چه کسی رهبر آینده غزه خواهد بود؟

گروهی دیگر اما با رد این فرضیه معتقدند به دلیل محبوبیت پایین رهبر فلسطین در میان افکار عمومی، شانس افرادی مانند محمد دحلان، سلام فیاض و حسین الشیخ برای به دست گرفتن قدرت افزایش خواهد یافت. گروه سومی اما با رد دو نظر اول بر این اعتقادند که حماس همچنان مهم‌ترین بازیگر حاضر در صحنه غزه و احتمال نابودی کامل آن امری دور از ذهن است. 

جنگ غزه به مانند تمام وقایع مهم ژئوپلیتیکی دارای دو جهان «آشکار» و «نهان» است. سر تیتر تمام رسانه‌ها و اندیشکده‌های جریان اصلی دائماً صحبت درباره «آتش‌بس»، «ارسال کمک‌های بشردوستانه» یا «احتمال بازشدن جبهه جدید در لبنان- یمن» است. اما در پشت صحنه رهبران سیاسی و افسران اطلاعاتی کشورهای ذی‌نفع در این بحران بین‌المللی به دنبال ایجاد سازوکاری جدید برای اداره غزه و در تصویری بزرگ‌تر انتخاب رهبر آتی فلسطین هستند. با آنکه هنوز حماس قدرت اصلی در نوار غزه است و اساسا قضاوت درباره حکومت آتی این منطقه کمی پیچیده و زود به نظر می‌رسد اما با توجه به تحرکات دیپلماتیک محمد دحلان، سلام فیاض، حسین الشیخ و محمود عباس از جمله گزینه‌های اصلی برای اداره باریکه غزه باشند. در ادامه این یادداشت سعی خواهیم کرد تا به بررسی شانس هریک از نامزدهای اداره غزه و سناریوهای پیش‌رو بپردازیم. 

محمد دحلان چهره نزدیک به ابوظبی و شخص محمدبن‌زاید آل‌النهیان

با گذشت چهار ماه از بحران غزه اما همچنان جنبش اسلامی مقاومت فلسطین موسوم به «حماس» به دلیل داشتن مشروعیت بالا در میان ساکنان غزه و همچنین در اختیار داشتن اسرای اسرائیلی بازیگر اصلی در تحولات این منطقه فلسطینی‌نشین است. با این حال برخی تحلیلگران معتقدند با توجه به سطح ضربه وارد شده به ارتش و دستگاه‌های امنیتی اسرائیل، تل‌آویو به هیچ وجه اجازه باقی ماندن حماس در قدرت (حداقل با نام کنونی) را نخواهد داد و برای ایجاد سازوکار سیاسی جدید در این منطقه تلاش خواهد کرد. بنا بر این فرض آمریکا، اتحادیه اروپا، ترکیه و دولت‌های عربی با تشدید رایزنی‌های دیپلماتیک به دنبال انتخاب حاکم آتی فلسطین (طرح دو دولت) یا حاکم آتی نوار غزه (طرح سه دولت) هستند. در این کارزار قدرت لابی گری بازیگران تاثیرگذار مانند امارات، عربستان سعودی و قطر به نظر می‌رسد نقش کلیدی در روند «تاج گذاری» هر یک از افراد نام برده خواهد داشت. 

کاندیدای نخست برای به دست گرفتن کنترل و اداره غزه محمد دحلان است. این چهره امنیتی نزدیک به تشکیلات خودگردان، امارات عربی متحده و مصر به دلیل داشتن روابط نزدیک با بلوک محافظه‌کار سنی و در عین حال موساد، مدتی در لیست سیاه ترکیه قرار داشت و جزء افراد منفور در میان جریان اخوانی در منطقه بود. طی چند ماه اخیر رپوتاژ رسانه‌های نزدیک به امارات و متحدان غربی آن مانند «اکونومیست» یا «نیویورک تایمز» برای محمد دحلان سبب تقویت این شایعه شده است که ممکن است واشنگتن- لندن در طرحی مشترک با واگذاری اداره غزه به این چهره امنیتی موافقت کنند. دحلان البته در مصاحبه با اکونومیست پذیرش پیشنهاد اداره غزه را رد و مدعی شد که حکومت آتی کرانه باختری و نوار غزه باید دولتی تکنوکرات باشد که در آن افرادی از جنبش حماس و فتح نیز حضور داشته باشند. به گزارش نیویورک تایمز در این طرح پس از حاکم شدن دولتی تکنوکرات بر منطقه، نیروهای امنیتی سعودی- امارات بر روند بازسازی در غزه نظارت خواهند کرد. سفر اخیر اردوغان به قاهره و نزدیک شدن مواضع ترکیه- مصر به یکدیگر در پرونده فلسطین می‌تواند نشانه از بین بردن رفتن اختلافات میان محور ترکی- قطری با کشورهای محافظه‌کار سنی در پرونده فلسطین باشد. با عبارت دیگر دحلان می‌تواند پس از تایید کشورهای عربی، ترکیه و دولت‌های غربی شانس خود را برای ایجاد دولتی تکنوکرات در مناطق فلسطینی‌نشین امتحان کند. 

سلام فیاض چهره نزدیک به تل‌آویو- واشنگتن

سلام فیاض دیگر گزینه مطرح شده برای اداره غزه است. این چهره مورد حمایت پاریس- واشنگتن- تل‌آویو، پیش از این نخست وزیر سابق تشکیلات خودگردان بوده است. وی جز معدود رهبران فلسطینی است که پس از عملیات طوفان الاقصی، اقدام حماس را محکوم و با صهیونیست‌ها ابراز همدردی کرد! اخیراً رادیو ملی اسرائیل نیز از این چهره تکنوکرات به عنوان گزینه اصلی اداره غزه یاد کرد. وی که دانش آموخته اقتصاد در دانشگاه آمریکایی تگزاس است، در صورت برگزیده شدن به عنوان حاکم آینده غزه مسیر دشواری برای بازسازی این منطقه جنگ زده و جلب کمک‌ کشورهای منطقه خواهد داشت. فیاض همواره در نزاع میان حماس و فتح سعی داشته است تا خود را به عنوان «راه سوم» در میان افکار عمومی مردم فلسطین و چهره‌ای مدافع توسعه به نمایش بگذارد اما هیچگاه اقبال افکار عمومی به سمت وی نبوده است. موافقان فیاض به دلیل روابط دوستانه او با غرب و رژیم صهیونیستی، شانس زیادی برای وی جهت به دست گرفتن قدرت و جلب حمایت‌های بین‌المللی قائل هستند. در سوی مقابل مخالفان فیاض او را مهره صهیونیست‌ها در تشکیلات  خودگردان دانسته و حاکمیت او را به معنای پایان رویای تشکیل دولت مستقل فلسطین قلمداد می‌کنند. 

حضور حسین الشیخ در نشست مشورنی ریاض با موضوع بحران غزه و تشکیل کشور مستقل فلسطین

گزینه مورد حمایت عربستان سعودی اما کسی نیست جز حسین الشیخ. این شخصیت فلسطینی هم‌اکنون دبیرکلی کمیته اجرایی ساف را برعهده دارد. وی که از اعضای موسس کمیته‌های سیاسی کرانه باختری و نوار غزه پس از صلح اسلو (۱۹۹۳) بوده حال با حمایت ریاض امیدوار است تا بتواند گوی سبقت را از سایر رقبا ربوده و اداره غزه را به دست بگیرد. او به مانند سایر چهره‌های میانه‌رو در تشکیلات خودگردان ضمن انتقاد از عملیات هفتم اکتبر، قائل به همکاری با اسرائیل برای کاهش درد و رنج ملت فلسطین است. به گزارش الجزیره حماس نیز در پاسخ به الشیخ، انتقادات او را تعجب آور ندانست و وی را فردی وابسته به اسرائیل معرفی کرد. 

نام بردن از هریک از شخصیت‌های فوق لزوما به معنای حاکم شدن آنها بر سرزمین‌های فلسطینی یا غزه نیست. متغیرهای دیگری مانند اراده حماس یا واکنش محور مقاومت نیز می‌تواند بر این روند تاثیرگذار باشد. با آنکه محمود عباس از محبوبیت بسیاری اندکی در میان ساکنان کرانه باختری و غزه برخودار است، اما همچنان این احتمال نیز وجود دارد که وی به عنوان حاکم آتی (واقعی یا نمایشی) سرزمین‌های فلسطینی انتخاب شود. سناریو دیگر آن است که با کنار رفتن افراد نام برده ممکن است اشخاصی همچون ماجد فرج رئیس دستگاه اطلاعاتی تشکیلات خودگردان قدرت را به دست گرفته و خود را به عنوان حاکم آینده غزه معرفی کنند. یکی دیگر از سناریوهای جدی تشکیل شورای ریاستی توسط تمام یا بخشی از افراد فوق برای ایجاد وفاق ملی جهت اداره کشور فلسطین یا مناطق کرانه باختری/ غزه است. حال باید منتظر ماند و دید که در جریان رقابت میان هر یک از بازیگران یاد شده کدام یک خواهند توانست تا مهره مورد تاییدشان را بر کرسی ریاست بنشانند.