ناگفته‌هایی از پشت دیوارهای سفارتخانه‌ها / سرگرمی زنان خارجی عصر قاجار در ایران چه بود؟

زنان خارجی که به ایران سفر می‌کردند، اغلب به عنوان همسران دیپلمات‌ها یا ماجراجویان بودند. این زنان زندگی پر از چالش و ماجراجویی داشتند و در عین حال، به عنوان نمایندگان فرهنگی و اجتماعی کشورهای خود عمل می‌کردند.

زنان دیپلمات: زندگی در پشت دیوارهای سفارت

زنان خارجی که به ایران می‌آمدند، اغلب به عنوان همسران دیپلمات‌ها یا مقامات اروپایی بودند. آنها از شرایط زندگی مرفه و دسترسی به امکانات رفاهی و بهداشتی برخوردار بودند، اما زندگی اجتماعی آنها به شدت محدود بود. یکی از این زنان لیدی شل بود.

ماری شیل معروف به لیدی شیل دختر بارون استفان وولف ایرلندی بود که پس از ازدواج با کلنل جستین شیل سفیر انگلیس در ایران اوایل دوره ناصری به همراه شوهرش به ایران آمد.

مسافرت کلنل شیل و همسرش در ایران حدود سه سال و 10 ماه به طول انجامید و هنگامی که احساس کرد که دیگر قادر به ادامه زندگی در شرایط نامناسب بهداشتی ایران نیستند، بهتر دیدند که هرچه زودتر خاک ایران را ترک کنند. به همین انگیزه بود که در اواسط ژوئن 1853 م. ایران را به قصد ورود به خاک عثمانی ترک کردند.

حاصل اقامت سه ساله لیدی شیل در ایران کتاب خاطراتی است که اطلاعات بسیاری از مناسبات سیاسی، اوضاع اجتماعی و فرهنگی ایران در روزگار قاجار ارائه می‌دهد

لیدی شیل، در خاطرات خود می‌نویسد که بیشتر اوقاتش را با پرنسس دالگورکی و دخترش می‌گذراند و تنها با چند زن اروپایی دیگر در تهران معاشرت داشت. او همچنین اشاره می‌کند که علایق زنان هموطنش بیشتر معطوف به مد و فرهنگ اروپایی بود و زندگی در ایران برایشان شبیه زندگی در یک صومعه بود.

او البته در بخش دیگری از خاطرات خود به آداب و رسوم ایرانیان هم اشاره می کند و در باره جشن نوروز می نویسد: او در ادامه با بیان این نکته که نوروز برای همیشه تاریخ جاودانه خواهد ماند، می‌نویسد: «با این‌که در این دوران، از شکوه و عظمت جشن‌های نوروزی کاسته شده و ارزش هدایای متبادله نیز نقصان یافته، ولی بسیار بعید به نظر می‌رسد که این جشن ملی باستانی روزی در ایران ملغی شود، زیرا برگزاری آن در موقعیتی است که اصولا فصل جشن و سرور و شادی همگانی است. باید اعتراف کرد که ایرانی‌ها در مورد برگزیدن جشن سال نو معقول‌تر و منطقی‌تر از ما بوده‌اند، چون آنها به جای آنکه تحویل سال خود را مثل ما در وسط زمستان قرار دهند، آن را طوری انتخاب کرده‌اند که شروع سال جدیدشان درست در لحظه ورود خورشید به نیمکره شمالی، و در حقیقت آغاز سال خورشیدی باشد.

در چنین موقعی مطابق روز 22 مارس است، همه افراد خانواده لباس نو می‌پوشند و اطراف یک پارچه رومیزی (سفره) که در روی آن انواع خوراکی‌ها، به سلیقه رئیس خانواده چیده شده، روی زمین می‌نشینند. (در ایران از میز استفاده نمی‌شود). در وسط خوراکی‌ها نیز یک ظرف پر از آب می‌گذارند و تصور می‌کنند که درست در لحظه عبور خورشید از خط استوا، بر اثر لرزه‌ای که در کره زمین حادث می‌شود آب داخل این ظرف به تکان در می‌آید. در چنین موقعی، افراد خانواده یکدیگر را در آغوش می‌گیرند و سال خوشی را برای هم آرزو می‌کنند و آنگاه به خوردن مشغول می‌شوند. صفا و صمیمیت و سادگی این مراسم تا حد زیادی نمایانگر روحیات و خصوصیات اخلاقی ایرانی‌هاست.»

مهمانی‌های بزرگ: سرگرمی‌های زنان فرنگی

از جمله سرگرمی‌های این زنان، شرکت در مجالس مهمانی بزرگان ایرانی بود. اعتمادالسطنه در خاطرات خود از یک مهمانی مخصوص زنان فرنگی در پارک اقدسیه یاد می‌کند که در آن مادام کندی، همسر شارژ دافر انگلیس، شرابی به سلامتی امین السلطان نوشید و سخنانی جنجالی ایراد کرد. این مهمانی‌ها نه تنها فرصتی برای زنان فرنگی بود تا با جامعه ایرانی آشنا شوند، بلکه به عنوان یک پلتفرم سیاسی نیز عمل می‌کردند.

همچنین، زنان جهانگردی چون مادام کارلا سرنا از برنامه‌های خود در ایران نوشته‌اند، از جمله دعوت شدن به دربار زنانه ایران. این دعوت‌ها نشان می‌دهد که زنان خارجی در ایران نه تنها به عنوان زنان خانه‌دار، بلکه به عنوان میهمانان ویژه نیز شناخته می‌شدند.

ماجراجویان در ایران: زنان فراموش‌شده تاریخ

برخی از زنان خارجی در ایران به عنوان ماجراجویان و جهانگردان شناخته می‌شدند. مادام دولا مارینر، که به عنوان معلم سرخانه برای پسران عباس میرزا کار می‌کرد، سفرهای طولانی در ایران انجام داد و از آثار باستانی تخت جمشید بازدید کرد. او همچنین در زمان وبا به پرستاری بیماران کمک می‌کرد. این زنان نشان دادند که علیرغم محدودیت‌ها، می‌توانند به عنوان زنان مستقل و ماجراجو در جامعه ایران عصر قاجار فعالیت کنند.

مادام دولا مارینر نه تنها به عنوان یک معلم، بلکه به عنوان یک هنرمند نیز شناخته می‌شد. او با نقاشان ایرانی همکاری می‌کرد و تصاویری از آثار باستانی ایران را به اروپا می‌فرستاد. این همکاری‌ها نشان می‌دهد که زنان خارجی در ایران نه تنها به عنوان ماجراجویان، بلکه به عنوان هنرمندان و فرهنگ‌پردازان نیز نقش مهمی داشتند.

زنان در اردوی نظامی: یک داستان ناشناخته

در یکی از جنگ‌های داخلی ایران در دوره قاجار، یک زن ارمنی به نام بانو، که همسر سروان شی بود، نقش مهمی در پیروزی ارتش ایفا کرد. او با گوش تیز خود، صدای تیراندازی را تشخیص داد و ارتش را از خطر آگاه کرد. این داستان نشان می‌دهد که زنان خارجی در ایران نه تنها به عنوان زنان خانه‌دار، بلکه به عنوان ماجراجویان و حتی جنگجویان نیز شناخته می‌شدند.

چالش‌های زنان خارجی در ایران

زنان خارجی که به ایران می‌آمدند، با چالش‌های زیادی روبرو بودند. آنها باید بین فرهنگ خود و فرهنگ ایرانی تعادل برقرار می‌کردند و در عین حال، به عنوان نمایندگان کشور خود عمل می‌کردند. این چالش‌ها نه تنها در زندگی شخصی آنها، بلکه در روابط اجتماعی و سیاسی آنها نیز تأثیر می‌گذاشت.

با این حال، این زنان نشان دادند که علیرغم چالش‌ها، می‌توانند به عنوان زنان مستقل و ماجراجو در جامعه ایران عصر قاجار فعالیت کنند. آنها نه تنها به عنوان زنان خانه‌دار، بلکه به عنوان دیپلمات‌ها، ماجراجویان و هنرمندان نیز شناخته می‌شدند.

میراث زنان خارجی در ایران

زنان خارجی که به ایران آمدند، میراثی از خود به جا گذاشتند که هنوز هم در تاریخ ایران قابل مشاهده است. آنها نه تنها به عنوان ماجراجویان و دیپلمات‌ها، بلکه به عنوان فرهنگ‌پردازان و هنرمندان نیز شناخته می‌شدند. این میراث نشان می‌دهد که زنان خارجی در ایران عصر قاجار نقش مهمی در شکل‌گیری روابط فرهنگی و سیاسی ایران با اروپا داشتند.