافته پییگری می‌شود.

بر این اساس عمده شبکه برق کشورهای اروپایی به هم اتصال دارد و در صورتی که تامین برق در یک کشور دچار مشکل شود، با استفاده از واردات از یک کشور دیگر مشکل انجام شده مدیریت می‌شود.

تبدیل ایران به قطب تولید و توزیع برق غرب آسیا در کنار اهمیت عمیق سیاست‌خارجی و مسئله تامین امنیت انرژی، نقش قابل توجهی در تامین پایدار برق کشور دارد. زیرا میزان اوج مصرف در ایران مرتبط با بازه زمانی خاصی در فصل تابستان است و در شرایطی که اتصال شبکه برق ایران و شبکه برق کشورهای همسایه وجود داشته باشد، این میزان اوج مصرف با استفاده از انرژی تولید سایر کشورهایی که پیک انرژی متفاوتی نسبت به ایران دارند، تامین می‌شود.

در چنین شرایطی دیدارهای متعدد وزیر نیرو با متولیان انرژی کشورهای همسایه خبر از خیز ایران برای تبدیل شدن به این مسئله می‌دهد. در همین راستا، رایزنی‌های متعددی با همسایه‌های شمال و جنوب کشور به همراه کشورهای افغانستان و عراق صورت پذیرفته و دستاوردهای متعددی در حوزه دیپلماسی انرژی به دست آمده است.

بر این اساس، اخیراً در حاشیه حضور هیئت ایرانی در کشور قطر سند همکاری میان ایران و همسایه جنوبی در بخش اتصال شبکه برق دو کشور امضا شد، در حقیقت خبر اتصال شبکه برق ایران و قطر با استفاده از خط انتقال دریایی می‌تواند گام ابتدایی برای بازگشت به مسیر تبدیل ایران به قطب انرژی منطقه به حساب بیاید.

مسئله‌ای که در سال‌های گذشته به دلیل بی‌توجهی متولیان این موضوع از دستور کار کشور خارج شده و زمینه ایجاد موضع پایین دیپلماسی انرژی را مهیا کرده بود.

علاوه بر خبر امضای سند همکاری اتصال دریایی شبکه برق ایران و قطر، یک خبر خوش دیگر از آخرین ساعات حضور هیئت ایران در همسایه جنوبی منتشر شد. این خبر بسیار مثبت در حاشیه اجلاس مجمع سران کشورهای صادرکننده گاز اتفاق افتاد و وزاری انرژی روسیه، آذربایجان به همراه وزیر نیروی ایران در دوحه دیدار کردند؛ از جمله مباحث اصلی در این دیدار بحث و بررسی در خصوص پروژه سنکرون‌سازی و اتصال شبکه برق سه کشور ایران، آذربایجان و روسیه بود که در این زمینه هر سه وزیر بر لزوم عملیاتی کردن پروژه مذکور، اتمام فاز مطالعاتی آن در اولین فرصت ممکن و متعاقبا عملیاتی کردن پروژه تاکید کردند.

به استناد مستندات موجود، اتصال شبکه برق ایران، روسیه و آذربایجان تحت عنوان پروژه کریدور انرژی شمال ایران از مسیری تحت عنوان خط اتصال برق «AIR» در دستور کار سه کشور است، در سال‌های گذشته با موافقت هر سه همسایه مقرر شده بود، مطالعات فنی این کریدور برقی توسط شرکت مشاور ایرانی انجام شده و هر 3 کشور به طور مساوی هزینه‌های این پروژه را بر عهده بگیرند. بر این مبنا، برای تدوین طرح توجیه فنی و اقتصادی اتصال شبکه‌های انرژی برق ایران و روسیه و آذربایجان، شرکت بین المللی مهندسی مهندسین مشاور موننکو ایران مشغول بکار شده شده و در حال حاضر کار‌ها در زمینه تدوین این سند ادامه دارد.

بر اساس آخرین جزئیات موجود از پروژه اتصال شبکه برق ایران روسیه و آذربایجان، در حال حاضر قراردادهای مرتبط با این پروژه منعقد شده و نیمی از مطالعات مربوط به همراه گزارش‌های تخصصی برای مراجع متخصص سه کشور ارسال شده است. در این خصوص، اگر این نظرها برای شرکت مشاور ایرانی بازگردد، طبق قرارداد باید تا حدود اردیبهشت ماه سال  1401 این کار انجام و تدارکات برای عملیاتی اجرا آغاز خواهد شد.

 احیای عدالت در پرداخت یارانه انرژی ثمره بازنگری در نظام تعرفه‌گذاری برق

محور دوم مورد بررسی عملکرد 6 ماه دولت، تمرکز بر مسئله مدیریت تقاضا است. موضوعی که با هدف‌گذاری نگه داشتن رشد اوج بار سالانه یک درصد در دولت قبل برنامه‌ریزی شد اما در نهایت با شکست مواجه شد و در سال پایانی دولت شاهد رشد 7 درصدی اوج بار تابستان بودیم.

در این راستا وزارت نیروی دولت مردمی با توجه به به تجربه ناموفق دولت قبل مسئله مدیریت تقاضا را با رویکرد توجه به اقتصاد برق کلید زد.

بر خلاف بسیاری از نقاط دنیا، تنها ایران و چند کشور معدود برای عرضه برق از نظام یارانه‌ای استفاده می‌کنند که زمینه کاهش قابل توجه قیمت فروش برق نسبت به قیمت تمام شده آن را فراهم می‌کند. رویه مذکور علاوه بر ایجاد زیان سنگین برای بخش خصوصی و دولتی فعال در صنعت برق، زمینه کاهش ارزش انرژی نزد مشترکان را فراهم کرده و این مسئله بی‌توجهی به اصلاح الگوی مصرف را به دنبال دارد.

در این شرایط مشترک صنعتی به دلیل ارزان بودن انرژی هیچ انگیزه‌ای برای ارتقای فناوری تولید و کاهش مصرف برق ندارد، مشترک بخش خانگی نیز حسی از ارزش این کالای اساسی را ندارند و بخشی از مشترکان نیز بدون توجه به صرفه‌جویی به استفاده از برق ادامه می‌دهند.

زمانی که از تعرفه‌گذاری انرژی صحبت می‌کنیم‌ باید مشخص شود، منظور دقیق از طرح مسئله چیست. به استناد آخرین حسابرسی انجام شده از صنعت برق، هزینه تمام شده برق فقط با احتساب هزینه تبدیل انرژی و بدون در نظر گفتن هزینه سوخت معادل 192 تومان برای هر کیلووات ساعت انرژی محاسبه شده است. این درحالی است که تعرفه تکلیفی فروش برق به طور میانگین برای مشترکان برق تنها 82 تومان بر کیلووات ساعت است.

به عبارت دیگر، براساس اطلاعات حسابرسی انجام شده در سال 1398، فقط 43 درصد از هزینه تبدیل انرژی فارغ از هزینه سرسام‌آور سوخت توسط مشترکان برق انجام شده و 57 درصد باقی‌‌مانده از این هزینه در قالب یارانه انرژی از جیب بیت‌المال به جیب مشترکان عمدتا پرمصرف برق رفته است.

چنین نظام تعرفه‌گذاری ضربه کاری را به پیکره نظام تعرفه‌گذاری کشور وارد کرده است. بر اساس مقایسه صورت گرفته میان گردش مالی یک واحد نیروگاهی در ایران و سایر نقاط جهان، گردش مالی یک نیروگاه تولید برق در ایران به دلیل نظام تعرفه‌گذاری اشتباه یک بیست و چهارم یک نیروگاه در دیگر نقاط دنیا است.

در چنین شرایطی، تغییر در نظام تعرفه‌گذاری شرط لازم احیای صنعت برق و جلوگیری از ضرر و زیانی است که به صنعت برق وارد می‌شود. در همین راستا در جلسه هیئت دولت به ریاست آیت‌الله رئیسی، بنابر تکلیف مجلس شورای اسلامی تغییر در نظام تعرفه‌گذاری برق در دستور کار دولت قرار گرفت و این مسئله از ابتدای بهمن ماه با هدف احیای عدالت در حوزه پرداخت یارانه انرژی اجرایی شد.

عبور از اوج بار زمستان سال 1400 با ارتباط قوی وزارتخانه‌ها و ابتکارات صنعت برق

در 2 سال گذشته به دلیل ناتوانی دولت در تامین سوخت نیروگاهی شاهد ایجاد خاموشی گسترده در فصل زمستان بودیم. این مسئله که با افزایش مصرف گاز خانگی و در نتیجه کاهش قابل توجه ورودی گاز واحدهای تولید برق همراه می‌شد، نارضایتی‌های گسترده‌ای را در سال جاری شکل داد.

بر این اساس در دولت مردمی به واسطه ارتباط قوی وزارتخانه‌های حوزه انرژی از جمله وزارت نیرو و وزارت نفت و همچنین همراهی بخش صنعت کشور و مردم شاهد عبور بدون خاموشی اوج بار زمستان سال 1400 بودیم.

در شرایطی که استفاده از سدهای کشور در اوج بار سال 1400 برای تولید انرژی برق‌آبی با توجه به کمبود بارش‌ها به خط قرمز دولت تبدیل شده بود اما اوج بار زمستان در کنار تامین قابل توجه سوخت مایع و ابتکارات صنعت برق بدون خاموشی سپری شد.

بر این اساس، مهیا کردن امکان تبادل جنوب به شمال بخشی از مجموعه تلاش‌های صنعت برق بود که به عبور بدون خاموشی در فصل زمستان سال 1400 بر خلاف سال‌ها گذشته کمک کرد.

100 اقدام برای جبران ناترازی تولید و مصرف در تابستان پیش‌ِ رو

یکی از چالش‌برانگیزترین فصل‌های پیش روی صنعت برق، فصل تابستان است، جایی که به واسطه اهمال صورت گرفته در مسئله مدیریت تقاضا و همچنین استقرار واحدهای نیروگاهی مورد نیاز شاهد میراثی به نام ناترازی 15 هزار مگاواتی تولید و مصرف برق هستیم.

در این راستا، برنامه‌ریزی‌های در دستور کار برای عبور موفق از اوج بار تابستان سال 1401 در 6 ماه گذشته با قدرت پیگیری شده است. بر این اساس، اسقرار 6 هزار مگاوات نیروگاه، توجه ویژه به تعمیرات واحدهای نیروگاهی، افزایش بهره‌وری واحدهای موجود تولید برق با رویکرد بهینه‌سازی و مسئله مدیرت مصرف از جمله محورهایی است که وزارت نیرو آن را مورد توجه قرار داده است.

وزارت نیرو در قالب محورهای بیان شده، 100 اقدام مختلف از جمله ساخت سریع واحدهای نیروگاهی را فهرست کرده و تلاش می‌کند با اجرای این 100 اقدام زمینه تامین برق تابستان 1401 را ایجاد کند. از سوی دیگر افزایش 50 درصدی واحدهای تولید برق تجدیدپذیر نیز از دیگر اقدامات وزارت نیرو تا شروع تابستان سال 1401 است.

نکته مهم در بین این اقدامات آن است که افزایش 6 هزار مگاواتی تولید برق در بازه زمانی باقی‌مانده تا شروع اوج بار فصل زمستان یک اقدام بی‌سابقه در صنعت برق تلقی می‌شود و رکوردی جهانی در این حوزه به حساب می‌آید.

همچنین بر اساس اظهارات وزیر نیرو، در سال 1401 برای اولین بار همه تعمیرات نیروگاهی کشور پیش از ورود به اوج مصرف برق به اتمام می‌رسد.

این گزاره به معنای آن است که برای نخستین بار در سال‌های اخیر صنعت برق با همه توان و بدون واحد خارج از مدار به مصاف تامین نیاز در اوج بار تابستان 1401 می‌رود.

براساس اطلاعات مستند به دست آمده از صنعت برق، هزینه تعمیرات نیروگاهی که سالانه انجام می‌شود، هزینه بسیار سنگینی است به‌طوری که در سال 1401 تعمیرات واحدهای تولید برق به 4 هزار 200 میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد که 61 درصد از این هزینه مرتبط با تعمیر نیروگاه‌های دولتی و 39 درصد دیگر نیز مربوط به تعمیرات نیروگاه‌های بخش خصوصی است.