تاریخچه هلی کوپتری که فاجعه آفرید

یکی از انواع آن، Huey UH-۱ Iroquois، در صحنه‌ای نمادین در فیلم «اینک آخرالزمان» به شهرت رسید که طی آن سربازان آمریکایی در جریان یورش به یک دهکده ویتنامی، موسیقی پرده سوم سمفونی «والکور» اثر ریچارد واگنر را از بلندگوها پخش می‌کنند. بالگرد «بل۲۱۲» قادر به حمل ۱۳مسافر به اضافه دو خلبان است و می‌تواند با سرعت بیش از ۲۵۰کیلومتر (۱۵۶مایل) در ساعت، با برد بیش از ۴۰۰کیلومتر پرواز کند.

بالگرد دارای یک ملخ دو پره و مجهز به دو موتور ساخت «پرات» و «ویتنی» با قدرت هر یک ۹۰۰اسب بخار است.

این هلی‌کوپتر برای اولین‌بار در فورت‌ورث، ایالت تگزاس ساخته شد و سپس تولید آن به میرابل، خارج از مونترال کانادا انتقال یافت و از سال۱۹۸۸ تا ۱۹۹۸ که آخرین سال تولید آن بود، در کانادا ساخته شد. همچنین نمونه‌هایی از آن در ایتالیا تحت دریافت امتیاز توسط شرکت «آگوستا» ساخته شده است.

بنا به آخرین گزارش سالانه نشریه صنعتی «فلایت گلوبال» تا سال گذشته، ۷۰۴فروند بل۲۱۲ که نسخه چهارپره آن است، همچنان در میان نیروهای مسلح از جمله کشورهای آنگولا، آرژانتین، مراکش، ترکیه و زامبیا کاربرد داشته‌اند. این گزارش نشانگر آن است که ایران تا سال۲۰۲۳ ۱۰فروند هلی‌کوپتر بل داشته است که دو فروند آن مورد استفاده نیروی هوایی بوده و بقیه توسط نیروی دریایی استفاده می‌شده‌اند.

تهران در دوران حکومت پهلوی دوم تا انقلاب۱۳۵۷ مشتری پر و پا قرص صنایع هواپیماسازی غیرنظامی و نظامی آمریکا بود و از متحدان نزدیک ایالات متحده به‌شمار می‌رفت. جمهوری اسلامی با وجود تحریم‌های آمریکا که تهیه قطعات یدکی را برای تهران بسیار دشوار کرده است، همواره در تلاش بوده تا ناوگان فرسوده خود را فعال و در آسمان نگه دارد. شرکت بل که در سال۱۹۳۵ تاسیس شد و در سال۱۹۶۰ زیرمجموعه گروه صنعتی «تکسترون» قرار گرفت، هنوز جزو تولیدکنندگان هلی‌کوپتر است. این شرکت در سال۱۹۴۶ برای اولین‌بار مجوز ساخت هلی‌کوپتری را دریافت کرده که برای استفاده غیرنظامی در نظر گرفته شده بود.

یک سال بعد شرکت بل یک هواپیمای آزمایشی «بل ایکس-۱» را ساخت که «چاک ییگر» خلبان آن شد و اولین انسانی بود که در سال۱۹۴۷ از سرعت صوت فراتر رفت.

پیشرفت طرح بل-۲۱۲ از سال ۱۹۷۲ با سفارش دولت وقت ایران سرعت گرفت. در این سال ایران که به دنبال یک بالگرد مناسب برای شرایط اقلیمی و جغرافیایی مرتفع و گرم بود یک فروند بل-۲۱۲ را دریافت کرد و بعد از طی مراحل بررسی قرار شد صدها فروند از این بالگرد به همراه ۲۰۰فروند از بالگرد تهاجمی هم‌خانواده ای‌اچ-۱ کبرا برای ارتش شاهنشاهی ایران ساخته شوند. در سال۱۹۷۲ قراردادی ۵۰۰میلیون دلاری برای ۲۸۷فروند از این بالگرد به امضا رسید.

 سفارش ایران به قدری بزرگ بود که یک شعبه جدید برای تولید مدل سفارشی ایران تاسیس شد. شرکت بل همچنین کارخانه‌ای را در اصفهان تاسیس کرد تا حدود ۴۰۰فروند از این بالگرد و مدل بزرگ‌تر و دوموتوره آن بل-۲۱۲ اس‌تی (۵۰ فروند بل-۲۱۲-آ و ۳۵۰ فروند بل-۲۱۲-اس‌تی) در آن ساخته شوند. از سال۱۹۷۲ کار روی طراحی یک مدل مطابق با نیازهای ایران آغاز شد. در این مدل که بل-۲۱۲ آ نام داشت، یک موتور پرقدرت‌تر نصب شده‌بود. بل-۲۱۲ با موتور لیکومینگ ال‌تی‌سی۴بی-۸ (۲۹۳۰ اسب بخار) و پروانه ارتقایافته خود توانایی حمل میزان بار بیشتر و عملکرد بهتری در آب‌هوای گرم و ارتفاعات بالا داشت.

هوای گرم و ارتفاع بالا از سطح دریا دشوارترین شرایط اقلیمی برای پرواز بالگردهاست و این وضعیت جغرافیایی در ایران زیاد دیده می‌شود. اولین مدل بل-۲۱۲آ در سال ۱۹۷۴ به پرواز درآمد. اولین فروند از مدل تولیدی بل-۲۱۲ در ۲۶ آوریل ۱۹۷۵ در اختیار ارتش ایران قرار گرفت و سه روز بعد سرلشکر منوچهر خسروداد فرمانده هوانیروز ایران و کلم ای بیلی خلبان آزمایش‌گر ارشد شرکت بل، پنج رکورد جدید را با آن به ثبت رساندند.  بالگرد آنها در یک‌دقیقه و ۵۸ثانیه به ارتفاع ۳ هزار متری رسید، پس از ۵دقیقه و ۱۳ثانیه در ارتفاع ۶هزار متر از سطح دریا قرار گرفت، در ۱۵دقیقه و ۵ثانیه از ۹هزار متر عبور کرد، ۳۰ثانیه در ارتفاع ۹۰۱۰متری دوام آورد و بیشترین ارتفاعی که توانست لمس کند ۹۰۷۰متر بود. مدل بعدی تولیدی بل-۲۱۲ برای ایران یک مدل مخصوص برای عملیات جست‌وجو و نجات با نام بل-۲۱۲ سی بود.

 در مجموع ۲۹۳ فروند از مدل بل-۲۱۲آ و ۳۹ فروند از مدل بل-۲۱۲سی تا هنگام انقلاب اسلامی به ایران تحویل داده شده بود.

بالگردهای تولید شرکت بل از معروف‌ترین و آشناترین بالگردها در سراسر دنیا هستند که هم در انواع نظامی برای استفاده نیروهای مسلح کشورهای مختلف و هم در گونه‌های غیرنظامی برای مقاصد تجاری تولید می‌شوند. کارخانه‌های اصلی این شرکت در فورت‌ورث و آرماریلو واقع در تگزاس و همین‌طور در ایالت کبک کانادا واقع شده‌اند. شرکت بل همکاری نزدیکی نیز با شرکت آگوستا بالگردساز ایتالیایی داشت و از دیرباز بسیاری از طراحی‌های شرکت بل در کارخانه‌های آگوستا نیز تولید می‌شدند.