سم افعی شاخدار ایرانی، ضد باکتری و ضد سرطان

مقاومت باکتری‌های بیماری‌زا به آنتی‌بیوتیک‌ها یکی از مشکلات مهم بهداشت عمومی در جهان است. با کشف و مصرف آنتی‌بیوتیک‌های جدید، برخی از باکتری‌های بیماری‌زا به تدریج نسبت به آن‌ها مقاوم می‌شوند. شناسایی مولکول‌های موثر در درمان بیماری‌ها از منایع مختلف زیستی مانند گیاهان و جانوران سمی مثل مارها مورد توجه قرار گرفته است.

دهان و دندان‌های نیش مار حاوی باکتری‌های زیادی هستند. ولی با وجود این آلودگی، عفونت باکتریایی در محل گزیدگی به ندرت اتفاق می‌افتد. این موضوع نشان می‌دهد که در سم مارها مولکول‌های با خاصیت ضد باکتری وجود دارد.

جمیل زرگان، مجید میرزائی ندوشن؛ پژوهشگران مرکز علم و فناوری زیست‌شناسی دانشگاه امام حسین، به همراه همکارانشان در دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله و موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی، با انجام پژوهشی خواص ضد میکروبی و ضد سرطانی سم افعی شاخدار ایرانی را بررسی کردند.

این محققان از روش‌های مختلفی میزان فعالیت‌های ضدمیکروبی سم این مار را روی باکتری‌های باسیلوس سوبتلیس، استافیلوکوکوس اورئوس و اشرشیا کلی مورد آزمایش قرار دادند و نتایج آن را با اثرات آنتی‌بیوتیک تتراسایکلین مقایسه کردند. همچنین خاصیت ضد سرطانی این سم روی سلول‌های سرطانی کبد مورد بررسی قرار گرفت.

پژوهشگران این تحقیق بیان کردند که زهر افعی شاخدار ایرانی بیش‌تر بر باکتری‌های باسیلوس سوبتلیس، استافیلوکوکوس اورئوس موثر است ولی باکتری اشرشیا کلی را در غلظت‌های بالاتر از بین می‌برد. بروز این اتفاق ممکن است به دلیل تفاوت ساختاری و ترکیبات دیواره گونه‌های مختلف باکتری باشد. همچنین ممکن است ماده موثر در مهار باکتری اشرشیا کلی به مقدار بسیار کم در زهر افعی شاخدار وجود داشته باشد.

همچنین نتایج این پژوهش نشان داد که غلظت‌های مختلف سم افعی شاخدار با ایجاد آپوپتوز یا مرگ برنامه‌ریزی‌شده سبب از بین رفتن سلول‌های سرطانی کبد می‌شود.

از آن‌جا که این پژوهش در مراحل اولیه قرار دارد، به نظر می‌رسد انجام آزمایشات بیشتر برای جداسازی، تخلیص و شناسایی مولکول‌های سم افعی شاخدار برای ساخت داروهای ضد باکتری و ضد سرطان ضروری است.

مار شاخدار ایرانی Pseudocerastes persicus یکی از مارهای سمی خطرناک و از اعضای خانواده افعی‌هاست. این افعی علاوه بر ایران در کشورهای عراق، پاکستان، افغانستان و عمان نیز گزارش شده و در ایران در مناطق شنی، صخره‌ای و بوته‌زارهای استان یزد، خراسان، کرمان، سیستان و بلوچستان، اصفهان، فارس، سمنان، مرکزی، خوزستان، زنجان، تهران، قم و هرمزگان حضور دارد.