به مناسبت سالروز شهادت امام هادی(ع) در سامرا نگاهی به بنا و بارگاه ایشان کرده‌ایم
1186 سال امانتداری
در توصیف دهمین امام شیعیان امام هادی(ع) چنین گفته‌اند: علی بن محمد، مشهور به امام هادی و امام علی النقی (۲۱۲-۲۵۴ق)، دهمین امام شیعیان و فرزند امام جواد(ع) است.
وی ۳۳ سال، از ۲۲۰ تا ۲۵۴ هجری قمری، امامت شیعیان را به عهده داشت. امام هادی با چند نفر از خلفای عباسی از جمله متوكل همزمان بود. بیشتر سال‌های امامت را در سامرا تحت نظارت مستقیم حاكمان عباسی گذراند. بر طبق آنچه تاریخ روایت كرده، امام دهم شیعیان در سوم رجب سال 254 هجری قمری(1186 سال قبل) به شهادت رسید. حالا بنا به آنچه تقویم روی میز فرهنگی نشان می‌دهد، امروز سوم رجب است و سالروز شهادت ایشان. سوژه ما در این گزارش نه خود آن حضرت یا فعالیت‌های ایشان بلكه یك موجود ظاهرا بی‌روح است. یك ساختمان، یك بنا كه حالا 1186 سال است پیكر ایشان را در خودش جای داده و به گواهی تاریخ، امانتدار خوبی هم بوده. بارگاه و بنای حرمین عسكریین خودش یك قصه باورنكردنی طولانی است و امروز می‌خواهیم به مناسبت شهادت امانت عظیم الهی از امانتدارش حرف بزنیم.
اواخر سال شمسی 1384 بود و دو سالی می‌شد از حمله نظامی ائتلاف به رهبری آمریكا به عراق می‌گذشت. ارتش صدام برایش شیراز ه‌ای نماند كه بتواند مقاومت كند. در نهایت هم مانند ارتش همسایه شرقی‌اش در تهاجم جنگ جهانی دوم از هم پاشید و حكومت بعثی ها كه با كودتا بر سر كار آمده بودند با حمله نظامی آمریکا فرو ریخت. منهای مقاومت‌های جسته گریخته و پراكنده مردمی، هسته القاعده در عراق تنها گروه جدی مخالف آمریكایی‌ها بودند. گروهی كه همزمان با آمریكایی‌ها با همسایه شرقی‌شان هم روابط حسنه‌ای نداشتند با این حال برخلاف سایر همنوعان تكفیری‌شان مانند همین داعشی‌ها كه بین صلیبی‌ها(غرب) و رافضی‌ها(شیعیان)، مبارزه با دومی را بر اولی مقدم می‌دانند، القاعده‌ای‌ها قائل به اولویت مبارزه با آمریكا و بعد مبارزه با شیعیان و ایرانیان بودند. همین هم بود كه بعد از اشغال عراق توسط آمریكا، آن‌قدری كه آمریكایی‌ها از القاعده آزار دیدند، ایران از مزاحمت‌های آنها در امان نسبی بود. این موازنه اما در سوم اسفند 1384 به هم خورد.
3 اسفند 1384
شهر سنی‌نشین سامرا هنوز بیدار نشده بود. عقربه‌های ساعت 7 صبح را نشان می‌دادند. سامرا با وجود اكثریت سنی اما پذیرای یكی از مكان‌های مقدس شیعیان بود: حرمین عسكریین! هنوز لحظاتی از 7 صبح نگذشته بود كه خودروهای نظامی با سر و صدا وارد حریم اطراف بارگاه شدند. لباس‌ها حاكی از آن بود كه سرنشینان آنها از نیروهای مسلح و امنیتی هستند. نگهبانان بارگاه خلع سلاح شده و به همراه خدام كه عمدتا اهل تسنن بودند در محلی بازداشت شدند.
زمان زیادی نگذشت كه صدای انفجار بزرگی شهر را لرزاند! 200 كیلوگرم تی.ان.تی در داخل بنا منفجر شده و بخشی از گنبد را از میان برد. با این حال، بخش‌های زیادی از بنا از جمله گلدسته‌ها آن‌قدر مقاوم بودند كه در برابر حمله تكفیری‌های القاعده كه زیر پرچم ابومصعب زرقاوی فعالیت می‌كردند، باقی بماند و نگذارد حرمتی از امانت‌های گرانبهایش هتك شود! القاعده با این كار رسما با شیعیان وارد تقابل شده بود. اهانت به چنین مكان‌های مقدسی چیزی نبود كه از سوی شیعیان هضم شود.
امانت‌های هزار ساله
پیكر امام هادی(ع) و امام حسن عسكری (ع)طبق آنچه تاریخ روایت می‌كند بعد از شهادت در منزل‌شان به خاك سپرده می‌شود. با این احتساب، رفت و آمدهای سوت و كور و بی‌سر و صدای شیعیان برای زیارت مزار این دو امام با هدف رسیدن به منزل سابق این دو بزرگوار انجام می‌گرفته است. دفن نرجس خاتون(س) مادر امام زمان(عج) و حكیمه خاتون(س) خواهر امام حسن عسكری هم وظیفه امانتداری این خانه و بارگاه را بیش از پیش بالا برد. بنایی كه تا 58 سال بعد هم به همان شكل باقی بود؛ یك خانه كه پیكر چهار نفر از شخصیت‌های مقدس شیعیان را در خود جای داده بود! حالا بیش از هزار سال از آن روزها می‌گذرد.
23 خرداد 1386
اتفاق دو سال قبل باعث شده تدابیر امنیتی از گسیختگی سابق كمی بیرون بیاید. روی همین حساب بود كه دیگر هجوم نظامی و مسلحانه به حرمین عسكری دیگر به راحتی سابق نبود. به همین دلیل تكفیری‌های القاعده‌ای برای هجوم دوم، نیمه‌های شب را انتخاب كردند و این مرتبه به راحتی نتوانستند پایشان را به بارگاه برسانند. هرچند نگهبان‌های حرم توانستند موج اول حمله را دفع كنند، اما باز هم عدم اتخاذ تدابیر امنیتی آن هم در یك كشور اشغال شده توسط نیروی بیگانه باعث شد دوباره پای تكفیری‌ها به بارگاه برسد و تروریست‌ها این مرتبه حساب‌شده‌تر عمل كردند؛دو انفجار یكی در گلدسته چپ و دیگری بر گلدسته راست. دو ستون و عمود اصلی بارگاه كه وزن بخش مهمی از بنا را تحمل می‌كردند. تا كارگذاری مواد منفجره تمام شود، ساعت‌های اولیه صبح بود و در ادامه هم دو انفجار كه دوباره اهالی شهر را یاد انفجار دو سال قبل انداخت. امانتدار سوژه گزارش ما اما نمی‌خواست رسم امانتداری هتك شود. زخمی شد، فرو ریخت، كمرش شكست اما نگذاشت حرمت امانت‌های گرانبهایش هتك شوند. دو گلدسته یكجا فرو ریخت و موجه انفجار و تخریب، بسیاری از بخش‌های دیگر بارگاه را هم تخریب كرد. بارگاه و بنا، امانت‌هایش را سفت در میان گرفته بود ولو به قیمت با خاك یكسان شدن خودش.
این حمدانیانِ 12 امامی
58 سال از شهادت امام حسین عسكری(ع) گذشته بود. حمدانیان كه قومی شیعی و از ساكنان شمال عراق و بخشی از شام و سوریه، اولین كسانی بودند كه ضریح و قبه روی بنا گذاشتند. بنا حالا می‌توانست آبرومندانه‌تر زیر عبور شب و روز و صفحات تاریخ بر خود ببالد. حمدانیانِ موصل و شام با وجود زندگی در میان حاكمان اهل تسنن اما آشكارا عقاید شیعی داشتند. جالب است بدانید همین‌ها نخستین كسانی بودند كه روی مقبره حضرت علی(ع) قبه‌ای به احترام بنا كردند. امانتدار شهر سامرا در دوران حمدانیان روزگار خوشی را گذراند. در ادامه هم در دوران دیلمی‌ها، بارگاه حسابی از غربت اولیه در آمد. افزودن گنبد و بارگاه، ساختمانی از گچ و آجر، مفروش شدن بنا و ساخت و نصب درهای بزرگ مزین با طرح‌ها و چوب‌های قیمتی و امثالهم.
آتش‌سوزی بارگاه
شاید جالب باشد بدانید بارگاه حرمین عسكریین در طول تاریخ حداقل دو بار دچار سانحه آتش‌سوزی شده كه حداقل یك موردش به دلیل بی‌توجهی خدام و گرفتن شعله به ضریح و سازه چوبی بنا بوده است. یك مورد از این آتش‌سوزی‌ها در زمان سلطنت صفویه و همزمان با حكمرانی شاه سلطان حسین صفوی اتفاق افتاده است. در این آتش‌سوزی، ضریح چوبی آتش می‌گیرد كه همین امر باعث می‌شود ضریح بعدی از فولاد ساخته شده و روی مزار قرار گیرد.
سرداب غیبت
بخش مهم دیگری از حرم عسكریین كه برای زائران هم بسیار محل اهمیت است، سرداب غیبت است. در توضیح این بخش از حرم باید خدمت شما عرض كنیم آنچه امروز به این عنوان در ضلع شمال‌غربی بارگاه قرار دارد، زیرزمین منزل امام حسن عسكری(ع) بوده كه امام در روزهای گرم و بلند تابستان برای زندگی و عبادت در این مكان مستقر می‌شدند. گزارش‌هایی در تاریخ وجود دارد كه حضرت مهدی(عج) پیش و پس از شهادت امام حسن‌عسكری(ع) در این مكان رویت شده و به همین دلیل هم این زیرزمین به «سرداب غیبت» معروف و مشهور شده است. بخشی از این سرداب هم در بمبگذاری‌های 84 و 86 تخریب شد.
پیش به سوی بازسازی
كار بازسازی و ساخت گنبد حرم از سال 89 شروع شد و سال ۱۳۹۴ به پایان رسید. گنبد بنا با بیش از ۲۳ هزار خشت طلا پوشانده شده است. ضریح هم به همت آیت‌ا... سیدعلی سیستانی ساخته شده است. تمامی هزینه‌های این پروژه كه در آن حدود ۷۰ كیلو طلا، ۴۵۰۰ كیلوگرم نقره، ۱۱۰۰ كیلوگرم مس و ۱۱ تن چوب ساج (با دوام بالغ بر ۳۰۰ سال) استفاده شده است، به‌عهده دفتر این مرجع تقلید بوده است. ساخت ضریح عسكریین نیز از سال ۸۹ در ایران آغاز و پس از دوسال به اتمام رسید. در ساخت این ضریح حدود چهار تن و نیم نقره و بیش از ۶۰ كیلو طلا استفاده شده است. ضریح عسكریین در بهمن ۱۳۹۵ به سامرا منتقل و در ۴ اردیبهشت ۱۳۹۶ از آن رونمایی شد. بنای حرمین عسكریین حالا بعد از 1186 سال هنوز امانت‌های خودش را دربرگرفته؛ زرقاوی، القاعده و داعش رفتند اما امانتدار قصه همچنان امانت‌هایش را تنگ در بر گرفته است. او در سخت‌ترین روزهای تاریخ هم نگذاشته حرمت امانت‌هایش هتك شوند.
منبع: جام جم
1981
