تاثیر ارتش بر پیروزی انقلاب اسلامی/ از سربازی که به فرمانده خود شلیک کرد تا جنگ همافران و گارد شاهنشاهی

به گزارش خبر فوری، در سالهای بعد از انقلاب همواره یک باور اشتباه وجود داشته است. این باور مربوط به نقش ارتش در سرکوب معترضان انقلاب اسلامی سال 1357 بوده است. با گذشت زمان و بررسی های بیشتر اسناد تاریخی مشخص شد که این باور زیاد درست نیست. شاید گروهی از ارتشی های دوران رژیم پهلوی در سرکوب مردم نقش داشتند اما بدنه ارتش بالعکس، در پیروزی انقلاب تاثیر به سزایی داشته است.

بدنه چند دسته ارتش

این باور که ارتش شاهنشاهی یک دست بوده است درست نیست. بدنه ارتش از زمان وزارت محمد مصدق دو دسته یا به عبارت بهتر چند دسته بوده است. آنطور که یرواند آبراهامیان می گوید بخشی از ارتش شاهنشاهی در دهه 30 و 20 چپ گرا بود، برخی گرایش ملی – مذهبی داشتند، گروهی به شدت طرفدار مصدق بوده و گروهی نیز طرفدار سلطنت و شاه بودند. این چند دستگی در سالهای منتهی به انقلاب اسلامی نیز وجود داشت. اگرچه ژنرال ها و به خصوص گارد شاهنشاهی اصولا ارتش را با نام سلطنت پهلوی می شناختند و وظیفه خود را صیانت از خاندان سلطنتی می دانستند اما بدنه ارتش متفاوت از آنها بود.

بخشی از ارتش که از همان ابتدا در کنار مردم ماند

بسیاری معتقدند مهم ترین نقش ارتش در وقوع انقلاب مربوط به بیانیه بی طرفی در روز 22 بهمن 1357 است اما این درست نیست. شواهد نشان می دهد بدنه ارتش از همان روزهای نخست اعتراضات سالهای 56 و 57 در مقابل فرمان ژنرال ها ایستاد و به جز کاهش خونریزی به انقلابیون نیز سلاح رساند.

آنطور که آبراهامیان می گوید مخالفت بدنه ارتش با فرمان ژنرال ها مبنی بر مقابله با مردم و نیز همدلی آنها با مردم معترض یکی از جدی ترین علت های سقوط سلطنت محمد رضا پهلوی در سال 1357 بود. آبراهامیان در صفحه 645 کتاب « ایران میان دو انقلاب» می نویسد: «دومین عامل تضعیف کننده شاه این بود که سربازان و افسران وظیفه به هیچ روی نمی خواستند هموطنان کارگر، دانشجو، مغازه دار، دستفروش و ساکن محله های فقیر را هدف گلوله قرار دهند. نیویورک تایمز می نویسد که ارتش تصمیم گرفته بود در ماه محرم عقب نشینی کند زیرا صدها سرباز در قم و مشهد فرار کرده بودند و دیگر سربازان نیز تهدید می کردند که از دستور رهبران مذهبی پیروی خواهند کرد نه فرمان های افسران خود. به نوشته روزنامه واشنگتن پست، یک هفته پس از عاشورا، در قم، نظامیان به تظاهرات کنندگان تیراندازی نکردند، در تبریز 500 سرباز و 12 تانک به مخالفان پیوستند و 3 گارد سلطنتی سالن غذاخوری افسران را به گلوله بستند و {گروهی} یکی از سلطنت طلبان ناشناس را کشتند.

همچنین، روزنامه زیرزمینی حزب توده در گزارش خود می نویسد که در بیشتر شهرها سربازان به تظاهرکنندگان می پیوندند و سربازان پادگانهای همدان، کرمانشاه و شهرهای دیگر، پنهانی به مردم اسلحه می دهند. یکی از افسران عالی رتبه بعدها به یک خبرنگار خارجی می گوید که افسران به هیچ روی نمی توانستند به سربازان اعتماد کنند و ناچار بودند بیشتر خودشان به تظاهرات کنندگان تیراندازی کنند.»

فقره فوق به خوبی نشان می دهد که در بدنه ارتش چه غوغایی بوده است. امتناع ارتشیان از شلیک به مردم چنان مهم بود که حتی امام خمینی (ره) در روز 9 بهمن 1357 در پیامی خطاب به ارتشی ها می گویند: «من از طبقه شریف ارتش که دستشان به خون جوانان آلوده نشده است می خواهم که ننگ اطاعت از جنایتکاران را تحمل نکنند و با قاطعیت آنان را از مقابله با ملت بازدارند. ملت از خود شماست، برای منافع اجانب برادرکشی نکنید و با پشتیبانی از اسلام و ملت، نام خود را در تاریخ جاوید کنید.»

تصمیم ارتش مبنی بر عدم دخالت در سیاست

همانطور که گفته شده، بسیاری معتقدند مهم ترین اقدام ارتش در انقلاب اسلامی، امضاء اعلامیه بی طرفی در روز 22 بهمن 57 بود. اگرچه این اعلامیه بسیار مهم بود اما نباید فراموش کرد که ارتش از چند وقت قبل تصمیم گرفته بود که در مسائل سیاسی دخالت نکند. ارتشبد قره باغی، رئیس ستاد بزرگ ارتشداران در روز 18 بهمن 1357 طی سخنانی خطاب به فارغ التحصیلا ن دانشگاه پدافند ملی بار دیگر بر جایگاه غیرسیاسی ارتش تاکید کرد و به نظامیان دستور داد که از سیاست کناره گیری کنند، این در حالی بود که قره باغی به عنوان عضو شورای سلطنت دارای مقام سیاسی نیز بود.

در روز 17 بهمن نیز تیمسار ربیعی فرمانده نیروی هوایی دربین پرسنل نیروی هوایی اعلام کرد که حتی خود او در مقام فرماندهی نیروی هوایی در سیاست فعالیت نمی کند.

درگیری همافران و گارد شاهنشاهی و پیروز نهایی انقلاب

همانطور که گفته شد بدنه ارتش از ارکان واحدی تشکیل نشده بود و میان این ارکان در روزهای حساس منتهی به انقلاب اختلاف بود. گارد شاهنشاهی یکی از سلطنت طلب ترین بخش های ارتش بود. از آن سمت گروه هایی همچون همافران بودند که تعلق خاطری به نظام سلطنتی نداشتند. هُمافر دسته ‌ای در نیروی هوایی شاهنشاهی ایران بود که از سال 1347 تا 1357 نیرو جذب کرد. همافران پس از استخدام به ایالات متحده آمریکا اعزام شده تا در دوره‌های تخصصی مختلف از قبیل: الکترونیک ، مکانیک ، الکترومکانیک ، رادار ، سیستم‌های شناسایی و... شرکت کنند. بیشتر اعضاء این دسته از طبقات پایین و متوسط بودند و از این رو، هرگز تعلق خاطری به سلطنت پهلوی نداشتند.

آخرین تیر انقلاب دقیقا از سوی این دو گروه شلیک شد. در شب 20 بهمن در پی ابراز احساسات هما فران دوشان تپه نسبت به پخش برنامه تلویزیونی مربوط به بازگشت امام خمینی (ره) درگیری سختی بین آنها و گارد شاهنشاهی در گرفت. همافران روز قبل در مدرسه علوی با امام خمینی (ره) بیعت کرده بودند و همین امر باعث خشم گارد شاهنشاهی شده بود. با افزایش درگیری همافران و گارد،  مردم برای کمک به همافران وارد پادگان شدند و همین امر زمینه ساز دسترسی آنها به سلاح شد. دو روز بعد انقلاب اسلامی به پیروزی رسید و ارتش هم بیانیه بی طرفی خود را امضاء کرد.