دو نبرد دیپلماتیک ایران: ظریف هم دارد برجام را احیا می کند، هم روابط تهران-ریاض را جوش می دهد

هاآرتص نوشت: محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران هفته‌ای سخت و مشقت آور داشته است. این روزهای سخت با انتشار بخشهایی از مصاحبه هفت ساعته او در ماه فوریه که با یک موسسه تحقیقات ایرانی انجام داده بود، آغاز شد. فایل صوتی این مصاحبه توسط شبکه ایران اینترنشنال وابسته به عربستان سعودی منتشر گردید.

در ادامه این مطلب آمده است: در متن های منتشر شده، ظریف در مورد درگیری بین وزارت خارجه ایران و سپاه پاسداران در مورد توافق هسته‌ای صحبت کرد. به گفته ظریف روسیه قبل از امضای توافقنامه در سال 2015 در تلاش بود تا مانع از توافق شود. ظریف صراحتا گفت که من دیپلماسی را فدای میدان جنگ کردم.

حسن روحانی، رئیس جمهور ایران و محمد باقر قالیباف، رئیس مجلس به سرعت از ظریف حمایت کردند. اندکی بعد تحقیقات درباره اینکه چه کسی این مصاحبه را که قرار بود به عنوان بخشی از بایگانی تاریخ سیاسی ایران طبقه بندی شود، فاش کرد، آغاز شد. در این بین چند تن از نمایندگان مجلس خواستار استعفای وی شدند، در حالی كه برخی دیگر گفتند كه وی باید به جرم خیانت و آسیب رساندن به امنیت ملی محاكمه شود.

این افشا در زمان حساسی رخ داده است، حساس از این نظر که نمایندگان امضا کننده توافق هسته‌ای یعنی آلمان، روسیه، چین، فرانسه و انگلیس در حال مذاکرات فشرده در وین برای احیای توافق هستند. به طور غیر مستقیم، آمریکا نیز در این ماجرا دخیل است. احیای توافق نامه در ازای لغو تحریم‌های آمریکا خواسته همه طرف‌ها است.

میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات اگرچه احتمالاً از اتهامات ظریف به روسیه خیلی راضی نبوده، اما به هر روی خشم خود را پنهان کرد. وی در توئیتر خود گفت: شرکت کنندگان در مذاکرات به تلاش خود برای احیای توافق هسته‌ای ادامه خواهند داد.

به طور علنی، روسیه نسبت به مذاکرات ابراز خوش بینی کرده و به نظر می‌رسد اظهارات ظریف در نتیجه مذاکرات تأثیری نخواهد داشت، با این حال اگر ظریف به فکر شرکت در انتخابات ریاست جمهوری ژوئن بیافتد، به نظر می‌رسد دیگر با این فایل صوتی هیچ شانسی نخواهد داشت.

ظریف دو روز پس از انتشار این فایل صوتی در شبکه ایران اینترنشنال، به عنوان بخشی از برنامه سفر کوتاه خود به حاشیه خلیج فارس عازم مسقط، پایتخت عمان شد. جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر از یک طرف مشغول مذاکره برای احیای برجام است و از سویی دیگر نیز گفتگوهای منطقه‌ای با عربستان را دنبال می‌کند.

ظریف در مسقط با سخنگوی شورشیان حوثی و رئیس تیم مذاکره کننده آنها، محمد عبدالسلام دیدار و در مورد پیشنهادهای جدید برای پایان دادن به جنگ در یمن گفتگو کرد. در ماه مارس، عربستان سعودی طرحی را برای آتش بس و مذاکرات پیشنهاد کرد که توسط حوثی‌ها رد شد، اما به دنبال چندین تحول جدید، عربستان سعودی و ایران لحن متفاوتی به خود گرفتند.

روزنامه فایننشال تایمز از جلسه 9 آوریل نمایندگان سعودی و ایران در بغداد با میانجیگری مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق خبر داده است. ریاض برگزاری چنین جلسه‌ای را انکار کرد در حالی که ایران آن را نه تکذیب و نه تأیید کرد. عصر سه شنبه، محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، در مصاحبه‌ای با العربیه شبکه متعلق به عربستان سعودی گفت: ایران کشور همسایه ما محسوب می‌شود و آنچه ما امیدواریم داشتن روابط خوب با این کشور است.

این لحن کاملاً متفاوت از سخنان پرخاشگرانه ولیعهد است زیرا روابط دو کشور در سال 2016 و طی شش سال جنگ در یمن قطع شده است. اگرچه ولیعهد موارد مورد اختلاف بین عربستان سعودی و ایران را ذکر کرد، اما در عین حال افزود: ما در حال کار با شرکای منطقه‌ای و جهانی خود برای یافتن راه حلی به منظور حل این مشکلات هستیم و امیدواریم برای روابط خوبی که به نفع همه است بر این چالش‌ها غلبه کنیم.

این اظهارات گواه دیگری بر شکسته شدن دیوار بین دو کشور بود. حتی قبل از آن، سردار حسین دهقان، مشاور نظامی رهبر ایران، به شبکه تحت مدیریت حوثی‌ها گفت که ایران عربستان سعودی را دشمن نمی‌داند، اما اگر این پادشاهی به اقدامات فریبکارانه علیه ایران ادامه دهد، این موقعیت ممکن است تغییر کند.

این پینگ پونگ نباید به عنوان آغاز یک ماه عسل بین دو رقبای سرسخت خاورمیانه‌ای تفسیر شود، اما حداقل به معنای تشخیص نیاز به کاهش اختلافات از سوی دو کشور است، اختلافی که صدمات زیادی به هر دو طرف وارد کرده است، در حالی که سازش می‌تواند مزایای زیادی برای هر دو داشته باشد.

عربستان سعودی در دام فشار آمریكا و فشارهای بین المللی گرفتار شده است كه این فشار بر سه نكته استوار است، یکی قتل جمال خاشقچی روزنامه نگار كه همچنان باعث ناخوشایند شدن وجهه ولیعهد محمد در كاخ سفید و کنگره می‌شود. دوم سرکوب حقوق بشر در عربستان سعودی و جنگ در یمن که به عنصری اصلی در سیاست خاورمیانه بایدن تبدیل شده است همواره از موارد مورد توجه رئیس جمهور جدید آمریکا بوده است.

فراتر از هزینه‌های سنگین بشردوستانه‌ای که در اثر این جنگ به بار آمده است، مرگ ده‌ها هزار نفر و گرسنگی و بیماری‌های ناشی از این جنگ، عملا باعث شد وعده بن سلمان برای پیروزی زودهنگام در این جنگ محقق نشود. عربستان سعودی هیچ راه حلی برای مقابله با حملات سیستماتیک به کشتی‌ها و تاسیسات نفتی خود ندارد ضمن اینکه این کشور همزمان درگیر کسری بودجه بزرگی است.

عربستان سعودی که قبلاً متوجه شده کارشکنی برای مقابله با بازگشت به برجام فایده ندارد، باید خودش را برای لحظه لغو تحریم‌ها و بازگشت ایران به بازار جهانی نفت آماده کند.

در ابتدا انتظار می رود که ایران 2 میلیون بشکه در روز عرضه کند و برای برخی از مشتریان خود با عربستان سعودی رقابت کند. روابط بهتر با ایران می‌تواند به همکاری دو کشور در این زمینه منجر شود و از بروز جنگ نفتی که پیش تر بین روسیه و عربستان سعودی رخ داد جلوگیری کند.

به هر حال این یک بازی با حاصل جمع صفر بین عربستان و ایران نیست. تهران در جنگ یمن هم به آنچه می‌خواست نرسید. بله، درست است که حوثی‌ها بیشتر کشور را تحت کنترل خود دارند، اما این کنترل یک بار اقتصادی سنگین بر دوش آنها نهاده است، از طرفی حوثی‌ها به عنوان حاکمان رسمی یمن شناخته نمی‌شوند و ایران از ادامه جنگ هیچ منافع اقتصادی و استراتژیکی نمی‌برد.

اگر ایران بتواند از طریق مذاکره با عربستان سعودی به جنگ در یمن خاتمه دهد و به حوثی‌ها سهم قابل توجهی از قدرت اعطا کند، می‌تواند نفوذ خود را بدون تحمل هزینه‌های سنگین اقتصادی حفظ کند.

ایران چندین بار اعلام کرده است که از راه حل دیپلماتیک در یمن حمایت می‌کند، این کشور متوجه شده که این موقعیت می‌تواند به او در روابط با دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه امارات متحده عربی که قبلاً بیشتر نیروهای خود را از این کشور خارج کرده است، کمک کند.

این موضع گیری همچنین باعث می‌شود که ایران در روابط خود با اروپا امتیازات مناسبی کسب کند. اگر ایران بخواهد پس از اجرایی شدن توافق نامه هسته‌ای جدید به یک قطب تجاری در خاورمیانه تبدیل شود و توجهات را از عربستان به سمت خودش تغییر دهد، باید در مورد مسئله یمن انعطاف پذیری نشان دهد.

دلیل فوریت حل تنش‌ها فقط بحران اقتصادی جدی ایران نیست، این کشور هنوز هم می‌تواند برای ماه‌های زیادی به همین شکل دوام بیاورد، آنچه آنها را مصر به حل تنش می‌کند تمایل به جلب حمایت مردم در انتخابات ریاست جمهوری است. هدف همچنین جلوگیری از اختلافات سیاسی، عمدتاً با جریان‌های رادیکال است.

اتهامات ظریف درباره سپاه در واقع چیز جدیدی نیست. روحانی پیش از این با انتقاد از سپاه پاسداران گفته بود كه آنها به اقتصاد كشور صدمه می‌زنند و خواست كه بخشی از اقتصاد ایران كه سپاه كنترل می‌كند، به نوعی آزاد شود . در ماه مارس او گفت که اگر هر جناح یا شخصی حتی در ساعت هم پایان تحریم‌ها را به تأخیر بیندازد خیانت بزرگی به ملت ایران کرده است. به گفته روحانی اقلیت کوچکی که مانع این لغو تحریم‌ها می‌شوند باید این کار را متوقف کنند.

اظهارات اخیر سعودی‌ها و ملاحظات استراتژیک ایران به بایدن این فرصت را می‌دهد تا در صورت موافقت با لغو تحریم‌های ایران چندین درگیری را به صورت همزمان حل کند. چنین تمایلی زمانی ابراز شد که ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، با اشاره به توافق هسته‌ای اعلام کرد: "ما آماده‌ایم اقدامات لازم را برای بازگشت به برجام از جمله با برداشتن تحریم‌های مغایر با آن انجام دهیم."

هفته آینده، مقامات ارشد دولت به سرپرستی برت مک گورک، هماهنگ کننده خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای امنیت ملی، از خاورمیانه بازدید می‌کنند تا به متحدان آمریکا در مورد توافق هسته‌ای اطمینان دهند. این هیئت همچنین ممکن است وعده‌هایی برای عربستان سعودی و امارات متحده عربی داشته باشد.

به زودی خواهیم دید که آیا این هیئت با هدایایی از جمله مذاکرات برای پایان دادن به جنگ در یمن و سایر حرکات آشتی جویانه بین عربستان سعودی و ایران، منطقه را ترک می‌کنند یا خیر.

منبع: انتخاب

38