سلاح مخفی پوتین در بحبوحه کودتای اخیر گروه واگنر در روسیه چه بود؟

مدت زمانی زیادی از کودتای گروه نظامی واگنر به رهبری "یوگنی پریگوژین" در روسیه نمی گذرد با این حال هنوز هم تحلیل و تفسیرهای مختلفی در مورد این رویداد مطرح می شود. مساله ای که جدای از اهمیت واقعه مذکور، تا حد زیادی تحت تاثیر این نکته است که هنوز به بسیاری از پرسش ها در رابطه با آن پاسخ داده نشده است.

مثلا این نکته هنوز مبهم است که محتوای توافق پریگوژین و کاخ کرملین که به کودتا و ناآرامی در روسیه خاتمه داد چه بود؟ هنوز مشخص نیست که چه شد که پریگوژین دست از ادامه پیشروی نیروهایش به سمت مسکو برداشت و آیا اساسا وی این محاسبه را انجام نداده بود که اقدامات وی علیه پوتین در آینده بی جواب نخواهد ماند؟ علت ضعف سازوکارهای امنیتی روسیه در پیش بینی کودتای گروه واگنر و حتی پیشروی نیروهای این گروه در خاک روسیه چه بود؟ و ده ها سوال دیگر که ناظران و تحلیلگران در حوزه های مختلف، صرفا در حال طرح حدس و انجام گمانه زنی در مورد آن ها هستند.

با این همه، مشاهده کلیت معادله تحولات اخیر در روسیه، برخی واقعیات را نیز روشن می سازد که با محوریت آن ها می توان نگاهی روشن تر را از آنچه بر روسیه گذشت، کسب کرد. به عنوان مثال، نوعِ واکنش کرملین و شخص پوتین به کودتای گروه واگنر کاملا قابل تامل است. پوتین همواره سعی داشته در سال های حضورش در قدرت، تصویر یک سیاستمدار مقتدر و آهنین را از خود نزد افکار عمومی بین المللی بسازد.

با این حال، در بحبوحه کودتای ناکام اخیر در روسیه، این تصویر تا حد زیادی مخدوش شد. پوتین علی رغم مواضع تند ابتدایی خود که تاکید داشت کودتاچیان خائن هستند و با قاطعیت با آن ها برخورد خواهد شد، در عین حال در ادامه راه، از اعضای گروه واگنر که اقدام به خونریزی در کشورشان نکردند، تقدیر کرد و آن ها را افرادی وطن پرست توصیف کرد. وی همچنین گفت که به دلیل همین رویکرد آن ها، این افراد مصون هستند و هیچ اقدامی از سوی دولت روسیه علیه آن ها صورت نخواهد گرفت.

عجیب تر اینکه ظاهرا کودتای گروه واگنر در روسیه به قدری جدی بوده که بر اساس برخی گزارشات، شماری از مقام های روسی اقدام به رزرو پروازهایی به مقصد کشورهای خارجی جهت فرار از روسیه کرده بودند تا در صورت رسیدن گروه واگنر به مسکو و به راه افتادن شورش و ناامنی گسترده در این کشور، مصون باشند.

موضوعی که سبب شده تا پارلمان روسیه در این رابطه تحقیقات مستقلی را آغاز کند. با این حال، نکته مهم این است که کاخ کرملین هیچ‌گونه موضع‌گیری در این زمینه نداشته و در برابر آن سکوت پیشه کرده است. کرملین و شخص پوتین حتی در موضع گیری های خود به کرات به این نکته اشاره داشته اند که اگر کودتای واگنر موفقیت آمیز بود، اتفاقات منفی زیادی در روسیه حادث می شد.

مواضعی که شاید طرح آن ها از سوی پوتین اندکی عجیب به نظر برسد با این همه، نکته اصلی بحث نیز همینجاست. رئیس جمهور روسیه از موضع گیری هایی از این دست هدفی دارد و سعی دارد پالس های معناداری را به مردم کشورش برساند. به بیان ساده تر، کودتای اخیر واگنر در روسیه و مانورهایی که پوتین، کاخ کرملین و جریان های متحد رسانه ای آن ها در روسیه با محوریت رویداد مذکور انجام می دهند، همه و همه نوعی حس اضطراب و تشویش را در میان افکار عمومی این کشور ایجاد کرده است.

مساله ای که سبب شده تا آن ها در ذهن خود به صورت ناخودآگاه نوعی معادله را تعریف کنند که در یک سوی آن، حضور دولت کنونی روسیه و شخص پوتین در قدرت و تداوم وضعیت عادی وجود دارد و در سوی دیگر، قدرت گیری آلترناتیوها و چهره های جدید در عرصه قدرت سیاسی روسیه است که البته شناخت درستی از رویکردها و رفتارهای آن ها وجود ندارد و همین مساله می تواند شرایط سختی را برای مردم روسیه ایجاد کند.

معادله ای که در قالب آن پوتین و کرملین از وضعیت بهتری نزد افکار عمومی روسیه برخوردارند و این موضوع خود به بقای آن ها در قدرت، آن هم در شرایطی که این طیف ها به شدت ضعیف شده اند، کمک می کند. در این راستا، برخی ناظران و تحلیلگران بر این باورند که شورش اخیر واگنر در روسیه، عملا تا حد زیادی خیال پوتین و کرملین را از وقوع رویدادهای مشابه در ماه های آتی، در پی اوج گیری برخی نارضایتی های پنهان چه در میان افکار عمومی و چه نخبگان و الیگارش های روسی، راحت می کند.

درست به همین دلیل است که حتی برخی ناظران و تحلیلگران، به طور خاص در روزهای اخیر این گزاره را نیز مطرح کرده اند که هیچ بعید نیست کودتای اخیر واگنر در روسیه نوعی بازی نمایشی از سوی کرملین در قالب اتحاد پشت پرده آن با گروه واگنر جهت تحقق اهداف و اغراضی خاص مخصوصا در حوزه سیاست داخلی روسیه باشد.

کما اینکه این طیف معتقدند طرح اخبار مختلف در بحبوحه جنگ اوکراین در مورد وضعیت سلامتی ولادیمیر پوتین و برسازی تصویری ضعیف و بیمار از وی نیز کارِ خود کرملین است و هدفِ اصلی آن این است که جریان‌های مخالف با پوتین را در اقدام علیه وی مردد کند و این باور را در این طیف‌ها ایجاد کند که می توانند صبر کنند و به نحو کم هزینه تری منتظر حذف پوتین از معادلات قدرت در روسیه باشند.

با این همه بر اساس آنچه در گزارش حاضر مورد اشاره قرار گرفت، سلاح اصلی پوتین درجریان کودتای اخیر واگنر در روسیه، چیزی جز ایجاد وحشت در افکار عمومی این کشور مبنی بر ظهور آلترناتیوهای خطرناک در صورت سقوط نظام سیاسی روسیه و ایجاد شرایط تازه و نه چندان مطلوب برای مردم این کشور نبود.

البته که پیشتر پوتین به طرق دیگری سعی داشته گزینه وحشت از خود را به ویژه در میان نخبگان سیاسی و اقتصادی روسیه ایجاد کند و به این وسیله بقای خود در قدرت را تضمین کند. موضوعی که در نوع خود حاکی از راهبردهای چندگانه پوتین جهت حراست از موقعیت خودش در صحنه قدرت سیاسی روسیه است.