روش‌های پرورش، نگهداری و تکثیر گیاه آپارتمانی هویا یا پیچ شمعی

گر به دنبال یک گیاه آویزی، کم‌آب، رونده، مقاوم و گلدار برای پرورش در داخل خانه هستید، گیاه هویا را پیشنهاد می‌کنیم. هویا با برگ‌های براق و چرمی و گل‌های بی‌نهایت زیبا و خوشبو، در شرایط متفاوتی از آب و هوا به خوبی رشد می‌کند. نگهداری از گیاه هویا اصلا کار دشواری نیست. این گیاه گرمسیری در محیط‌های کم نور آپارتمان نیز زنده می‌ماند. در ادامه به شیوه‌های پرورش و نگهداری گیاه هویا و روش‌های تکثیر و ازدیاد آن خواهیم پرداخت.

گیاه‌شناسی

گیاه هویا که به اسامی دیگری چون: گیاه شمعی، پیچ مومی، گیاه پیچ شمعی، گل چینی و گل مومی شناخته می‌شود، با نام رایج انگلیسی Hoya، از زیر خانواده Asclepiadoideae و خانواده Apocynaceae است. یکی از اعضای محبوب خانواده Apocynaceae که شاید با آن آشنا هستید، گیاه زیبای سروپژیا Ceropegia Woodii است.

این گیاهان در اصل بومی جنوب شرق آسیا، فیلیپین، هند، تایلند، مالزی، بنگلادش، ویتنام، اندونزی و گینه‌نو هستند و گونه‌های زیادی از آن‌ها را می‌توان در شمال استرالیا یافت. گیاه هویا گیاهی نیمه اپی‌فیت است. این بدان معناست که اغلب گونه‌های این گیاه در بین صخره‌ها و سنگ‌ها یا بین تنه درختان زندگی می‌کنند. بیشتر ارقام گیاهان هویا، رونده یا بالارونده و آویزی هستند، اما برخی از آن‌ها به صورت درختچه‌ای رشد می‌کنند.

در فارسی گیاه هویا را وژیک می‌نامند. وژیک به معنای باران شیرین است. این نام به دلیل شهد شیرینی است که از گل‌های گیاه می‌چکد. اما نامگذاری انگلیسی این گیاه به زمان کشف آن بازمی‌گردد. گیاه هویا نخستین بار توسط رابرت براون، گیاهشناس اسکاتلندی در سال ۱۸۱۰ میلادی توصیف و معرفی شد. او این گیاه زیبا را در مناطق گرم و مرطوب استوایی در جنوب شرقی آسیا، کشور مالزی و شمال استرالیا یافت. رابرت براون جنس هویا را به افتخار دوست خود، باغبان توماس هوی نامگذاری کرد. اکنون جزایر فیلیپین از نظر تنوع این گیاه زیبا شناخته شده است.

هویا علاوه‌بر اینکه یک گیاه زینتی یا آپارتمانی است، در طب سنتی جنوب شرق آسیا نیز جایگاه مهمی دارد. شهد یا شیره گل‌های این گیاه به دلیل داشتن خواص آنتی‌اکسیدانی و ضد باکتریایی قوی، در طب سنتی ضماد روی زخم‌ها و سوختگی‌ها است. جوشاندهیا اسانس گیاه نیز برای درمان نیش حشرات، التهاب پوست و کبودی کاربرد دارد. ترکیباتی نظیر ترپن‌ها، فلاونوئید‌ها و فیتواسترول‌های موجود در عصاره گل‌های گیاه هویا، امروز باعث شده است تا ازاین گیاه زینتی برای ساخت کرم‌های مرطوب کننده، زیبایی و جوان‌سازی استفاده شود.

گیاهان هویا که معمولا با نام گل شمع فروخته می‌شوند، بیشتر به خاطر گل‌های معطر و شاخ و برگ‌های سبز و چرمی محبوب هستند. گل‌های هویا شبیه به ستاره‌های پنج پر در اشکال، اندازه‌ها و رنگ‌های متفاوت دیده می‌شوند. برگ‌های این گیاه نیز در هر گونه به اشکال و رنگ‌های مختلفی مشاهده می‌شود. گیاه‌شناسان تاکنون بیش از ۲۰۰ گونه از گیاه هویا را در دنیا مشاهده و ثبت کردند. در ادامه به چهار گونه پرطرفدار از خانواده بزرگ هویا اشاره می‌کنیم:

• Hoya Kerrii: این گونه زیبا با برگ‌های گوشتی، آبدار و قلبی شکل، معمولا به صورت تک برگ در گلدانی کوچک کاشته می‌شود. رنگ سبز زمردی روشن و فرم قلبی برگ‌ها آن‌ها را به هدایای مخصوص روز ولنتاین تبدیل کرده است.

 

• Hoya Retusa: این گونه عجیب که اصلا شبیه به گونه‌های دیگر هویا نیست، گونه‌ای پرطرفدار با ظاهری مدرن است. شاخ و برگ‌های باریک، سوزنی شکل، نازک و سبز رنگ، از مشخصات ظاهری این گونه از گیاه هویا است.

 

• Hoya Carnosa: گیاه هویا که اکنون در بازار ایران به فروش می‌رسد از همین گونه یعنی هویا کارنوزا است. هویا کارنوزا گونه‌ای مقاوم است که به راحتی با شرایط زیستی داخل خانه سازگار می‌شود.

• Hoya Australis: این گونه با برگ‌های پهن، چرمی و رگه‌دار شناخته می‌شود. گل‌های Hoya Australis سفید با رگه‌های قرمز و رایحه‌ای تند هستند. برگ‌ها در محیط‌های روشن رنگ طلایی به خود می‌گیرند و در مکان‌های کم نور تیره می‌شوند.

این گیاه آپارتمانی سمی نیست و برای حیوانات خانگی و کودکان هیچ خطری ندارد. با خیال راحت می‌توانید تمام فضای داخلی خانه را با گیاه هویا سبز کنید.

گل‌های این گیاه، بسیار زیبا و رنگارنگ هستند. در هر گونه از گیاهان هویا، رنگ و شکل گل‌ها نیز متفاوت است. گل‌های سفید، صورتی، قرمز، زرد، قهوه‌ای و ارغوانی این گیاه خیره کننده و معطر هستند.

گیاه هویا برای گلدهی به نور فراوان خورشید نیاز دارد. این نور باید غیرمستقیم به گیاه بتابد. هویا در محیط‌های کم نور به ندرت به گل می‌نشیند. بهتر است برای گلدهی، شاخه‌های این گیاه را هرس نکنید. درضمن گیاه هویا در گلدان‌های کوچک زودتر گل می‌دهد. پس لازم نیست هر سال گلدان گیاه را عوض کنید. علاوه بر این، گیاه هویا باید در طول فصل زمستان به خواب رود. این گیاه را در زمستان به محیط خنک‌تر و نورگیر انتقال دهید. توجه کنید که هوای سرد و یخبندان بیرون از خانه برای گیاه اصلا مناسب نیست. در طول فصل زمستان به گیاه آب کمتری بدهید و از کود دادن به آن خودداری کنید. در اواخر اسفند گیاه هویا را به مکانی با نور زیاد، اما غیر مستقیم منتقل کنید تا گیاه شروع به گلدهی کند. در آخر اگر گیاه گل نداد از هورمون‌های مخصوص گلدهی استفاده کنید.

• میزان نور: گیاه هویا در هر شرایط محیطی اعم از سایه، نور متوسط یا روشن به خوبی رشد می‌کند، اما برای رشد سالم و گلدهی به میزان زیادی از نور خورشید نیاز دارد. این نور باید به صورت غیر مستقیم بر گیاه بتابد. تابش مستقیم نور خورشید، برگ‌های گیاه را می‌سوزاند. بهترین مکان برای نگهداری از گیاه هویا پشت پنجره‌های جنوبی یا جنوب شرقی است. جایی که گیاه، آفتاب ملایم صبح را به مدت ۳ تا ۴ ساعت دریافت کند.

 

• زمان آبیاری: گیاه هویا به کم آبی مقاوم و به آبیاری زیاد حساس است. توجه داشته باشید که بیش از حد آب دادن به گیاه هویا باعث پوسیدگی ریشه و بروز بیماری‌های قارچی می‌شود. بهتر است گیاه را زمانی آبیاری کنید که حدود ۳۰ درصد از خاک گلدان خشک شده باشد. با بررسی خاک سطحی و وزن گلدان می‌توان این میزان از خشکی خاک را متوجه شد. نیاز آبی گیاه هویا در زمستان بسیار کمتر می‌شود. لازم است از آب بدون کلر و بدون املاح و هم دمای محیط برای آبیاری گیاه استفاده کنید. در هر دوره، آبیاری را کامل انجام دهید. آبیاری کامل یعنی تا جایی به گیاه هویا آب دهید که اضافی آن از سوراخ کف گلدان خارج شود. پس از آبیاری، آب درون زیر گلدانی را دور بریزید.

 

• نوع خاک: گیاه هویا به خاک سبک، زهکش‌دار و حاوی مواد غذایی کافی نیاز دارد. استفاده از خاک‌های فشرده و به هم چسبیده مانند خاک باغچه یا خاک‌های رسی برای کاشت این گیاه توصیه نمی‌شود. خاک گیاه هویا باید بلافاصله پس از آبیاری، آب را از خود عبور دهد و تا مدت‌ها مرطوب باقی نماند. بهترین ترکیب خاک برای کاشت هویا، اندازه مساوی از پیت ماس، ماسه رودخانه‌ای و خاک برگ پوسیده و مقدار کمی پرلیت است.

 

• دمای مناسب: گیاه هویا بومی مناطق گرم و مرطوب است، در نتیجه گرما را می‌پسندد. اما گرمای بدون رطوبت می‌تواند به گیاه آسیب برساند. بهترین دما برای پرورش این گیاه در خانه بین ۲۳ تا ۲۹ درجه سانتی‌گراد است. به این نکته توجه کنید که هر چه میزان دما بالاتر رفت، باید رطوبت هوای محیط را بالا ببرید. در ضمن گیاه هویا برای گلدهی به سرما و دوره استراحت هم نیاز دارد. بهتر است گیاه را در سه ماه زمستان به محیطی با دمای بین ۱۳ تا ۱۶ درجه سانتی‌گراد منتقل کنید تا پس از گرم شدن هوا به گل بنشیند.

 

• رطوبت هوا: گیاه هویا برای رشد بهتر و سرسبز ماندن به رطوبت هوا نیاز دارد. این میزان رطوبت باید حدود ۳۰ درصد در روز و ۶۰ درصد در شب باشد. برای تامین رطوبت هوای گیاه از روش‌های مختلفی می‌توان استفاده کرد. استفاده از دستگاه بخار سرد، ایجاد جزیره در زیر گلدانی، قرار دادن اکواریوم ماهی در کنار گلدان، نگهداری از گیاه در حمام پرنور و غبارپاشی روزانه از ابتدایی‌ترین روش‌ها برای تامین رطوبت هوای گیاه هویا هستند.

 

• کوددهی: گیاه هویا را اگر در ترکیب خاک مناسب بکارید، به کوددهی ماهانه نیاز ندارد. استفاده از پودر پوست تخم مرغ یا پودر پوست خشک شده موز و دوریز قهوه خشک شده در ترکیب خاک گلدان می‌تواند بخش زیادی از نیاز‌های غذایی گیاه هویا را فراهم کند. مواد ذکر شده را باید برای مدتی در معرض نور مستقیم خورشید قرار دهید، سپس آن‌ها را با محلول قارچ‌کش ضد عفونی کنید. اگر قصد دارید از کود‌های شیمیایی برای تغذیه گیاه خود استفاده کنید، کود ۵-۱۰-۵ توصیه می‌شود. به طور معمول میزانیک قاشق چای‌خوری در یک لیتر آب حل کنید و به صورت آبیاری پای گیاه خود بریزید. در فصل زمستان از کود دادن به گیاه هویا بپرهیزید.

 

• تعویض گلدان: گیاه هویا بر خلاف سایر گیاهان آپارتمانی، ریشه‌های عمیق و پرپشتی تولید نمی‌کند، چون که یک گیاه نیمه اپی‌فیت است. در نتیجه به تعویض گلدان سالانه نیاز ندارد. در ضمن فشار ریشه‌ای در گلدان کوچک باعث تشویق گیاه هویا به گل دادن می‌شود. برای انتخاب گلدان، گلدانی متناسب با اندازه گیاه تهیه کنید. بهتر است جنس گلدان، سفالی باشد. گلدان‌های سفالی رطوبت بیشتری در خود نگه می‌دارند و از گرم شدن بیش از حد خاک در هنگام آفتاب جلوگیری می‌کنند. حتما قبل از ریختن خاک و کاشت گیاه، دو یا سه سوراخ کف گلدان ایجاد کنید تا آب اضافی از آن‌ها خارج شود.

 

• هرس: برای فرم دهی گیاه هویا لازم است آن را پس از هر دوره رشد یک مرتبه هرس کنید. حذف شاخه‌های اضافی می‌تواند به رشد سالم گیاه هویا کمک کند. بهتر است شاخه‌های خشک و برگ‌های بیمار را از گیاه اصلی جدا کنید.

سه روش برای تکثیر گیاه هویا وجود دارد: تکثیر با قلمه ساقه، تکثیر با قلمه برگ و تکثیر با کاشت بذر. تکثیر با قلمه ساقه روشی مرسوم برای ازدیاد گیاه هویا است که به راحتی می‌توانید در خانه انجام دهید.

 

تکثیر گیاه هویا با قلمه ساقه
• فصل تکثیر گیاه هویا به روش قلمه، بهار و تابستان است. برای اینکار لازم است قلمه‌ای سالم و بالغ به طول ۱۰ یا ۱۵ سانتی‌متر از گیاه اصلی جدا کنید. سپس برگ‌های قسمت پایین قلمه را جدا کرده تا انرژی قلمه صرف ریشه‌زایی شود. قلمه را به اندازه ۳ سانتی‌متر در داخل ترکیب خاک پرلیت و پیت ماس بکارید. بستر کشت را کاملا خیس کنید. برای حفظ رطوبت خاک می‌توان با یک نایلون شفاف، روی بستر کشت را پوشاند. دمای مناسب برای ریشه زدن قلمه‌ها ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد است. قلمه‌ها پس از یک هفته ریشه زده و اولین جوانه‌ها رویت می‌شوند.

 

تکثیر گیاه هویا با قلمه برگ
• گیاه هویا از طریق کاشت قلمه‌های برگ نیز تکثیر می‌شود، اما به سختی جوانه می‌زنند. برای این کار باید برگ‌های جوان و بالغ را از قسمت ساقه جدا کنید. ساقه برگ را با هورمون ریشه‌زایی آغشته کرده و آن را درون ترکیب خاک پرلیت و پیت‌ماس بکارید. بستر کشت را مرطوب نگه دارید تا برگ‌ها ریشه بزنند. جوانه زدن برگ‌ها ممکن است ماه‌ها طول بکشد.

تکثیر گیاه هویا با کاشت بذر
• بذر‌های هویا کمیاب هستند و تهیه آن‌ها کمی دشوار است. اگر بذر‌ها را تهیه کردید لازم است آن‌ها را به مدت ۲۴ ساعت در آب ولرم قرار دهید. سپس بذر‌ها را در عمق ۵/. سانتی‌متر در خاک پیت ماس بکارید. خاک پیت ماس باید با محلول قارچ‌کش ضدعفونی شده باشد. بستر کشت را تا زمان جوانه‌زنی مرطوب نگه دارید و آن را در محیطی با نور غیرمستقیم متوسط و دمای ۲۴ درجه سانتی‌گراد قرار دهید. جوانه زنی بذر‌ها ممکن است تا یک ماه طول بکشد.

شپشک آردآلود، شته‌ها، کنه تارعنکبوتی، کنه سپردار و مگس سفید از جمله آفاتی هستند که ممکن است به گیاه هویا حمله کرده و به آن آسیب برسانند. در صورت مشاهده هر یک از این آفات، باید سریعا گیاه را از سایر گیاهان آپارتمانی جدا کنید. سپس با استفاده از سموم آفت‌کش مخصوص گیاهان آپارتمانی آن‌ها را از بین ببرید. شما می‌توانید با استفاده از سموم محلول در آب چون: سم ایمیدوکلروپراید، دیازینون، کونفیدور و ... آفت را نابود کنید. سموم محلول در آب معمولا به صورت سم غلیظ شده هستند. با چکاندن ۴ قطره از سم در ۱ لیتر آب و اسپری کردن آن رو و زیر برگ‌ها و ساقه‌های آلوده، آفات به‌سرعت از بین می‌روند.

• قارچی شدن گیاه هویا: قارچ زدن گیاه هویا معمولا به دلیل آبیاری زیاد، سرما، عدم تهویه هوا و رطوبت بالای محیط اتفاق می‌افتد. قارچ زدگی با له شدن ساقه و برگ‌ها و ظاهر شدن لکه‌های سیاه، سفید و قهوه‌ای آبکی روی برگ‌ها مشخص می‌شود. پس از تشخیص این بیماری ابتدا باید آبیاری را متوقف کنید، گیاه را به محیط دارای تهویه و پرنور منتقل کنید و درصد رطوبت هوا را کاهش دهید. گیاه قارچی را نباید با آب شست و شو داد. قسمت‌های آلوده گیاه را جدا کنید و بخش‌های سالم را با استفاده از محلول‌های قارچ کش ضد عفونی کنید.

 

• علت زرد شدن برگ‌های گیاه هویا: این گیاه تغییرات شدید دمایی را دوست ندارد. سرمای هوا یا گرمای بیش از حد ممکن است برگ‌های گیاه را زرد کند.

 

• پوسیدگی ریشه گیاه هویا: علت‌های این بیماری آبیاری زیاد، نور کم، سرما و خاک نامناسب است. خاک گیاه هویا باید سبک و زهکش‌دار باشد. این گیاه آپارتمانی به آبیاری زیاد حساس است.

 

• وجود لکه‌های قهوه‌ای روی برگ‌های گیاه هویا: احتمالا گیاه را در هنگام روز و زیر نور غبارپاشی کردید. قطرات آب مانند ذره‌بین عمل می‌کنند و برگ‌ها را می‌سوزانند. در هنگام سایه کامل گیاه هویا را غبارپاشی کنید.

 

• علت رشد نکردن گیاه هویا: یکی از مهم‌ترین علل عدم رشد گیاه هویا، نور ناکافی است. هویا گیاهی نور دوست است، آن را به منبع نور نزدیک کنید.

قیمت‌های هر گونه از گیاه هویا متفاوت است. اندازه گیاه و جنس گلدان نیز در ارزش آن تاثیر دارد. گیاه هویا جز گیاهان آپارتمانی با قیمت متوسط محسوب می‌شود. برای مثال: قیمت یک گلدان کوچک از گونه هویا کری یا هویا قلبی بین ۵۰ هزار تومان تا ۳۰۰ هزار تومان است. ارزش گونه هویا کارنوزا نیز از ۴۰ هزار تومان تا ۷۰۰ تومان متغیر است.