صدای جنگ جدید از آمریکای لاتین به گوش می رسد؟ میان ونزوئلا و گویان چه خبر است؟

در حالی که جهان سرگرم حملات بی امان رژیم اسرائیل به نوار غزه و طولانی شدن جنگ اوکراین در نتیجه تداوم تجاوز روسیه است، تنش میان ونزوئلا و گویان هم در صدر اخبار قرار گرفته است. میان این دو کشور چه خبر است؟

بیش از یک قرن است که ونزوئلا و گویان مدعی حاکمیت بر اسکیبو هستند، منطقه‌ای به وسعت حدود ۱۶۰ هزار کیلومتر مربع که دارای ذخایر نفتی مهمی نیز است. با این حال، این درگیری به‌دنبال فرآیند مناقصه یک جانبه گویان برای بلوک‌های نفتی در منطقه مورد مناقشه تشدید شده است. تنش‌ها میان کاراکاس و جورج تاون به تازگی و پس از موافقت گویان با فعالیت شرکت آمریکایی اکسون موبیل در بلوک‌های نفت و گاز واقع در قلمرو دریایی اسکیبو افزایش یافته‌است.

گویان ماه گذشته از کشف بزرگ دیگری که حداقل ۱۰ میلیارد بشکه به ذخایر این کشور اضافه می‌کند، خبر داد. این ذخایر بزرگ‌تر از کویت یا امارات متحده عربی است. گویان حتی از سفر مقام‌های دفاعی آمریکا خبر داده و اشاره کرده است که در حال بررسی امکان ایجاد پایگاه های نظامی متحدان است.

تنش‌ها میان ونزوئلا و گویان، هراس منطقه‌ای از وقوع جنگ را تشدید کرده است. گویان، کاراکاس را به آغاز آمادگی نظامی برای حمله متهم می‌کند اما دولت مادورو این مساله را رد کرده است.

چرا رفراندوم

ونزوئلا فردا یکشنبه (سوم دسامبر) یک رفراندوم مشورتی غیرالزام‌آور برای پاسخگویی به پنج پرسش برای رد رای داوری پاریس در سال ۱۸۹۹ برگزار خواهد کرد؛ رای داوری ۳ اکتبر ۱۸۹۹ پاریس حکمی بود که توسط یک جلسه دادگاه داوری در پاریس صادر شد و به موجب آن، آمریکا (به نمایندگی از ونزوئلا) از یک سو و بریتانیا (به عنوان مالک مستعمره گویان بریتانیا، گویان فعلی) از سوی دیگر، توافق کردند که اختلاف بر سر مرز غرب مستعمره بریتانیا و شرق ونزوئلا را به داوری بین‌المللی به عنوان مکانیزمی برای راه‌حل دوستانه برای مناقشه ارضی تسلیم کنند.

پس از ردوبدل کردن اعتراض‌های دیپلماتیک، دولت ونزوئلا قصد دارد با برگزاری یک همه‌پرسی مشورتی، الحاق این منطقه و اعطای تابعیت به ساکنان این منطقه را به رای عمومی بگذارد.

سوالات مطرح شده به این شرح است:

• آیا شما موافق هستید که قانون خط‌مشی تحمیلی متقلبانه توسط رای داوری پاریس در سال ۱۸۹۹ را که می‌خواهد ما را از گوایانا اسکیبا محروم کند، رد کنید؟
•  آیا از توافقنامه ژنو ۱۹۶۶ به عنوان تنها سند قانونی معتبر برای دستیابی به راه حل عملی و رضایت‌بخش برای ونزوئلا و گویان در مورد مناقشه بر سر قلمرو گوایانا اسکیبا (Guayana Esequiba) حمایت می‌کنید؟
• آیا با موضع تاریخی ونزوئلا مبنی بر به‌رسمیت نشناختن صلاحیت دیوان بین‌المللی دادگستری برای حل مناقشه ارضی بر سر گوایانا اسکیبا موافق هستید؟
•  آیا شما موافق هستید که با ادعای گویان بر سر حدود آب‌های منطقه مورد مناقشه که به طور غیرقانونی و بر خلاف قوانین بین‌المللی تعیین شده است، مخالفت شود؟
•  آیا شما با ایجاد ایالت گوایانا اسکیبا و توسعه سریع طرحی مبنی‌بر اعطای تابعیت و شناسنامه ونزوئلا، مطابق با توافقنامه ژنو و قوانین بین‌المللی و در نتیجه، گنجاندن منطقه مذکور در نقشه خاک ونزوئلا موافق هستید؟

جدال ونزوئلا با دیوان بین المللی دادگستری

کاراکاس صلاحیت دیوان بین‌المللی دادگستری برای رسیدگی به این پرونده اختلاف ارضی را رد می‌کند؛ این در حالی است که گویان از این نهاد بین‌المللی درخواست کرده بود تا دستور توقف فوری این همه‌پرسی که به منزله تهدیدی برای این کشور است را صادر کند.

عرفان علی، رئیس‌جمهوری گویان روز جمعه از ونزوئلا خواست به حکم الزام‌آور دیوان بین‌المللی دادگستری پایبند باشد، حکمی که از کاراکاس خواسته است از انجام «هرگونه اقدامی که وضعیت را در غرب کشور تغییر دهد» خودداری ورزد.

به گزارش گاردین، وزیر امور خارجه این کشور کوچک آمریکای جنوبی نیز در سخنانی گفت که کشور همسایه ونزوئلا در سمت اشتباه تاریخ قرار گرفته زیرا خط یک درگیری وسیع را ایجاد کرده است.

پنجشنبه هفته گذشته معاون رییس جمهوری گویان گفت که مقاماتی از وزارت دفاع ایالات متحده هفته آینده به گویان سفر خواهند کرد و او متعهد شد که "همه گزینه ها" در مناقشه با ونزوئلا روی میز است. بهارات جاگدیو، معاون رییس جمهوری گویان در سخنان خود تاکید کرد که این کشور برای امنیت خود از تاسیس پایگاه های نظامی خارجی در کشورش استقبال می کند. او گفت : ما هرگز علاقه ای به پایگاه های نظامی نداشتیم، اما باید از منافع ملی خود دفاع کنیم.

گفته می شود سفر دو تیم از مقامات نظامی آمریکا به این کشور نیز در راستای همین هدف است.

دیوان بین‌المللی دادگستری در مورد اختلافات میان دولت‌ها حکم می‌کند. احکام آن به طور قانونی لازم‌الاجرا است، اما قدرت اجرای آن‌را ندارد.

همزمان با بالا گرفتن دوباره تنش در این منطقه، بالاترین نهاد قضایی سازمان ملل متحد بدون اشاره به همه‌پرسی مشورتی برنامه‌ریزی‌شده ونزوئلا در مورد پرونده اختلاف ارضی این کشور با گویان بر سر منطقه اسکیبو اعلام کرد که کاراکاس باید «از هرگونه اقدامی که وضعیت فعلی در این منطقه مورد مناقشه را تغییر می‌دهد، خودداری کند.»

میانجی گری برزیل از جنگ جلوگیری می کند؟

برزیل به‌عنوان بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین کشور آمریکای جنوبی، نقش مهمی در مسائل منطقه‌ای و حل و فصل مناقشات داشته است. برزیل از لحاظ تاریخی روابط صمیمانه و همکاری را با گویان و ونزوئلا حفظ کرده و از حل و فصل مسالمت آمیز و دیپلماتیک اختلاف بر سر گویانا اسکوئیبا حمایت کرده است.

برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که نیرو‌های مسلح برزیل به دلیل جابجایی قابل توجه تجهیزات و پرسنل نظامی در شرق ونزوئلا در مرز گویان که اخیراً توسط تصاویر ماهواره‌ای و منابع اطلاعاتی شناسایی شده است، در حالت آماده باش قرار گرفته اند.

برخی از مقامات بر این باورند که ونزوئلا ممکن است به زودی به کشور کوچک آمریکای جنوبی حمله کند تا منطقه گوایانا اسکوئیبا را که بیش از ۶۰ درصد از خاک این کشور را تشکیل می‌دهد را ضمیمه خاک خود کند. اگر این سناریو محقق شود، می‌تواند منجر به یک درگیری منطقه‌ای بزرگ شود که نه تنها گویان و ونزوئلا، بلکه برزیل و سایر کشور‌های همسایه، و همچنین ایالات متحده و دیگر بازیگران بین‌المللی را درگیر خواهد کرد.

بازی سیاسی مادورو با رفراندوم

گاردین در گزارشی در این باره می نویسد : هنوز مشخص نیست پیامدهای قانونی یا عملی رأی آری در این رفراندوم چه خواهد بود. اما آنچه که مشخص است این است که این  رفراندوم به طور گسترده به عنوان راهی برای جلب حمایت عمومی از مادورو در آستانه انتخابات ریاست جمهوری سال آینده تلقی می شود. همزمان تحرکات مادورو این نگرانی را ایجاد کرده که او می‌تواند کشور را به سمت جنگ سوق دهد، زیرا او از این مناقشه یک صد ساله برای دامن زدن به شور میهن‌پرستانه مردم کشورش آنهم در مسیر محبوب تر کردن خود استفاده می کند. وزیر خارجه گویان در بخش هایی از سخنان خود درباره وضعیت به وجود آمده به گاردین گفت:  «مردم در منطقه مرزی بسیار نگران هستند. مادورو یک رهبر مستبد است و پیش بینی رفتار رهبران مستبد بسیار سخت است.»

در گذشته نیز روسای جمهور ونزوئلا در دوره های مختلف بخصوص در زمانی که این کشور درگیر ناآرامی و یا آشفتگی داخلی بوده از این مناقشه برای جلب نظر مردم استفاده کردند اما ورود هیچکدام به این موضوع به اندازه مادورو جدی نبوده است. لفاظی های مادورو  61 ساله از سال 2015، زمانی که ذخایر عظیم نفت در منطقه مورد مناقشه  دو کشور کشف شد، جنگ طلبانه تر شده است.

مادورو برای جلب نظر عامه مردم دست به اقدام های پوپولیستی هم در این زمینه زده و به عنوان نمونه در نطق های تلویزیونی اشاره های تاریخی درباره این منطقه داشته و یا کودکان و نوجوانان را به هواداری از این ادعای سرزمینی ونزوئلا در مدارس تشویق کرده است. در برخی از بازی های مخصوص کودکان هم از آنها خواسته شده مه در جنگل های سرسبز منطقه مورد مناقشه بازی کنند. مادورو در یکی از ویدئوهایی که برای تشویق رای دهندگان به حضور در این رفراندوم ساخته شده از آنها می خواهد که با رای آری به همه پرسش های مطرح شده در این رفراندوم ، منطقه مورد مناقشه میان دو کشور را به ونزوئلا بازگردانند.

هر دو طرف یکدیگر را به خاطر دامن زدن به تنش‌های منطقه‌ای مقصر می‌دانند، اما تحلیلگران می‌گویند که مادورو که چیزهای بیشتری برای به دست آوردن در این بازی دارد.

فیل گانسون، تحلیلگر ارشد در گروه بین المللی بحران می گوید دعوا بر سر این منطقه مورد مناقشه تنها مسئله اصلی در ونزوئلا است که مردم را علیرغم همه شکاف ها و اختلاف ها با هم متحد می کند. در چنین شرایطی دولت از این رفراندوم برای سنجش تعداد افرادی که می تواند در انتخابات آتی بسیج کند، استفاده می کند.

به گفته این کارشناس، نتیجه این رفراندوم رای مثبت قاطعانه خواهد بود. وزیر خارجه گویان هم می گوید که مادورو با مردم خود صادق نیست و از این رفراندوم برای  تقویت وجهه سیاسی خود استفاده می کند زیرا او عملاً هیچ پلتفرمی برای شرکت در انتخابات ندارد جز اینکه از گویان و ادعا درباره منطقه مورد مناقشه استفاده کند.

برای بسیاری از مردم گویان سوال مهم این است که اگر نتیجه این رفراندوم مثبت باشد چه سرنوشتی در انتظار آنها خواهد بود؟  تحلیلگران می گویند که با افزایش تنش های دیپلماتیک، یافتن راهی که به هر دو طرف اجازه دهد اندک دستاوردی در این مناقشه داشته باشند، سخت خواهد بود. فضا در گویان به گونه ای است که رئیس جمهور این کشور اخیرا یک شب را در پایگاه نظامی تا صبح گذراند.

وزیر کشور ونزوئلا که هیچ علاقه‌ای به کاهش تنش‌های رو به فزونی میان دو کشور نشان نداده  اوایل ماه جاری به سربازان ونزوئلایی گفته بود: «ما آماده‌ایم تا آخرین قطره خون  از اسکیبو دفاع کنیم.»

یک کارشناس دفاعی ونزوئلا گفت که تنش بین دو کشور هرگز تا این حد بالا نبوده است. او در این باره گفت: اوضاع خیلی نگران کننده است. ما احتمالاً به سمت یک خیابان بن‌بست می‌رویم که هر دو طرف باید از ناموس خود محافظت کنند و این نقطه خطرناکی است که در طول تاریخ، تصمیم‌های غیرمنطقی در آن گرفته شده است.

اگرچه ونزوئلا، با جمعیت 28 میلیون نفری، دست برتر نظامی آشکار را خواهد داشت، اما هزینه های دیپلماتیک تهاجم بسیار بالا خواهد بود. این کارشناس نظامی در ادامه گفت : «مادورو کاملاً منزوی خواهد شد، زیرا او عملاً در هیچ کجای جهان حتی در میان متحدان سنتی خود مانند کوبا، حمایتی ندارد.»

اگرچه سفیر کاراکاس در جورج تاون به رهبری گویان گفته است که ونزوئلا قصد حمله ندارد، گویان به دلیل غیرقابل پیش بینی بودن مادورو در حالت آماده باش قرار دارد.

دولت گویان  از مردم خواسته که دعا کنند و جوامع مسلمان، هندو و مسیحی کشور با هم متحد شوند. کشیش یک کلیسا مرکزی در  جورج تاون گفت: « نگرانی وجود دارد، زیرا نمی‌دانیم ونزوئلا چه خواهد کرد. ما می خواهیم روحیه همه مردم گویان را در محیطی از وحدت و همبستگی بالا ببریم. ما امیدواریم که دیپلماسی پیروز شود.»