رتبه ایران در هوش مصنوعی

با این اوصاف است که برای نخستین بار رتبه‌بندی جهانی از توسعه هوش مصنوعی در کشورهای مختلف انجام و منتشر شده است. این شاخص که از نتیجه بررسی‌های وب‌سایت تحلیل داده Tortoise Media به دست آمده است، سهم و جایگاه کشورها از توسعه هوش مصنوعی را نشان می‌دهد و جالب اینکه ایران در این رتبه‌بندی جایگاهی ندارد. این در حالی است که در ماه گذشته وزیر ارتباطات اعلام کرد که شورای عالی فضای مجازی در حال تدوین سند توسعه هوش مصنوعی است. او همچنین اظهار کرد که تقسیم کار درباره هوش مصنوعی در نهادهای مختلف دولت و متولی ایجاد قوانین پیرامون آن، توسط مرکز ملی فضای مجازی صورت می‌گیرد و این مرکز مدت‌هاست که روی سند توسعه هوش مصنوعی کار می‌کند. با این حال کارشناسان معتقدند که با وجود محدودیت‌ها و اقداماتی که در حوزه زیرساختی انجام شده است، به نظر نمی‌رسد تدوین این سند تاثیر زیادی بر توسعه این فناوری در کشور داشته باشد.

رتبه‌های قابل قبول کشورهای همسایه

هوش مصنوعی حالا فضای کسب‌وکارها، دولت‌ها و جوامع را متحول کرده و امسال جهشی بزرگی به سمت جلو داشته است. ظهور چت‌بات چت جی‌پی‌تی و رقابت بر سر آن در میان شرکت‌های بزرگ فناوری برای توسعه مدل‌های هوش مصنوعی مولد، به یک بحث عمومی در مورد بهترین نحوه مدیریت مخاطرات و چالش‌های این فناوری جدید منجر شده است. در همین راستا Tortoise Media برای نخستین بار از نتایج بررسی‌ها و تحقیقاتش به شاخصی رسیده است که در آن کشورها بر مبنای معیارهایی نظیر میزان سرمایه‌گذاری، نوآوری و به‌کارگیری هوش مصنوعی رتبه‌بندی شده‌اند. شاخص جهانی هوش مصنوعی با هدف تبیین مفهوم هوش مصنوعی و روند توسعه آن در ۶۲ کشور جهان، کشورها را بر اساس سه معیار تحلیل - سرمایه‌گذاری، نوآوری و به‌کارگیری- رتبه‌بندی کرده است.

در این رتبه‌بندی، ایالات متحده با کسب ۱۰۰ امتیاز از مجموع ۱۰۰، بیشترین سهم از میزان توسعه هوش مصنوعی در جهان را به خود اختصاص داده و در هر سه رکن اصلی - به‌کارگیری، نوآوری و سرمایه‌گذاری- مقام اول را در اختیار گرفته است. چین در این رتبه‌بندی ا‌متیاز ۶۲ از ۱۰۰ را به دست آورد و دومین کشور در این فهرست است. با این حال آن‌طور که پیداست این کشور فاصله قابل‌توجهی با ایالات متحده دارد و با وجود پیشرفت در زمینه نوآوری و سرمایه‌گذاری، اما هنوز در زمینه به‌کارگیری هوش مصنوعی و بهره‌گیری از کاربردهای آن، از آمریکا عقب است. کشورهای بعدی در این فهرست که بیشترین امتیاز را کسب کرده‌اند، به ترتیب در اروپای غربی، شرق آسیا و آمریکای شمالی قرار دارند. سنگاپور به‌طور کل امتیاز خوبی در این رتبه‌بندی دارد و در جایگاه سوم قرار دارد. بریتانیا (رتبه چهارم) در زمینه تحقیقات و سرمایه‌گذاری تجاری در هوش مصنوعی برتری دارد و آلمان (رتبه هشتم) نیز در مرحله پیاده‌سازی امتیاز بالایی را کسب کرده است.

بر اساس بررسی‌های Tortoise Media، عربستان از نظر شاخص کلی هوش مصنوعی جایگاه ۳۱ را در جهان به خود‌ اختصاص داده است. دیگر کشورهای خاورمیانه هم در این فهرست رتبه‌های جالبی دارند و به عنوان مثال قطر در حوزه تحقیقات هوش مصنوعی با رتبه ۱۷ از ژاپن هم جلو افتاده است و امارات متحده عربی با رتبه ۲۸ بهترین رتبه را از این نظر میان کشورهای عربی کسب کرده‌ است. ترکیه نیز از نظر شاخص کلی هوش مصنوعی جایگاه ۳۹ را از آن خود کرده است. به‌طور کلی بررسی‌های Tortoise Media نشان می‌دهد که به‌ترتیب کشورهای عربستان سعودی، مصر، امارات، ترکیه، قطر، اسرائیل، مراکش، تونس و بحرین، از نظر استراتژی و برنامه‌ریزی دولت برای توسعه هوش مصنوعی، در دسته کشورهای پیشرو در خاورمیانه به حساب می‌آیند. با این همه اما کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا در دسته‌بندی‌های مربوط به استعدادهای ماهر و تحقیق و توسعه، امتیاز پایین‌تری را کسب کرده‌اند. آمار منتشر شده در این شاخص نشان می‌دهد که امارات توانسته است در زمینه زیرساخت‌‌های هوش مصنوعی، جایگاه چهارم را از آن خود کند. نکته قابل توجه دیگر در این بررسی‌ها آن است که در این شاخص کیفیت اینترنت، برق‌رسانی و توانایی‌های مربوط به پردازش ابرکامپیوتری نیز مورد سنجش قرار گرفته است.

محدودیت‌های زیرساختی در نقش یک مانع جدی

با اینکه نام اغلب کشورهای آسیایی در این فهرست دیده می‌شود، اما ایران هیچ جایگاهی در این رتبه‌بندی ندارد. این در حالی است که کشورهای خاورمیانه و به خصوص همسایگان ایران، ضرورت توسعه هوش مصنوعی را به خوبی دریافته‌اند و مدت‌هاست در حال سرمایه‌گذاری‌های گسترده و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای توسعه هوش مصنوعی‌ هستند. در ایران اما محدودیت‌های زیرساختی و تنظیم‌گری، راه رشد تکنولوژی و اقتصاد‌ دیجیتال را مسدود کرده‌اند. با این حال، روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور، روز یکشنبه در ادامه سفر به استان قم با حضور در آیین افتتاح رویداد تبادل فناوری اطلاعات در حوزه علوم و فرهنگ اسلامی، بر اولویت‌ها و برنامه‌های دولت در راستای توسعه هوش مصنوعی تاکید کرد. او با بیان اینکه هوش مصنوعی، یکی از اولویت‌های جدی در توسعه فناوری‌های تحول‌ساز و بنیان‌برافکن است، به خبرگزاری «سیتنا» گفت: «فناوری‌های بنیان‌برافکن یا تحول‌ساز، همان فناوری‌هایی هستند که ظهور و بروزشان تحولی در ساختارهای پیشین رقم می‌زند و مسیر آینده فناوری‌ها را دستخوش تحول می‌کنند. هوش مصنوعی نیز یکی از همین فناوری‌های تحول‌آفرین به شمار می‌رود که معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان، توسعه این فناوری و تسلط فناورانه کشور بر این حوزه را از طریق ایجاد هاب یا آزمایشگاه ملی دنبال می‌کند.»

رئیس بنیاد ملی نخبگان با اشاره به شکل‌گیری این زیرساخت توسعه فناوری در حوزه هوش مصنوعی با ابعاد ملی در ماه‌های آینده، ادامه داد: «این مراکز به امکانات مناسبی برای محققان جهت توسعه فناوری‌ها از جمله هوش مصنوعی مجهز شده‌ و به بستری برای حضور افراد برجسته و فناور، آزمایش‌ها، فعالیت‌های پژوهشی و فناورانه مشترک تبدیل خواهند شد.»

دهقانی فیروزآبادی در ادامه با تاکید بر تسلط فناورانه کشور در حوزه هوش مصنوعی و حرکت فراتر و دوراندیشانه‌تر از کاربری صرف این فناوری، عنوان کرد: «هوش مصنوعی به عنوان یک فناوری زاینده و تولیدکننده با همین روندی که توسعه می‌یابد تا کمتر از یک دهه آینده، نقش اندیشیدن را ایفا خواهد کرد و در کمتر از پنج سال آینده حتی طراحی‌های پیشرفته و صنعتی، توسط هوش مصنوعی انجام خواهد شد.»

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز در ماه گذشته از تدوین سند هوش مصنوعی خبر داد. او در همین راستا در حاشیه جلسه هیات دولت به خبرگزاری مهر گفته بود: «متولی ایجاد قوانین در زمینه هوش مصنوعی، شورای عالی فضای مجازی است که روی سند توسعه هوش مصنوعی در حال کار هستند.» او در ادامه اظهار کرد: «تقسیم کار درباره هوش مصنوعی در نهادهای مختلف دولت و متولی ایجاد قوانین پیرامون آن، مرکز ملی فضای مجازی است و این مرکز مدت‌هاست که روی سند توسعه هوش مصنوعی کار می‌کند.»

به گفته عیسی زارع‌پور، در پژوهشگاه ارتباطات نیز از یک سال و نیم گذشته، روی نقشه راه هوش مصنوعی کار می‌شود. زارع‌پور همچنین تاکید دارد که در برنامه هفتم توسعه، پرداختن به هوش مصنوعی جزو تکالیف است و ارتباطات، هوشمندسازی و استفاده حداکثری از این فناوری برای همه دستگاه‌ها توصیه می‌شود.

زارع‌پور با تاکید بر توجه جدی به حوزه ارتباطات و هوشمند‌سازی در پیش‌نویس لایحه قانون برنامه هفتم توسعه گفت: «یک فصل مجزا با عنوان شبکه ملی اطلاعات، ارتباطات و هوشمندسازی در این لایحه پیش‌بینی شده است و یکی از محورهای اصلی آن تکلیف به همه دستگاه‌ها برای استفاده حداکثری از ظرفیت‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی برای ایجاد تحول در سازمان اجرایی کشور است.» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات درباره گسترش استفاده از هوش مصنوعی در دنیا هم گفت: «شورای عالی فضای مجازی به عنوان مرجع تصمیم‌گیر در این حوزه روی تدوین سند توسعه هوش مصنوعی کار می‌کند و ما در وزارت ارتباطات از یک سال و نیم قبل مرکز توسعه هوش مصنوعی را در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات راه‌اندازی و یک نقشه راه ملی نیز برای توسعه هوش مصنوعی در کشور تدوین کردیم و در اختیار مراکز سیاستگذار و تصمیم‌گیر قرار دادیم که بر اساس آن همه دستگاه‌ها مکلف هستند ظرفیت‌های خود برای استفاده از هوش مصنوعی برای هوشمند‌سازی ارائه خدمات را احصا کنند.» در حالی که ماراتن کشورهای مختلف جهان برای پیشی‌گرفتن از یکدیگر در بهره‌گیری از هوش مصنوعی و کاربردهایش هر روز جدی‌تر می‌شود، این فناوری هنوز در کشور ما بیگانه است. همزمان با تلاش کشورهای جهان برای قانون‌گذاری در زمینه استفاده از قابلیت‌های هوش مصنوعی و همچنین سرمایه‌گذاری‌ و فراهم کردن زیرساخت‌‌های لازم برای توسعه این فناوری، در ایران اما همچنان مشکلات زیرساختی از جمله محدودیت‌های اینترنتی ادامه دارند و همین معضلات حرکت به سمت استفاده از هوش مصنوعی را کند کرده است.