جامعه شناسی یلدای ایرانی / چرا باید بلندترین شب سال را گرامی داشت؟

به گزارش خبر فوری ، شب یلدا یا شب چله از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کرهٔ شمالی که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود و ایرانیان همواره این جشن رابه عنوان یکی از مراسم های شاد همه ساله برپا کرده اند.

ایرانیان نزدیک به چند هزار سال است که شب یلدا آخرین شب پاییز را که درازترین و تاریکترین شب در طول سال است تا سپیده دم بیدار می‌مانند و در کنار یکدیگر خود را سرگرم می‌دارند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی روحیهٔ آنان را تضعیف نکند و با به روشنایی گراییدن آسمان به رخت خواب روند و لختی بیاسایند.

در آیین کهن، بنابر یک سنت دیرینه آیین مهر شاهان ایرانی در روز اول دی‌ماه تاج و تخت شاهی را بر زمین می‌گذاشتند و با جامه‌ای سپید به صحرا می‌رفتند و بر فرشی سپید می‌نشستند. دربان‌ها و نگهبانان کاخ شاهی و همهٔ برده‌ها و خدمت‌کاران در سطح شهر آزاد شده و به‌سان دیگران زندگی می‌کردند. رئیس و مرئوس، پادشاه و مردم عادی همگی یکسان بودند. البته درستی این امر تایید نشده و شاید افسانه‌ای بیش نباشد. ایرانیان در این شب باقی‌مانده میوه‌هایی را که انبار کرده بودند به همراه خشکبار و تنقلات می‌خوردند و دور هم گرد هیزم افروخته می‌نشستند تا سپیده دم بشارت روشنایی دهد زیرا به زعم آنان در این شب تاریکی و سیاهی در اوج خود است. جشن یلدا در ایران امروز نیز با گرد هم آمدن و شب‌نشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر برگزار می‌شود. متل‌گویی که نوعی شعرخوانی و داستان‌خوانی است در قدیم اجرا می‌شده‌است به این صورت که خانواده‌ها در این شب گرد می‌آمدند و پیرترها برای همه قصه تعریف می‌کردند. آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون است که همه جنبهٔ نمادی دارند و نشانهٔبرکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند، این میوه‌ها که اغلب دانه‌های زیادی دارند، نوعی جادوی سرایتی محسوب می‌شوند که انسان‌ها با توسل به برکت‌خیزی و پردانه بودن آنها، خودشان را نیز مانند آنها برکت‌آور می‌کنند و نیروی باروی را در خویش افزایش می‌دهند و همچنین انار و هندوانه با رنگ سرخشان نمایندگانی از خورشید در شب به‌شمار می‌روند. در این شب هم مثل جشن تیرگان، فال گرفتن از کتاب حافظ مرسوم است. حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی و یا پُری آن،آینده‌گویی می‌کنند.

نکته ا ی که از لحاظ جامعه شناسی قابل توجه است علاوه بر رسم و رسوم دور هم جمع شدن و تازه شدن دید وبازدیدهاست که به تقویت دستور دینی صله رحم می انجامد.صله رحم نهاد تربيتي است که در دين ما وجود دارد تا انسان را از کانون فرديت به يک نگاه جمع نگر و به يک نگاه وحدت گرا سوق دهد. امروزه متاسفانه به تعبير الوين تافلر فرديت رو به گسترش است. تنهايي رو به گسترش است و انسان ها روز به روز دارند از هم دورتر مي شوند. گرچه امکان ارتباطي بيشتر شده اما رابطه‌هاي مبتني بر انگيزه‌هاي انساني خيلي کمتر شده است. فرديت انسان را به رفتارهاي مبتني بر فوايد و لذت هايي که شخص با خط کش خودخواهي و معيار خودبيني اندازه‌گيري مي کند سوق مي دهد. مفهوم خويشاوندي که مفهوم بسيار بالنده، شاداب، مفيد و جذابي است به تدريج در نگاه فرديت گرايي معناي خودش را از دست مي‌دهد. زيرا در فرديت گرايي همه فعاليت ها با هدف دستيابي به منافع مادي صورت مي گيرد. به تعبيري يلدا و صله رحم مظروف و محتواهايي هستند که هردو آنها را اسلام هم امضا کرده است و هم ارتقا داده است.

نسل هاي امروزي با ديدگاه‌هاي مختلفي به سراغ گراميداشت فعاليت هاي ملي و مذهبي مي روند. يلدا و صله رحم از آيين هاي ملي و مذهبي ما هستند که مي تواند چسب ارتباطي ما را بالا ببرد. و متغيرهاي سرمايه اجتماعي در روابط بين فردي در خانواده و خويشان را افزایش دهد. احترام به چنين مناسبت هايي مي تواند به مثابه يک امر اجتماعي روابط و مناسبات اجتماعي و فردي و خانوادگي جامعه را بيش از پيش به سوي يک امر مبارکي پيش ببرد و دل ها به سوي توحيد و يگانگي و صداقت و خالص بودن حرکت کند. وقتي اين امر رخ مي دهد پيامد اينها مي تواند شادي انسان ها باشد.

يلدا فرصتي است که به تعبير مولوي: روزگار وصل خويش را باز جوييم، يلدا نماد همگرايي توحيدي و معنوي است که محور آن بزرگترها هستند. يلدا شبيه عيد نوروز فرصتي است براي اينکه جزيره‌هاي تنهايي را به مجمع الجزاير و بلکه به يک پيکره واحده تبديل کند. يلدا براي صله رحم و تکريم بزرگترها يک فرصت است. مردم در يلدا براي احساس همگرايي و در کنار هم بودن، سردي زمستان را با گرمي لبخندها و ديد و بازديدها يادآوري مي‌کنند. امروز به دليل مشغله هاي بالاي زندگي ها و افراد در خانواده ها توجه به آيين هاي ملي و مذهبي همچون شب يلدا و صله رحم مي تواند باعث افزايش سرمايه اجتماعي در خانواده و تحکيم نهاد خانواده شود

نویسنده: ملیحه محمدپور / مدرس جامعه شناسی دانشگاه

17