چرا سیل مشهد تبدیل به بحران مرگبار شد؟

درودی در بخش دیگری از سخنان خود اشاره کرده که با مقصران اعم از نهاد‌های عمومی یا غیر عمومی و اشخاص حقوقی و حقیقی احتمالی بدون تبعیض برخورد خواهد شد. این سخنان در شرایطی مطرح می‌شود که تا روز شنبه ۲۹ اردیبهشت ماه، تعداد کشته شدگان سیل مشهد بر اساس گفته سرپرست اداره کل بحران استان خراسان رضوی ۷ نفر و مفقودی‌ها ۳ نفر است. آماری که البته با احتمال افزایش رو به رو است.

چه شد که مشهد سیل زده شد؟

در شرایطی که خبر‌های سازمان هواشناسی می‌گوید ساکنان مناطق سیل زده طی روز‌های آتی همچنان در خطر هستند و با توجه به حضور سامانه‌های بارشی در خطر قرار دارند، اما آن چه که سیل اولیه را رقم زده هنوز پا برجاست و حل نشده است. بر اساس بررسی‌های کارشناسی و نگاهی به نقشه‌های جغرافیایی مشهد، بیشترین آسیب سیل اخیر در نقاطی رخ داده که در دامنه‌های کوه ساخته شده اند. درواقع محله سیدی، بلوار نماز و بلوار ناصری بیشترین خسارت‌ها را متحمل شده اند.

برخی کارشناسان معتقدند ساخت و ساز‌های بی رویه و غیراصولی را می‌توان مهمترین علت فاجعه اخیر دانست. به گفته کارشناسان حوزه زمین شناسی، حریم ۳۰۰ متری گسل‌ها و رودخانه‌ها، در برخی نقاط از استان خراسان رضوی رعایت نشده است. افزون بر این موضوع، طی دهه ۱۳۹۰، در حاشیه ساخت و ساز‌های غیراصولی و غیرمجاز متعدد در منطقه سیدی، تعداد زیادی از رسانه‌های محلی در این خصوص گزارش‌هایی را منتشر کردند و هشدار دادند که این محله به جای بازسازی بافت غیراصولی خود مشغول ساخت و ساز متراکم و خطرناک است.

همچنین ساخت و ساز‌های بی رویه در «کشف رود» که کمک می‌کرده سیلاب‌های فصلی به راحتی رد شده و خسارتی به بار نیاورند نیز، مسیر حرکت سیلاب‌ها را مختل کرده است. پل سازی‌های غیراصولی نیز از دیگر مشکلات موجود محسوب می‌شوند. اما فقط شهر مشهد نیست که درگیر این مشکلات است. رضا عباسی، سرپرست اداره کل بحران استان خراسان رضوی، شهرستان‌های فریمان و کلات اعلام کرده است که در فریمان سه روستای احمدآباد، هدایت آباد و اَلمجق با مشکلات بیشتری مواجه‌اند و حدود ۲۰۰ واحد مسکونی در فریمان دچار آب افتادگی شدند که تعدادی در چادر‌ها اسکان یافته‌اند و تعدادی دیگر نیز به منازل بستگان رفته‌اند. او ابراز نگرانی کرده است که ادامه بارش‌ها می‌تواند با بحران گسترده تری به لحاظ مالی و جانی در این مناطق همراه باشد.

بر اساس گفته فعالان حوزه شهرسازی و طراحی شهری، اگر به اصول شهرسازی و معماری در تمامی نقاط استان خراسان رضوی با دقت بیشتری توجه می‌شد شاید روز سیل زده مشهد، یک روز بهاری زیبا می‌شد و کودکان و خانواده‌های آنان نیز مفقود یا مستاصل نمی‌شدند.

هیچ‌کس به فکر بچه مدرسه‌ای‌ها نبود

یکی از ویدئو‌هایی که در همان ساعات ابتدایی سیل پربازدید شد، معلم فداکاری بود که کودکان دبستانی را در آغوش می‌گرفت و از محل تجمع آب جلوی مدرسه به محل امن تری می‌برد تا راحت‌تر به خانه بروند، اما متاسفانه کودکان زیادی در شرایط سیل زدگی شهر تعطیل شده و مجبور بودند خود را به خانه برسانند. مجید دبیریان، عضو شورای شهر مشهد در این باره گفته است: «برخی از مفقودی‌ها بچه‌هایی هستند که مدارسشان تعطیل شده بود؛ البته باید آخرین آمار‌ها را اخذ کنیم.» بر اساس خبر‌هایی که از مفقودی‌ها و کشته‌ها رسیده است، یک مادر همراه سه فرزندش در منطقه سیدی مشهد غرق و دو کودک نیز در حالی که از مدرسه به خانه برمی گشتند در سیل مفقود شده اند.

افزون بر نگرانی برای کودکان مدرسه ای، تصاویر و ویدئو‌های متعددی از ساعات وقوع سیل منتشر شده که نشان می‌دهد نوزادان و کودکان نوپا چه در خیابان و در آغوش والدینشان و چه حتی در خودرو‌های سواری در خطر بوده اند. اگرچه حجم بارش دیروز بسیار غافلگیر کننده بوده و در یک زمان چهل دقیقه‌ای به حد ۳۸ میلیمتر رسیده است، اما برخی از خانواده‌ها و افرادی که در جریان سیل، جان فرزندانشان در خطر قرار گرفته بود می‌پرسند که آیا سازمان هواشناسی نمی‌توانسته این بحران را پیش بینی کند؟ مرکز پیش‌بینی هواشناسی خراسان رضوی اعلام کرده بود که وزش باد شدید همراه با رگبار باران و رعدوبرق و بارش تگرگ تا اواسط هفته آینده در خراسان رضوی ادامه دارد.

اما باران سیل آسا همراه با رعد و برق در ساعت ۱۴ و ۳۰ دقیقه، مردم را در بسیاری از نقاط استان خراسان رضوی و به ویژه مشهد غافلگیر کرد. اگرچه مقامات مشهد، در ساعات اولیه این حادثه، همه چیز را به گردن بارش غافلگیرانه و شدید انداختند، اما آیا واقعا نمی‌شد با اقدامات دقیق تری در حوزه طراحی شهری از چنین بحرانی پیشگیری کرد؟

از فرمانداری که مامور راهنمایی و رانندگی شد تا مسئولی که سیل را انکار کرد

به لطف شبکه‌های اجتماعی از همان ساعات ابتدایی وقوع سیل تصاویر و ویدئو‌های این سیل به سرعت فراگیر شد. در این تصاویر از مردم عادی و با دست خالی، تا ماموران آتش نشانی و اورژانس و سایر نیرو‌های امدادی در تلاش برای کمک رسانی دیده می‌شدند، اما واکنش‌های مسئولان به واقعه‌ای با این ابعاد، با انتقاد کاربران شبکه‌های اجتماعی همراه شد.

یکی از ویدئو‌های پربازدید در فضای مجازی، ویدئویی مربوط به تماسی بود که از سوی رسانه ملی با مصطفی کلیدری، رئیس گروه پدافند غیرعامل و مدیریت بحران شهرداری مشهد انجام شد. در این تماس، کلیدری در پاسخ به نگرانی‌های خبرنگار درباره سیل گفت، این سیل نیست و یک آبگرفتگی است. وی همچنین درباره ویدئو‌هایی که نشان می‌دهد سیل چگونه خودرو‌ها را نیز با خود برده می‌گوید: «ماشین‌هایی که آب برده کارتنی بوده و آهنی نبوده». انکار سیل توسط این مقام مسئول در شرایطی انجام شد که بسیاری از افراد در همان زمان درگیر نجات جان خود و عزیزانشان در جریان آب گرفتگی شدید خیابان‌ها بودند و موازی با همین اظهار نظر نیز ویدئویی پربازدید شد که مردی را نشان می‌داد که کنار خودرو خود از مردم درخواست می‌کند با نیرو‌های امدادی تماس بگیرند چرا که نوزاد و همسرش داخل خودرو مانده اند.

ویدئوی دیگری که با واکنش‌های متعددی از سوی کاربران شبکه‌های اجتماعی همراه شد، ویدئویی از محسن داوری، فرماندار مشهد بود که کت و شلوار به تن دارد و وسط سیل ایستاده و ماشین‌ها را راهنمایی می‌کند که به کدام سمت بروند. کاری که وظیفه و تخصص نیرو‌های پلیس راهور است. منتقدان به این رفتار داوری معتقد بودند در شرایطی که بحران کل شهر را دربر گرفته بود، بهتر بود فرماندار بر حوزه اصلی کار خود که همان فرماندهی و حضور در ستاد‌های مدیریت بحران بود متمرکز می‌شد و اجازه می‌داد نیرو‌های پلیس راهور به ساماندهی تردد خودرو‌ها بپردازند.

اگرچه بر اساس گفته محمدرضا قلندر شریف، مصطفی کلیدری، رئیس پدافند غیرعامل و مدیر بحران شهرداری مشهد، با دستور استاندار خراسان رضوی برکنار شده است. اما پرسشی که بر جای می‌ماند این است که چرا در هنگام بروز چنین بحران‌هایی مسئولان امر، در حوزه اظهارنظر یا نوع مدیریت خود به این شکل عمل کرده و به جای تنش زدایی، حساسیت برانگیز رفتار می‌کنند.