ظریف: باید به مزاحمت آمریکا برای سیاست خارجی ایران پایان دهیم

ششمین نشست گفت و شنود پیرامون «نظم جهانی و سیاست خارجی ایران» با عنوان "چشم‌انداز تحولات منطقه و جهان در دوره ترامپ" در محل موسسه «مطالعات ایران و اوراسیا» (ایراس) برگزار شد. در این نشست که با حضور مهدی سنایی، معاون امور سیاسی دفتر رئیس‌جمهور و بنیان‌گذار موسسه ایراس برگزار شد جمعی از کارشناسان روابط بین‌الملل و دیپلمات‌ها حضور داشتند.

ترامپ به سمت احیای قدرت سخت آمریکا حرکت خواهدکرد

 در ابتدای این نشست محمد جواد ظریف، معاون راهبردی رئیس جمهور و وزیر سابق امور خارجه سخنان خود را با اشاره‌ای کوتاه به مجموعه سخنان گفته و شنیده شده در پنجاه و پنجمین مجمع جهانی اقتصاد (داووس ۲۰۲۵) آغاز کرد و گفت: در این دور از نشست‌های سالانه داووس، «بازگشت قدرت سخت» با تمرکز بر ریاست جمهوری دوباره دونالد ترامپ در ایالات متحده، بحث‌های بسیاری را به خود اختصاص داد.

نکته قابل توجه این بود که با توجه به تجربه جهانی از یک دور ریاست جمهوری دونالد ترامپ یک جمله در اکثر برآورد‌ها و اظهارنظر‌ها مشترک بود: «دونالد ترامپ، رئیس جمهور جدید ایالات متحده را جدی بگیرید، اما نه کلمه به کلمه او را.» برآورد بسیاری از حاضران این بود که ترامپ به دنبال بازگرداندن قدرت سخت است، اما با استفاده از ابزار تعرفه. به عنوان نمونه ترامپ در همین بازه زمانی اندک گذشته از بازگشت به قدرت، پس از امتناع دولت کلمبیا از پذیرش دو پرواز نظامی حامل مهاجران غیرقانونی کلمبیایی به آمریکا، از اعمال تعرفه ۲۵ درصدی بر کالا‌ها و محدودیت ویزا برای اتباع کلمبیا خبر داد. در نتیجه می‌توان گفت که چهل و هفتمین رئیس جمهور آمریکا به دنبال احیای قدرت سخت آمریکا است، اما با اهرم اقتصادی و نه ابزار نظامی.

محمدجواد ظریف در ادامه با اشاره به اینکه برخی معتقدند لازمه جهان قطبی، وفاداری است، گفت: برخی از حاضران معتقد بودند که دونالد ترامپ جهان را به دو بخش تقسیم می‌کند؛ کشور‌های کوچک‌تر و کشور‌های هم تراز. او از کشور‌های کوچک‌تر حتما انتظار وفاداری دارد، اما از کشور‌های هم تراز با ایالات متحده توقع وفاداری ندارد.

وزیر خارجه پیشین درباره بحث‌های صورت گرفته پیرامون جهان پسا قطبی گفت: برخی از حاضران و سخنران‌ها معتقد بودند که اروپا خواهان اعمال نسبی هژمونی آمریکا است، اما دونالد ترامپ چنین چیزی را نمی‌خواهد. همزمان عده‌ای هم تاکید داشتند که عنصر وفاداری چندان در محاسبه‌های ترامپ ثابت نیست که البته در این باره تردید‌های جدی وجود دارد.

شاهد شکل‌گیری ائتلاف‌های موقتی و موضوعی خواهیم بود

ظریف در ادامه افزود: قطب بندی جدید در سطح بین المللی در آینده نزدیک شکل نخواهد گرفت. برخی این وضعیت را برپایی نوعی هرج و مرج می‌دانند، اما به نظر بنده الزاماً هرج و مرج رخ نخواهد داد. این به معنی شرایط جدید بین المللی است که ما «ائتلاف‌های موقتی مبتنی بر موضوع» به جای «قطب بندی‌های دائمی» خواهیم داشت. اینکه ما دیگر شاهد وفاداری نخواهیم بود در همین ائتلاف‌های موقتی موضوعی، قابل تفسیر است. ممکن است برخی از این ائتلاف‌ها به دلیل موضوع و هدف شکل گیری آن طولانی‌تر هم باشند.

تفسیر غرب این است که «ایران ضعیف شده است»

معاون راهبردی رئیس جمهور در ادامه با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران در این شرایط فرصتی دارد که باید از آن استفاده بکند، گفت: عده‌ای در خارج از ایران به شمول صهیونیست‌ها و برخی از جریان‌های برانداز ایرانی، به دنبال تثبیت این تفسیر و تصویر هستند که ایران در ضعیف‌ترین و همزمان خطرناک‌ترین حالت خود قرار دارد. این تصور آنچنان جا افتاده که در یکی از جلسات گفت و شنود برگزار شده در داووس یکی از عالی رتبه‌ترین مقام‌های اروپایی دائما تکرار می‌کرد که در این بازه زمانی ایران ضعیف شده است. در نهایت به او گفتم فرض کنیم که گفته شما صحیح است و ایران ضعیف‌تر شده است پس شما و همفکران شما دیگر نمی‌توانید ادعا کنید که ایران صلح خاورمیانه را بر هم زده است چرا که به قول شما ما قدرت این کار را نداریم. در این جلسات اصرار من این بود که دلیل عدم برقراری صلح در خاورمیانه ایران نیست بلکه پرونده همچنان مفتوح فلسطین است.

عده‌ای امنیتی سازی پرونده ایران را آغاز کرده‌اند

ظریف در ادامه این سخنرانی گفت: دومین نکته‌ای که آنها بر روی آن تاکید دارند این است که ایران به ادعای آنها «ضعیف شده» اکنون با گزینه‌های کمتری روبه رو است و شاید هم بتوان گفت که تنها گزینه باقیمانده برای تهران سلاح هسته‌ای است. آنها در ادامه این ادعا می‌گویند که پیش از آنکه ایران بتواند به سمت تولید سلاح برود باید با اقدام نظامی مانع این کشور شویم. البته از حرف‌های اخیر دونالد ترامپ اینگونه بر می‌آید که چندان خریدار این استدلال‌های مطرح شده نیست.

 عده‌ای در خارج از ایران به شمول صهیونیست‌ها و برخی از جریان‌های برانداز ایرانی، به دنبال تثبیت این تفسیر و تصویر هستند که ایران در ضعیف‌ترین و همزمان خطرناک‌ترین حالت خود قرار دارد

همزمان نکته‌ای که باید توجه داشته باشیم این است که ذهن ترامپ قابل تغییر است و اینطور نیست که او مثلاً متفکر روابط بین الملل با یک تئوری جا افتاده باشد که نتوان چیزی را در ذهن او تغییر داد. ترامپ تفکر تثبیت شده‌ای در این زمینه ندارد و بسته به شرایطی که در لحظه در آن قرار می‌گیرد حاضر است برخی پارادایم‌های خود را تغییر هم بدهد. آنچه که مهم است این است که الان ممکن است ترامپ به این باور که ایران به سمت سلاح هسته‌ای حرکت خواهد کرد نرسیده باشد و یا حتی این باور او را به این سمت سوق دهد که در چنین شرایطی بهتر است جلوی خطر را با معامله با ایران بگیرد، اما این آخر بازی نخواهد بود.

ایران باید با انگاره ضعیف شدن خود مقابله کند

وزیر پیشین امور خارجه در ادامه با تاکید بر اینکه مجموع موضع گیری‌هایی که ترامپ تاکنون درباره ایران داشته نه چندان مثبت است و همزمان نه چندان منفی، گفت: در این شرایط ما باید با دو انگاره که عده‌ای می‌خواهند درباره ایران تثبیت کنند مقابله کنیم، این انگار نیز عبارت است از طرح این ادعا که ایران ضعیف و در نتیجه خطرناک شده است.

قدرت بازدارندگی ایران، محور گمانه زنی‌ها در داووس

وزیر خارجه در ادامه با اشاره به مجموع سخنان شنیده در داووس گفت که ادعای بسیاری از چهره‌های مطرح سیاسی و مقامات این بود که ایران در حوزه بازدارندگی به شمول قدرت موشکی ضعیف شده است. همزمان ادعا‌هایی را هم درباره تضعیف قدرت آنچه بازو‌های ایران در منطقه می‌خوانند مطرح کردند.

معاون راهبردی رئیس جمهور در ادامه تاکید کرد که آنچه من در پاسخ به ادعای تضعیف نیرو‌های مورد حمایت ایران در منطقه به آن اشاره کردم این بود که اگر به تاریخچه تشکیل این نیرو‌ها نگاه کنید می‌بینید که اتفاقا آنها در اوج دوره‌هایی که موقعیت آرمان فلسطین تضعیف شده به نظر می‌رسید، تشکیل شدند. از سوی دیگر تمام این گروه‌ها در برهه‌های زمانی مختلف با تصمیم‌های موردی که گرفته‌اند استقلال خود از جمهوری اسلامی ایران را نشان داده‌اند.

آمریکا قدرت اصلی باقی می‌ماند، اما افول را هم تجربه خواهد کرد

وزیر خارجه دولت‌های یازدهم و دوازدهم در ادامه تاکید کرد که آمریکا در آینده همچنان قدرت اصلی دنیا خواهد بود، اما همزمان که هژمون نخواهد بود افول را هم تجربه خواهد کرد. در این میان اروپایی‌ها می‌گویند که ما خواهان هژمون بودن آمریکا هستیم، اما خود این کشور تمایلی به حفظ این جایگاه ندارد.

معاون راهبردی رئیس جمهور در ادامه سخنانش باز هم تکرار کرد که ما به عنوان جمهوری اسلامی وظیفه داریم با این دو روایت ضعیف شدن ایران و خطرناک شدن آن مقابله کنیم. برای مقابله با روایتی که ادعا می‌کند ایران ضعیف شده راه‌هایی وجود دارد که مهمترین آن نوع کنش و رفتار ما خواهد بود.

باید از نقش تخریبی آمریکا در سیاست خارجی ایران کاست

محمد جواد ظریف در بخش پایانی این نشست در پاسخ به برخی پرسش‌های مطرح شده گفت: من با دوستان موافق هستم که سیاست خارجی ایران باید از منطقه شروع شود ولی ما باید سایه یک مزاحم را از سر سیاست خارجی ایران بر داریم. من آمریکا را یک فرصت برای سیاست خارجی ایران نمی‌بینم، آمریکا را مزاحمت و یا غل و زنجیری می‌دانم که باید از پای سیاست خارجی ایران باز شود. من در بخش‌های پایانی کتاب خود با عنوان «پایاب شکیبایی» به این موضوع اشاره کردم که اگر ما می‌خواهیم با آفریقا یا اروپا رابطه داشته باشیم این رابطه نباید در قالب دعوای با آمریکا تعریف شود چرا که در این دعوا، کسی جانب ما را نمی‌گیرد. ما نیازی به برقراری رابطه دوستانه با آمریکا نداریم بلکه باید کاری بکنیم که دیگران وقتی با ما رابطه برقرار می‌کنند احساس نکنند باید با آمریکا دعوا کنند چرا که در اینصورت ما را انتخاب نخواهند کرد کما اینکه می‌بینیم که الان هم این کار را نمی‌کنند.

بدعهدی آمریکا به تاریخچه‌ای در مذاکرات تبدیل شد

محمدجواد ظریف در ادامه این نشست با انتقاد از اینکه فضای ملتهب پیرامون مذاکره با آمریکا توسط مخالفان مذاکره در ایران شکل می‌گیرد گفت: من در داووس در تمام نشست‌ها و همچنین در گفت و گویی که با فرید زکریا داشتم به مشکلات مذاکره اشاره کردم و تاکید داشتم که ما الان با یک تجربه سنگین به مذاکره برای احیای برجام باز می‌گردیم و این کار را سخت‌تر خواهد کرد چرا که دور اول و برای رسیدن به برجام این تجربه را نداشتیم، اما الان این بدعهدی طرف مقابل تبدیل به تاریخچه این مذاکرات شده است.

مساله حمایت ادعایی ایران از روسیه در جنگ اوکراین برای اروپا بسیار مهم است

معاون راهبردی رئیس جمهور در پاسخ به پرسش یکی از حاضران درباره میزان پرداختن به بحث چین در نشست‌های رسمی و غیررسمی برگزار شده در داووس گفت: بحث درباره چین بسیار برجسته و پررنگ بود. بسیاری هم نگران تقابل چین با آمریکای ترامپ بودند. یکی دیگر از بحث‌های پررنگ که البته به ایران هم مربوط می‌شد تکرار ادعای کمک نظامی ایران به روسیه در جنگ اوکراین بود و من در مجموع گفت‌و‌گو‌هایی که داشتم متوجه شدم که این مساله برای کشور‌های اروپایی بسیار مهم است و باید فکری برای حل این اختلاف با اروپا بکنیم.

به روایت آمریکا و اسرائیل دامن نزنیم

معاون راهبردی رئیس جمهور در پایان این نشست تاکید کرد که قدرت معنایی ایران باید در خارج و داخل از کشور باز تولید شود.

یکی دیگر از نکته‌های مورد انتقاد ظریف در این نشست تکرار روایت‌های امریکا و رژیم اسرائیل در داخل ایران توسط برخی مخالفان دولت بود. او تاکید کرد که خیانتکار خواندن دولت به دلیل هرگونه مذاکره احتمالی با آمریکا در حقیقت تکرار روایت امریکایی و اسرائیلی است.