تاب‌آوری ضعیف کاشمر در برابر تغییرات اقلیمی
افزایش تعداد و شدت بلایای طبیعی تحت تأثیر این تغییرات منجر به پیامدهای ناگوار در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در شهرها شده که تاب آوری شهرستان کاشمر در استان خراسان رضوی در مقابل این تغییرات بسیار ضعیف است.
تلاش‌های جهانی مختلف و دیدگاه‌های متعدد طی دهه‌های اخیر برای کاهش عواقب مخرب تغییرات اقلیمی ارائه شده است که یکی از مهمترین راهکارها در این زمینه، رویکرد تاب آوری شهری در پاسخ به تغییرات اقلیمی است که با عنوان تاب‌آوری اقلیمی مطرح می‌شود.
استان خراسان رضوی در آینده و حتی هم اکنون با چالش گرمایش جهانی و تغییر اقلیم روبرو بوده و خواهد بود.
در این میان شهرستان کاشمر و منطقه ترشیز که در منطقه اقلیمی گرم و خشک استان قرار دارد به‌شدت تحت تأثیر پیامدهای تغییر اقلیم قرار دارد.
شواهد نشان می‌دهد شهرهای اصلی خراسان رضوی از جمله کاشمر دچار توسعه بدون برنامه و بی‌ضابطه‌ای شده‌اند که موجب شده تاب‌آوری اقلیمی آن‌ها ضعیف و آسیب پذیری بسیار در برابر مخاطرات طبیعی داشته باشند.
یک پژوهشگر محیط زیست و توسعه پایدار و دانشیار مرکزآموزش عالی‌کاشمر در این باره گفت: تاب‌آوری اقلیمی شهری در خراسان و منطقه ترشیز و به خصوص شهر کاشمر از منظر انطباق با اثرات تغییر اقلیم و کاهش اثرات آن باید از رویکردی یکپارچه در پهنه شهری پیروی کند و به چهار دسته از ابعاد اصلی بوم شناسانه، اجتماعی، کالبدی و نهادی توجه نماید.
هادی معماریان افزود: جنبه بوم شناسانه شامل معیارهای زیرساخت سبز، زیرساخت آبی و انرژی است که در شهر کاشمر زمین‌های کشاورزی و مراتع طبیعی اطراف شهر به شدت تحت تأثیر روند گسترش افقی شهری، ویلاسازی‌های بدون ضابطه و گسترش صنایع آلاینده و کوره های‌آجرپزی قرار گرفته‌اند.
وی ادامه داد: سرانه فضای سبز شهری کاشمر مطلوب است ولی گسترش توده‌های سبز، از ساختار خشک بوم و توسعه بر اساس گونه‌های سازگار با کم آبی تبعیت نمی‌کند، البته در معیار زیرساخت آبی مهمترین عامل، حفاظت از حوضه‌های آبخیز شهری و کانون‌های تغذیه آبخوان است که دست‌اندازی‌ها به زمین‌های اصلی حاشیه رودخانه "شصت دره" و "سنگ نصوح" کاشمر و همچنین مجوزهای متعدد برای کاوش‌های معدنی در حوضه آبخیز بالادست شهر و توسعه صنایع بر روی کانون‌های تغذیه آبخوان کاشمر حاکی از عدم حفاظت از زیرساخت‌های آبی شهر است.
این پژوهشگر محیط زیست گفت: مطالعات نشان می‌دهد شهر کاشمر و منطقه ترشیز از ظرفیت بسیار در حوزه انرژی خورشیدی برخوردار است که تاکنون فقط یک مورد نیروگاه خورشیدی ۱۰۰ کیلوواتی و چند مورد پنل‌های خورشیدی توسط دستگاه‌های دولتی اجرا و به بهره‌برداری رسیده است.
وی افزود: جنبه اجتماعی نیز شامل معیارهای آموزش، بهداشت، اطلاعات و امنیت غذایی است که در حوزه آموزش و آگاهی شهروندان کاشمر در این زمینه هیچ سازمان یا نهادی خود را متولی این امر نمی‌داند و هر از چندگاه کارگاه ها یا دوره‌های کوتاه مدت توسط برخی دستگاه‌های مرتبط مانند آب و فاضلاب یا آموزش و پرورش یا شهرداری برگزار می‌شود.
معماریان ادامه داد: گرچه در سه سال اخیر مرکز آموزش عالی کاشمر با شعار توسعه پایدار همراه با برخی سمن‌ها، تلاش‌های چشمگیر در زمینه آموزش و آگاه‌سازی در زمینه بحران آب و تغییر اقلیم انجام داده است اما در حوزه اطلاعات به روز و کارآمد اقلیمی، منطقه ترشیز و شهرستان کاشمر دچار ضعف‌های گسترده‌ای است که اولین مشکل کمبود ایستگاه‌های پایش اقلیمی و هیدرولوژیکی با توجه به تنوع توپوگرافی و اقلیمی منطقه ترشیز است.
وی گفت: دومین مشکل کوتاه بودن دوره آماری اطلاعات ایستگاه‌های موجود است که تحلیل‌های بلندمدت را با مشکل مواجه می‌سازد و سومین مشکل ناشی از ضعف در تجزیه و تحلیل داده‌های موجود، کمبود نقشه‌های پیش‌بینی مخاطرات اقلیمی و عدم اطلاع رسانی روزانه از نتایج تحلیل داده‌ها به مردم و کشاورزان است.
دانشیار مرکز آموزش عالی کاشمر افزود: در حوزه امنیت غذایی، دشت کاشمر و منطقه ترشیز جزو قطب‌های کشاورزی استان است اما در سه دهه اخیر با بحران آب و تخلیه وحشتناک سفره‌های آب زیرزمینی مواجه شده و به تبع آن رکورد فاجعه بار نشست زمین با نرخ بیشینه ۳۰ سانتیمتر در سال، فرسایش خاک با نرخ بیشینه سالانه ۲۰ تن در هکتار، افزایش طوفان های گردوغبار و کاهش حاصلخیزی خاک رخ داده است که آینده امنیت غذایی این منطقه را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است.
وی ادامه داد: روند تغییر اقلیم و خشکسالی‌های متعدد نیز موجب کاهش سطح باغات دیم از قبیل بادامستان‌های کوهسرخ و ظهور آفات جدید ناشی از روند تغییر اقلیم شده که تهدید جدی برای امنیت غذایی منطقه است. ضمن اینکه اجرای الگوی بهینه کشت منطقه نیز انجام نشده و مطالعات حاکی از عدم انطباق برخی گونه‌های زراعی و باغی با الگوی بهینه کشت منطقه است. همچنین خرده مالکی و عدم توسعه مکانیزاسیون کشاورزی نیز در این منطقه تهدید جدی برای امنیت غذایی جمعیت رو به گسترش آینده محسوب می‌شود.
معماریان گفت: از منظر کالبدی معیارهای زیرساخت شهری، حمل و نقل، مدیریت رشد، کاربری اراضی، برنامه‌ریزی و یکپارچگی طرح‌ها قابل بررسی است و زیرساخت‌های تاب‌آوری شامل معابر، پل‌ها، کانال‌ها و تأسیسات شهری است.
وی افزود: در یک شهر تاب‌آور در برابر سیل، معابر باید به گونه‌ای طراحی شوند که کمترین رواناب را تولید کنند و در کمترین زمان ممکن رواناب تولیدی را به کانال هدایت آب‌های سطحی منتقل نمایند لذا روند گسترش معابر آسفالته یا بتونی که حداقل نفوذپذیری را دارند و توسعه اینگونه معابر هرگز نمی‌تواند منطبق بر معیارهای اصولی یک شهر تاب آور باشد.
این پژوهشگر محیط زیست ادامه داد: معابر باید به گونه‌ای طراحی‌شوند که رواناب تولیدی را به نزدیکترین توده سبز نفوذپذیر هدایت کنند.
وی گفت: کانال‌های شهری کاشمر در چند سال اخیر بهینه شده‌اند ولی مرکز شهر همچنان معضل جمع شدن سیلاب را در بارش‌های شدید دارد. استفاده از حمل و نقل عمومی در شهرهای کوچکی مثل کاشمر به دلیل کوتاه بودن مسافت‌های رفت و آمد با اقبال زیاد مواجه نشده است و تردد وسایل دودزا مانند موتورسیکلت از قدیم در کاشمر و شهرهای جنوبی استان خراسان رضوی بسیار معمول بوده و نهادهای ذیربط مانند شهرداری جهت گسترش فرهنگ استفاده از دوچرخه کار خاصی انجام نداده و اعتبار مالی چشمگیری را در این زمینه هزینه نکرده‌اند.
معماریان گسترش شهر به سوی گسل فعال درونه و عدم رعایت حریم گسل و توسعه مسکن مهر بر روی مسیل را نمونه‌ای از ضعف مدیریت رشد در شهر کاشمر عنوان کرد و افزود: در طرح‌های کاربری اراضی به سازگاری کاربری‌ها و کاربری‌های مجاور نواحی پرخطر توجه نشده حال آن که باید نواحی مخاطره‌آمیز شهر شناسایی شده و طرح‌های توسعه شهری با راهبردهای ملی - منطقه‌ای در خصوص بلایای طبیعی منطبق باشند.
وی در خصوص جنبه نهادی نیز ادامه داد: بررسی این جنبه از منظر مشارکت، تخصص، مقررات و نظارت نشان می‌دهد اقدام مشارکتی بین ساکنین و مسوولان شهری کاشمر باید از طریق تقویت نهادهای مدنی و سمن‌های مختلف صورت گیرد.
این استاد دانشگاه گفت: گرچه امسال حرکت خوبی در این زمینه در کاشمر انجام شده و ۴۳ سازمان مردم نهاد در موضوعات کاری مختلف شروع به فعالیت کرده‌اند اما کمبود نیروی متخصص در مدیریت ریسک و بحران در ادارات و سازمان‌های ذیربط کاشمر به چشم می‌خورد که بخشی از این مشکل به مدیریت کلان استخدامی کشور و بخشی از آن به نخبه‌گریزی و مهاجرت نخبگان به شهرهای بزرگ‌تر برمی‌گردد.
وی افزود: قوانین و مقررات خوبی در زمینه انطباق با وقوع بلایا در کشور وجود دارد اما مشکل اصلی در نبود نظارت بر این قوانین در مدیریت‌های شهری وابسته به منابع مالی است به طوریکه در سال‌های اخیر به دلیل مشکلات متعدد اقتصادی، شهردای‌ها مجبور به صدور یا فروش مجوزهایی شده‌اند که در طرح‌های تفصیلی غیرقانونی بوده و نباید انجام شود.
با این تفاسیر به جرأت می توان گفت، شهرهای بسیار در استان خراسان رضوی از جمله کاشمر با ادامه وضع موجود، توان تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی را در آینده نخواهند داشت لذا باید از امروز به فکر باشیم و آسیب پذیریها را در برابر تغییرات اقلیمی به حداقل برسانیم.
کاشمر در ۲۲۸ کیلومتری مشهد قرار دارد.
منبع: ایرنا
68
