پشت پرده مذاکرات آمریکا و اسرائیل با حماس در غزه چیست؟/ حماس می گوید همه اسرا در اختیار این گروه نیستند/ نخست وزیر قطر از چه می ترسد

دیوید ایگناتیوس در واشنگتن پست از مذاکرات محرمانه مقام های آمریکایی، اسرائیلی و قطری در دوحه برای مدیریت جنگ در غزه گزارش داده است:

دوحه؛ اولین گام برای کاهش جنگ وحشتناک غزه روز پنجشنبه در یک کاخ تزئین شده با گنبد سفید در اینجا، جایی که نخست وزیر قطر میزبان روسای سازمان های اطلاعاتی ایالات متحده و اسرائیل بود، برداشته شد. ساعاتی بعد از این جلسه، کاخ سفید یک توقف روزانه چهار ساعته در جنگ را برای امداد بشردوستانه - با امید مبادله گروگان ها (اسرای در اختیار حماس) - اعلام کرد. این لحظه‌ای بود که دیپلماسی مخفی در دوحه پس از یک ماه درگیری در غزه بارقه‌ای از امید به ارمغان آورد.

در این پروسه، امارت کوچک و غنی از انرژی قطر نقش بزرگی را ایفا کرده است. در این نشست، ویلیام جی. برنز، رئیس سیا و دیوید بارنیا، رئیس موساد، با محمد بن عبدالرحمن بن جاسم آل ثانی، نخست وزیر قطر، که به عنوان میانجی با رهبران سیاسی حماس مستقر در کشورش در ارتباط است، حضور داشتند.

نخست وزیر قطر نقش خود را در این مذاکرات در حال پیگیری در مصاحبه ای طولانی در روز چهارشنبه به خبرنگاران توضیح داده و گفت: «این اولین گام مثبتی است که امیدواریم در روزهای آینده بتوانیم ادامه مسیر را بر بستر آن ادامه دهیم و به توافقی طولانی تر و پایدارتر برسیم.»

پیشرفت بر سر توقف های منظم بشردوستانه در جنگ برای کمک به غیرنظامیان فلسطینی، پاسخی اندک به درخواست های جهانی برای پایان دادن به حملات اسرائیل به غزه بود. البته در این سوی میدان یعنی در طرف اسرائیلی گزارش ها مبتنی بر توافق برای باز کردن مسیر به منظور تخلیه فلسطینیان به جنوب غزه بود.

هرچند بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل باید متوجه شده باشد که اگر امتیازی ندهد، خطر از دست دادن دستاوردهای دیپلماتیک اخیر اسرائیل با عربستان سعودی و ایالات متحده و چک سفیدی که او از ایالات متحده برای انجام جنگ علیه حماس داشت، وجود دارد.

گام احتمالی در مرحله بعد، می تواند توافقی باشد که در سایه آن حماس بیش از 100 گروگان(اسیر) غیرنظامی خارجی و تمام زنان و کودکان اسرائیلی گرفته شده در 7 اکتبر را در ازای آزادی بیش از 100 کودک و زن فلسطینی که گفته می شود در زندان های اسرائیل نگهداری می شوند، آزاد کند.

به گفته مقامات قطری و آمریکایی، وضعیت گروگان‌ ها (اسرا)  پیچیده‌تر از آنچه قبلا گزارش شده، است. برخی از اسیران ممکن است توسط گروه‌هایی غیر از حماس نگهداری شوند و مقامات آگاه قطری می‌گویند که قرار گرفتن آنها در پیچ و خم تونل های  زیرزمینی غزه و انتقال آنها به محل مورد توافق برای آزادی می‌تواند مستلزم توقفی حداقل سه روزه و شاید بیشتر در جنگ باشد.

محمد بن عبدالرحمن بن جاسم آل ثانی وظیفه ظریف میانجی گری در این درگیری تلخ را بر عهده داشته است. نقشی که ممکن است عجیب هم به نظر برسد؛ چرا که حامیان اسرائیل اغلب از قطر به خاطر میزبانی از رهبران حماس و پوشش اخبار این گروه در رسانه های قطر انتقاد می کنند. با این همه، از میان گفت و گویی که شخصا با او داشتم و  گفت و گو با دیگر مقامات ارشد قطری و ایالات متحده، متوجه شدم  که واقعیت بسیار پیچیده تر است  و کانال قطر به حماس برای آمریکایی ها و اسرائیلی ها ضروری بوده است.

قطر، یک تناقض جالب در خلیج فارس است. این کشور به رهبران حماس که توسط ایالات متحده و اسرائیل به عنوان تروریست شناخته می شوند، پناه داده همانطور که میزبان طالبان بود. اما در سیاست خارجی خود نیز به شدت طرفدار آمریکا است و میزبان پایگاه هوایی غول پیکر در «العدید» که به عنوان پایگاه عملیاتی پیشروی فرماندهی مرکزی ایالات متحده عمل می کند، است. این کشور چند دهه پیش برای بهره برداری از ذخایر عظیم گاز طبیعی خود که ثروت فوق العاده ای برای این کشور ایجاد کرده دست به کار شد و بخشی از این پول را برای جذب دانشگاه‌های آمریکایی و سایر مدارس به قطر در یک سیستم آموزشی مدرن که کاملاً برای زنان آزاد است، مصرف کرده است.

در مورد حماس، حقیقت ساده این است که بدون قطر به عنوان یک واسطه، ایالات متحده و اسرائیل کانال خوبی برای مذاکره در مورد آزادی گروگان ها(اسرا)  یا هر موضوع دیگری مربوط به حماس، نخواهند داشت. به همین دلیل، روسای موساد، سرویس اطلاعاتی اسرائیل، بیش از یک دهه است که به طور مرتب از دوحه بازدید می کنند. به گفته آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه، اگرچه قطر توسط برخی زیر سوال برده شده است، اما به نظر می رسد که قطر «یک شریک قابل اعتماد در برقراری صلح» بوده است.

منتقدان قطر به بیانیه اولیه این کشور در  طرفداری از حماس اشاره می کنند که در آن نوشته بوده بود که وزارت امور خارجه قطر، اسرائیل را تنها مسئول تشدید تنش ها به دلیل نقض مداوم حقوق مردم فلسطین می داند. با این همه مقام های قطری می گویند که در بیانیه های بعدی این لحن را تلطیف کرده اند. نخست وزیر قطر به من گفت که خشونت علیه غیرنظامیان اسرائیلی در 7 اکتبر وحشتناک بود و هیچ کس نمی تواند آن را توجیه کند.

از روز دوم درگیری، قطر شروع به استفاده از کانال خود با رهبران سیاسی حماس برای آزادی گروگان ها(اسرا) کرد. یکی از مشکلات این بود که حماس مدعی شد که فقط سربازان اسرائیلی را اسیر کرده  و گروه های دیگر، مانند جهاد اسلامی فلسطین و یک شبه نظامی غیر رسمی موسوم به «شبیحه»، بقیه اسرا را در اختیار دارد.

یک مقام قطری که نامش فاش نشده است، در این باره می گوید: «جوابی که قبلاً دو تا سه ساعت زمان می برد، اکنون 12 تا 48 ساعت طول می کشد. تاخیر در ارتباطات، روند توافق آزادی اسرا  را پیچیده تر کرد که شامل 10 تا 15 مورد مربوط به زمان بندی و ترتیبات انتقال بود

حماس روایت خود را از روز اول تکرار کرده و گفته است: « ما هیچ غیرنظامی را نگرفتیم.»

یک مقام ارشد قطری که به دلیل حساسیت موضوع خواست نامش فاش نشود، گفت: «نیروهای حماس به ما می گویند، مأموریت ما این بود که سربازان اسرائیلی را برای تبادل اسرا ببریم، اما وضعیت در آن روز بر هم ریخته شد و  هزاران نفر از حصار پریدند و مردم را ربودند.»

نخست‌وزیر قطر با اشاره به اینکه نمی‌تواند ادعای حماس مبنی بر دستگیری غیرنظامیان توسط گروه‌های دیگر را تایید یا تکذیب کند، می گوید: «برای اینکه یک میانجی صادق باشم، اصل من در تمام این مدت این بوده است که هیچ حرفی از کسی را باور نخواهم کرد تا زمانی که مدارک مستدل در اختیار داشته باشم.»

در چند روز اول، مشخص نبود که اسرائیل خواهان مذاکره درباره گروگان ها(اسرا) با حماس باشد. به نظر می‌رسید اسرائیل بیشتر نگران امنیت خود دولت است، اما با افزایش فشار خانواده‌های گروگان‌ها و دولت بایدن، اسرائیل از مذاکرات غیر مستقیم  برای آزادی گروگان‌ها حمایت کرد.

آزمایش برای اینکه آیا کانال قطر- حماس می تواند مثمر ثمر باشد یا خیر، در 20 اکتبر با آزادی دو آمریکایی، انجام شد. در آن روز با آتش بس شش ساعته موافقت شد که به آنها اجازه داد تا به کمیته بین المللی صلیب سرخ بروند. البته درخواست حماس مبنی بر عدم نظارت اسرائیل بر این انتقال؛ منجر به تأخیر زمانی در تحویل دادن این دو نفر شد؛ چرا که حماس متوجه فعالیت پهپادهای جاسوسی اسرائیل شده و بر متوقف کردن فعالیت آنها اصرار داشت.

به نظر می‌رسید که صحنه برای آزادی بیشتر گروگان ها  در 25 اکتبر آماده شده باشد. اما دو روز بعد، اسرائیل تهاجم زمینی خود به غزه را آغاز کرد و حماس از توافق خارج شد. افزایش تلفات و ویرانی های ناشی از بمباران اسرائیل نیز موقعیت حماس را برای مذاکره سخت تر کرد.

نخست وزیر قطر به من گفت: «تخریب جمعی و حملاتی که هر روز تکرار می شود، یک عامل تغییر دهنده فضا است بنابراین ممکن است خواسته های دیروز امروز قابل اجرا نباشد.»

ارتباطات بیش از پیش دشوار شده است. در ابتدا، نخست وزیر قطر می تواند با رهبران سیاسی حماس در دوحه تماس بگیرد و سپس رهبران سیاسی از طریق تلفن همراه با رهبران نظامی غزه تماس بگیرند. اما حماس مدعی شد که بمباران اسرائیل تماس های منظم را غیرممکن می کند. وضعیت زمانی بدتر شد که اسرائیل برای مدت کوتاهی تمامی کانال های ارتباطی را قطع کرد.

یک مقام قطری که نامش فاش نشده است، در این باره می گوید: «جوابی که قبلاً دو تا سه ساعت زمان می برد، اکنون 12 تا 48 ساعت طول می کشد. تاخیر در ارتباطات، روند توافق آزادی اسرا  را پیچیده تر کرد که شامل 10 تا 15 مورد مربوط به زمان بندی و ترتیبات انتقال بود.»

مشکل بزرگتر، فراتر از آزادی گروگان ها ، این است که جنگ چگونه پایان خواهد یافت و چه کسی غزه را «روز بعد»  اداره خواهد کرد. نخست وزیر قطر در این باره  خوشبین نیست و می گوید: «سناریوی ایده آل این است که یک دولت از غزه و کرانه باختری مراقبت کند. باید یک انتقال از اینجا به آنجا انجام شود. اما من مطمئن نیستم که کشورهای منطقه پس از ویرانی و کشتار مایل به مشارکت در چنین چیزی باشند.»

این روند ممکن است توسط تشکیلات خودگردان فلسطین تسهیل شود که می‌گوید اگر ایالات متحده تعهد مجدد به راه‌حل دو کشوری بدهد، مایل است در حکومت پس از حماس در غزه نقشی ایفا کند.

نخست وزیر قطر می گوید که در تماس های خود با مقام های اسرائیلی آنها را  تحت فشار قرار داده است: «ما به آنها گفته‌ایم که باید از خصومت دور شویم. ما معتقدیم که با حل مسئله گروگان ها می توانیم به حرکت به سمت راه حل های واقع بینانه برای پایان دادن به جنگ کمک کنیم.»

مقامات آمریکایی و قطری گفتند که مذاکرات مربوط به گروگانگیری غزه، تازه ترین  موردی است که در آن ایالات متحده و اسرائیل برای کمک به قطر مراجعه کرده اند. قطر در سال 2012 ، زمانی که حماس پس از شروع جنگ داخلی سوریه را ترک کرد، با میزبانی از  حماس با جلب رضایت  ایالات متحده و اسرائیل موافقت کرد.

چندین مقام قطری می گویند زمانی که اسرائیل و ایالات متحده در سال 2017 از قطر خواستند تا پنج عضو حماس را که قصد حمله به اسرائیل را داشتند، اخراج کند، قطر این کار را کرد. اسرائیل و قطر در سال‌های قبل از این جنگ اخیر همکاری خوبی  در مورد غزه داشتند. در سال 2017، زمانی که اقتصاد غزه به دلیل کمبود نیرو و شغل در حال فروپاشی بود، قطر با هماهنگی اسرائیل و ایالات متحده اقدام به حمایت مالی کرد. دوحه شروع به ارسال 25 تا 30 میلیون دلار در ماه برای تامین سوخت، کمک به خانواده های فقیر و پرداخت حقوق کارمندان دولت غزه کرد. این پروسه کمک کاملا با اسرائیل هماهنگ شده بود.

یک مقام قطری در  این باره به من می گوید: «آنها می دانستند که هر دلار کجا می رود.  قطر به اسرائیلی‌ها هشدار داد که «اگر چشم‌اندازی برای توافق بلندمدتی که زندگی بهتر در غزه را تضمین می‌کند وجود نداشته باشد، مایل به ادامه این کمک  نیستیم».

یک مقام قطری می گوید که در 28 سپتامبر، 10 روز قبل از آغاز جنگ اخیر، اسرائیل و قطر دوباره درباره راه حل بلندمدت غزه گفتگو کردند. مقامات اسرائیلی می خواستند با ارائه مشاغل بیشتر در اسرائیل، قابل اتکا بودن حماس را به مدت سه ماه آزمایش کنند . این بعدها هرگز نیامد.

نخست وزیر قطر می گوید که به همکاری و گفت و گو با مقام های اسرائیلی ادامه خواهد داد. او در این باره گفت: « ما به ثبات اعتقاد داریم. ما به صلح اعتقاد داریم. ما معتقدیم که قوی ترین عامل برای امنیت و ثبات اسرائیل و فلسطین، حل مسالمت آمیز این مناقشه است. البته این بیم را هم داریم که اگر جنگ کنونی غزه مانند جنگ های قبلی پایان یابد، اسرائیل و منطقه چند سال بعد با درگیری بدتری مواجه خواهند شد.»