تراریخته نخریم ولی مردم هم نترسانیم/عامل اصلی سرطان «تراریخته» نیست

«تراریخته» که مدت مدیدی است درباره آن در محافل رسانه ای اظهارنظرهای مختلفی می‌شود، و این درحالی است که صاحب نظران علمی معتقدند چنین مبحثی به دلیل مولفه‌های علمی که دارد باید فارغ از فضاهایی ژورنالیستی غیرعلمی باید در جمع دانشمندان و محققان به آن پرداخته شود، بطوریکه برخی از اساتید به نام علمی و پزشکی با توجه به فضای رسانه ای شدن برخی موضوعات از انجام گفت‌وگوها در آن مورد پرهیز می‌کنند زیرا معتقدند ساحت برخی مباحث علمی در رسانه نیست و زبان فهم آن را باید در جلسات علمی جستجو کرد.

حتی برخی صاحبنظران نیز با وجود مخالفت‌های جدی درباره تراریخته معتقدند که اصلاً تراریخته یک موضوع کلان و اولویت دار برای ایران نیست زیرا مصرف آن ابعاد گسترده ای ندارد و هم اکنون کشور دچار مشکلات عدیده دیگری است که باید آنها در اولویت جلسات، رسانه‌ها و مباحث فکری و بودجه ای کشور قرار گیرد که می‌تواند به آلودگی هوا، پارازیت‌ها، ناکارآمدی بیمه‌ها، بیکاری، اعتیاد، آسیب‌های اجتماعی، ازدواج جوانان و مسکن ایرانی‌ها اشاره کرد.

در این رابطه پروفسور محمد اسماعیل اکبری که معروف به پدر پزشکی جامعه‌نگر ایران است و سابقه علمی و تحقیقاتی او بر همگان در جامعه دانشگاهی ایران و حتی دنیا ثابت شده است و درباره تراریخته‌ها نیز هرگز به دلیل فضای خاص رسانه گفتگویی نکرده بود برای نخستین‌بار به این مبحث که موافقان و مخالفان جدی دارد پرداخت و شاکله دیدگاهش درباره تراریخته این است «در بحث تراریخته احتیاط را در نظر بگیریم ولی نباید مردم را بترسانیم و از اظهارنظرهای غلو‌آمیز غیرعلمی پرهیز کنیم مثلاً اینکه تراریخته عامل اصلی سرطان است کاملاً غلط و غیرعلمی است زیرا سرطان بیش از صدها عامل دارد که رژیم غذایی نامناسب فقط 5 درصد باعث سرطان می‌شود».

حال برای اینکه مخاطبان بیشتر با شخصیت پروفسور محمد اسماعیل اکبری آشنا شوند در ابتدا به بیوگرافی این شخصیت علمی ایرانی می‌پردازیم، دکتر اکبری که رئیس مرکز تحقیقات سرطان، رئیس انجمن آموزش پزشکی ایران، رئیس هیات مدیره انجمن زندگی بدون دخانیات، رییس انستیتو COACH و عضو کمیته کشوری کنترل سرطان و معاون پیشین سلامت وزارت بهداشت بوده است، دارای مدرک فوق تخصص جراحی غدد و سرطان از دانشگاه جانز هاپکینز بوده و به عنوان استاد تمام گروه جراحی دانشگاه علوم پزشکی بهشتی در حال فعالیت است.

فرازی از مقدمه کتاب نوپدیدی و بازپدیدی بیماری‌ها به قلم پروفسور اکبری

امروزه معضل بیماری‌های عفونی نوپدید، بسیاری از باورهای بهداشتی را تحت شعاع ، قرار داده و توجه جوامع علمی که بسیاری از دانشمندان بر این عقیده اند که نوپدیدی بیماری های مسری، یک پدیده جدید نیست و نقش عظیمی در تاریخ تحولات بهداشتی ایفا کرده است.

حتی برخی محققین ادعا کردند که تاکنون با سه گذار اپیدمیولوژیک عمده مواجه بوده ایم ، به طوریکه اولین گذار، در اواخر دوره پارینه سنگی و دوران نوسنگی رخ داده است و دومین گذار اپیدمیولوژیک، با آغاز عصر جدید و انقلاب صنعتی شکل گرفته و بالاخره سومین گذار که از حدود سه چهار دهه قبل آغاز گردیده است.

فرازی از مقدمه کتاب دفاع بیولوژیک به قلم پروفسور اکبری:

صفت رحمان و رحیم در آیه شریفه بسم ا.. الرحمن الرحیم پیام محبت آمیز خداوند منان به تمام موجودات و مخصوصا انسان‌ها است. تا ما انسان‌ها نیز زیربنای سحرآمیز محبت را سر لوحه تمامی روابط حسنه خود قرار دهیم و با احترام به حقوق یکدیگر به آبادی جهان پرداخته هرگز به فکر هلاکت همنوعان خود نیفتیم.

در تاریخ پرفراز و نشیب پزشکی و بهداشت نیز همچون تاریخ عمومی شاهد افت و خیزهای فراوانی هستیم و در بسیاری از موارد نوعی تکرار پذیری و حرکت مارپیچی را مشاهده می‌کنیم و نه حرکتی تکاملی و تصاعدی در جهت نیل به اهداف مرتبط با حفظ و ارتقاء سلامت! به‌طوریکه زمانی طاعون باعث مرگ ملیونها انسان می‌شود.

فرازی از مقاله سلامت و سیاست به قلم پروفسور اکبری

....خوشبختانه نظام مقدس جمهوری با کارهای بزرگی که انجام داده است نماد زندگی و مرگ را در کشور متفاوت کرده است و امروزه با مولفه‌های روشنی در بین جوامع جهانی بخصوص مردم منطقه معروف و مفتخر هستیم. امروز بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن در کشور مهار شدند، بیماریهای عفونی اگرچه با اهمیت هستند ولی کم توان است، زندگی در استان‌های مختلف کشور عامل اصلی مرگ نیست (عدالت)، اما زندگی در مناطق مختلف تاثیر گذار بر مرگ زودرس است (دوری از عدالت).

تسنیم: به بحث تراریخته‌ها بپردازیم که مخالفان و موافقان جدی دارد، نظر شما در این باره چیست؟

پروفسور اکبری: دو مولفه ای که همیشه در حوزه سلامت به آن اشاره می‌کنم را از قلم نیندازید. یعنی وقتی شما می‌خواهی بحث تراریخته‌ها را مطرح کنی یادت باشد که یک تجارت و یک جهالت هم پشت مطلب است. حالا باید ببینی که این‌ها دارند ظلم می‌کنند یا نمی‌کنند.

یک ساختار ژنومیکی در گیاهان وجود دارد مثل انسان. انسان 30 هزار تا ژن دارد. همه دردسرهای انسان با 30 هزار ژن است. این 30 هزار ژن قادرند میلیون‌ها پروتئین ایجاد کنند، میلیون‌ها پروتئین را نسخه کنند بفرستند آشپزخانه ریبوزوم برایشان بسازد.

این میلیون‌ها پروتئین تغییر رفتار ایجاد می‌کنند برای سلول‌ها. آن وقت آن آدم یا خوب فکر می‌کند یا بد، یا مریض می‌شود یا نمی‌شود یا قند، فشارخون و سرطان می‌گیرد یا نمی‌گیرد. این‌ها همه به خاطر تغییراتی است که آن ژن‌ها دستور دادند.

ما اگر توان این را داشته باشیم که بیاییم این ژن‌ها را هدایت کنیم می‌توانیم جلوی انحرافات را بگیریم لکن شرطش این است که اولا ژن‌ها را بتوانیم بشناسیم ثانیاً بتوانیم هدایتشان کنیم به سمتی که می‌خواهیم.

در پزشکی می‌گوییم که قوم و خویش نزدیک با هم عروسی نکنند چرا؟ به زبان ساده و خلاصه یک ژن‌هایی در بدن فرد هست که نصفش مریض است البته خود طرف بروز بیماری ندارد. چون این‌ها فامیل هستند آن یکی هم ممکن است نصف ژن‌هایش مریض باشد و وقتی ازدواج می‌کنند می‌شود یک مریضی کامل برای بچه یا نوه. به این‌ها می‌گوییم علل ژنی. یعنی ژن‌های دوگانه قبل از تقسیم، یک دوقلو دارند.

حالا من اگر ژن خیلی خوب داشته باشم و دختر عموی من هم ژن خوب داشته باشد این دو تا با هم مثبت می‌شوند، منفی نمی‌شوند و ژن باقیمانده ژن بهتری می‌شود. لذا شما می‌بینید در ازدواج مولا علی(ع) و حضرت صدیقه(س) هیچ نقصی پیدا نمی‌کنید نه نقص اجتماعی نه فرهنگی نه جسمانی و ... چقدر پاک. نمی‌توانیم بگوییم که حضرت زهرا(س) و حضرت علی(ع) همین جوری معصوم بودند. معصوم می‌فرماید "ان الله ابا ان یجری الامور الا باسبابه . خدا هیچ چیز را از مسیر غیر اسبابش دوست ندارد اجرا کند".

معصوم ژن در بدنش هم پاک است. اینکه دختری با سن کم، لباس عروسی اش (دختر خانم‌ها نو عروسان بهتر می‌فهمند یک عروس خانم چقدر به این لباس علاقه دارد) را در بیاورد بدهد به یکی که نیاز دارد، ببخشد، یعنی سلامت معنوی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در حد اعلا و اکمل دارد. یا موضوع روزه و بچه‌های گرسنه؛ چند نفر می‌توانید پیدا کنید که بچه‌هایش گرسنه باشند و انفاق کند؟ اصلاً می‌شود به ذهن ما بیاید؟ ما که تازه شیعه آنها هستیم. من که هیچ، خیلی بزرگتر از من هم قادر نیستند. ولی آیا او نیتش ظلم به بچه اش هست؟ خیر او حتماً خدمت به بچه اش را در مقوله ای بزرگتر می‌بیند. این سلامت محصول سلامت ژنی هم هست.

حالا ما که می‌آییم ژن را دستکاری می‌کنیم چطوری دستکاری می‌کنیم؟ فرضاً ژنی را شناختیم، در گیاه می‌گوییم این ژن را تغییر ماهیت بدهیم تا به جای یک گندم، دو گندم درست کند. خوب این واقعاً کار بدی نیست، تولید بیشتر ایجاد می‌شود و بشر هم نیازمند مواد غذایی بیشتری است. یا فرضاً یک عدد پرتقال را بزرگتر کنیم، کار بدی نیست. لذا با این طور نگاه کردن، ما می‌گوییم که تراریخته هیچ اشکالی ایجاد نمی‌کند.

اما باید یادمان باشد چند هزار ژن در گیاهان هم هست، وقتی ما یکی از آنها را تغییر می‌دهیم آیا بقیه ژن‌ها در مقابله با این تغییری که ما ایجاد کردیم عوض می‌شوند و آیا این‌ها که عوض می‌شوند ماهیت تولید ما را تخریب می‌کنند یا نمی‌کنند. این امر روشن نیست. چون تقریباً کار تحقیقاتی درست و جامعی نمی‌شود کرد. نمی‌شود چون اخلاقی نیست که ما یک عده آدم را بگوییم شما مکلفی تراریخته بخوری بعد او را امروز مطالعه کنیم و 15 سال دیگر هم مطالعه کنیم. چون تغییراتی که روی ژن‌ها در تراریختگی هست نمی‌شود با یک ماه و چند ماه بررسی کرد. بلکه نیازمند فرآیندهای خیلی طولانی بیولوژیک است.آنوقت ما بیاییم این را هر ماه خونگیری کنیم تا 15 سال دیگر.

دنیا دارد یک کارهای تحقیقاتی می‌کند، البته از مسیرهای عادی نمی‌شود ولی مسیرهای مختلفی وجود دارد که کارهای تحقیقاتی کردند روی آن. تا امروز اطلاعات کامل و دقیق و جامعی وجود ندارد که بگوید تراریخته‌ها مضرند برای مردم. از نظر اقتصادی و اجتماعی مفید بودند چون حجم بیشتری را تولید کردند. ولی وقتی درباره احتمالات ژنتیکی بحث می‌کنید این احتمالات همه را نگران می‌کند که نکند در آینده، این‌ها گرفتاری درست کند.

اگر این امکان وجود داشته باشد که محصول تراریخته مصرف نکنیم اولی بر این است که مصرف کنیم، اما اگر این امکان وجود نداشت، نباید نفی آن را در این وضعیت کنیم و این خیلی صداقت مدیریتی می‌خواهد. یعنی نباید بگوییم که این را می‌خریم کیلویی 5 تومان این را 4.5 . اگر می‌توانیم 5 تومان را بدهیم بگذارید 5 تومان را بدهیم، اما اگر 5 تومان و 5 ریال است و ما نداریم 5 ریال بیشتر را بدهیم و برای قوت غالب مردم است، من هم تراریخته در چنین حالتی را تایید می‌کنم اما حاکمیت نباید نظارت و دقت را از قلم بیندازد. مثل بحث پارازیت‌ها که مطرح شد.

ما واقعاً فکر می‌کنیم روی یک کاری؛ و بعد تحقیقات به ما نتیجه می‌دهند. برای موضوع تراریخته هم الان همین طور است. علت اینکه تا کنون بنده مصاحبه نکردم به دلیل این است که داده‌های بین المللی قابل قضاوت دقیقی وجود ندارد. وجود ندارد که بگوید این بد است یا خوب است؛خوبی‌شان همین بحث‌های اقتصادی‌شان است، این که جنسی را بیشتر و ارزان تر تولید می‌کنند. ولی بدی‌شان هنوز چیزی مستند بین المللی کامل، دقیق و جامعی وجود ندارد.

اگر می‌توانید جنس تراریخته نخرید

من اگر بخواهم توصیه ای بکنم یا اگر وزیر و وکیلی باشم که حرفم را گوش دهند این است که اعلام می‌کنم اگر می‌توانید جنس تراریخته نخرید، اگر نمی‌توانید اشکالی ندارد؛ ذهن مردم را خراب نکنید. نکته ای که وجود دارد این است که مدیریت‌ها به این چیزها فکر نمی‌کنند. یعنی من بازتاب عملکردها را که می‌بینم در خیلی جاهای دیگر بازتاب‌های عملکردی اصلاً این طور نیست که آدم فکر کند این‌ها دارند غصه مردم را می‌خورند؛ زیرا پشت اینها تجارت است. این‌ها و این حرف‌ها - حرف‌های سیاسی و تجاری است. این مسئول چون می‌خواهد آن را بکوبد آن می‌خواهد آن تجارت را بکوبد، یعنی پشت خیلی حرف‌های دلسوزانه نیست.

لذا در یک کلام تراریختگی هنوز نفی قاطعی نشده، از نظر مدیریت دانش هم واقعاً دلیلی ندارد که چیز بدی باشد چون ما با تحلیل دانشی می‌توانیم بفهمیم که یک چیزی که حتی دلیلی برایش نداریم در آینده بد خواهد شد یا نه، اما برای آن به آن صورت که گفتم وجود ندارد. لذا در مجموع اگر امکان دارد که ما این مواد را فراهم نکنیم که فبه المراد، اما اگر امکان ندارد، اشکال ندارد این کار را بکنیم. در دنیاً تقریبا 50 درصد محصولات تراریخته است.

تسنیم: به گفته یکی از اعضای انجمن علمی ژنتیک که معتقد بود که تراریخته واردات نکنید و تجارت هم نکنید ولی ایرانی باید علم آن را داشته باشد تا بتواند بومی این علم را در ایران بومی کند و از طرفی منتقدین تراریخته می‌گویند که اگر تراریخته بد نیست و خوب است چرا اسرائیلی‌ها محصولات تراریخته وارد نمی‌کنند.

اکبری: اسرائیلی‌ها خودشان در تولیدات و تحقیقات تراریخته دستی بر آتش دارند، ولی در پاسخ به آن سئوال شما درباره اظهار نظر یکی از اعضای انجمن ژنتیک باید بگویم که بنده اکبری کارم جراحی است. هزاران دلیل علمی و قاطعانه از ته دلم نه اینکه بخواهم حرف بد بزنم دارم برای اینکه بگویم جراحی خیلی خوب است. آن فرد نیز شغلش ژنتیک است، می‌تواند هزار دلیل قاطع بیاورد که تراریخته خوب است یا بد است، این بحث برای وی تورش شغلی دارد؛ حرف‌های آن فرد ممکن است بایاس (سوگیری) داشته باشد، اما حرف‌های من کمتر بایاس دارد چون من متخصص ژنتیک نیستم. اما اگر راجع به جراحی از من بپرسید من می‌روم جای آن مسئول انجمن، و ممکن است حرفهایم بایاس داشته باشد. حرف‌های بنده می تواند به خاطر دلم و شغل و جایگاهم باشد. آن فرد هم اگر این حرف‌ها را زده باشند، احتمالا به همین دلیل بوده است، البته توجه به نقل قول شما.

ما الان هم داریم تراریخته و اصلاح نژاد می‌کنیم. می‌رویم خیار را در یک گلدان درست می‌کنیم و خیار خوب 16 تا 17 تا خیار را در یک بوته بدست می‌آوریم. این اصلاح نژاد و تراریخته است. این یک خیار طبیعی نیست که دانه اش را می‌کاشتیم خودش در می‌آمد. الان در خربزه و هندوانه در خوزستان ما و در نیشکر و هر چیز که زورمان رسیده کردیم مثل همه دنیا که زورش رسیده و کرده. ما اسمش را گذاشتیم اصلاح نژاد گیاهی و حیوانی آن را می‌گویند تراریخته. البته خیلی فرق نمی‌کند. ما آنجا که علم داشتیم کردیم. الان بنده موافق نیستم نفی موضوع را برای عام مردم بکنیم اما تایید هم نمی‌شود کرد. برای اینکه نمی‌دانیم آینده چه اتفاقی می‌افتد.

شاید 15 سال دیگر کسی که جانشین بنده است با او مصاحبه کنید خیلی قاطعانه تر و علمی تر بتواند بگوید بله یا نه. ولی من نمی‌توانم قاطعانه بگویم نه - بله هم دلم نمی‌خواهد بگویم برای اینکه نمی‌دانم در مواد غذایی چه تغییر ژنتیک بوجود می‌آید. ضمن اینکه هر آدمی متفاوت متاثر می‌شود از یک ماده. من اگر برنج تراریخته می‌خورم بستگی دارد به میزان برنجی که می‌خورم، اگر من اصلاً در طول سال 10 دفعه بیشتر پلو نمی‌خورم خب اثر آن بر من خیلی کمتر است ولی کسی که صبح‌ها هم برنج می‌خورد مانند شمالی‌های؛ اثرش خیلی بیشتر است. لذا تراریختگی را نفی نمی‌کنیم، الان هم به‌دلایلی من‌جمله آنهایی که عرض شد، موافق نیستم که به مردم بگوییم بد است.

تسنیم: آیا درست است که برخی‌ها مدعی هستند تراریخته عامل اصلی سرطان است؟

اکبری: قطعاً غلط است. اصلاً رژیم غذایی در ایجاد سرطان کم تاثیر است ( البته مردم بد برداشت نکنند و به اهمیت رژیم غذایی توجه داشته باشند، بنده نسبی عرض می‌کنم). اگر بخواهم عدد بگویم و تقسیم کنم که چه عواملی سرطان ایجاد می‌کنند رژیم بد که شامل چربی و نمک و ... می‌شود نهایتاً 5 درصد تاثیر دارد. البته توجه شود که رژیم غذایی بد، موارد دیگری چون فشارخون و .. که پدید می‌آورد قلب و عروق را که خراب می‌کنند، تنبلی نیز می آورد. اما صحبتی که شده مبنی بر اینکه تراریخته عامل اصلی سرطان است، اصلاً حرف درستی نیست.

تسنیم: درست است که می‌گویند کباب خطرناک‌تر از تراریخته است؟

اکبری: کباب را باید تعریف کنید. کباب یعنی چه؟ اینجا دم خانه ما فروشگاهی هست که کباب می‌زند، سوسیس‌های بلند را با مرغ می‌زند و یک آتش و شعله مستقیمی به آن می‌تابد. این گوشت دائما دارد آتش مستقیم می‌گیرد. مطمئن باشید که مواد آروماتیک که در آن تولید می‌شود بسیار رقم بالایی است و اگر کسی خوراکش از این قسم شود سرطان هم نگیرد ولی حتماً بیمار می‌شود؛ چون سرطان آخر خط است یعنی فرد ده‌ها بیماری و مرض می‌گیرد تا این سلول تغییر ماهیت دهد و به فاز تولید برسد و بعد بشود سرطان.

ولی اگر کباب منظورتان شعله مستقیم روی گوشت حیوانی است بله این‌ها بسیار بد و نامناسب است. اما اگر کباب چرخیدن یک گوشت حیوانی با چربی کم روی گرمای ناشی از ذغال یا چیز دیگری شبیه به آن است ( شعله غیر مستقیم) یا در فضای بسته ای داریم درست می‌کنیم این می‌تواند چیز خوبی باشد.

منبع: تسنیم

15