حاشیه و متن سفر مسعود پزشکیان به عراق

مسعود پزشکیان در اولین سفر خارجی خود به عراق سفر کرد. این سفر محدود به حضور او در بغداد نماند و اقلیم کردستان، نجف، کربلا و بصره را نیز شامل می‌شد. آخرین سفر رئیس‌جمور ایران به عراق مربوط به دوران حسن روحانی بود که سال ۲۰۱۹ به این کشور سفر کرد. به گفته سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان این سفر قرار بود توسط رئیس‌جمهور فقید سیدابراهیم رئیسی انجام شود که به دلیل سانحه سقوط هلی‌کوپتر و وقایع بعدی، این اتفاق نیفتاد.

 سفر پزشکیان به عراق متن مهم و حواشی قابل توجهی داشت. او در این سفر به مناطقی رفت که سال‌ها بود هیچ رئیس‌جمهور ایران به آن‌ها سفر نکرده بود. برای اولین بار بود که رئیس‌جمهور ایران به اربیل و سلیمانیه در اقلیم کردستان و بصره در جنوب عراق سفر کرد. در جریان سفر پزشکیان به عراق، ۱۴ تفاهم‌نامه میان دو کشور در حوزه‌های حوزه‌های اقتصادی، کشاورزی، آموزشی، فرهنگی، هنری و همکاری اتاق‌های بازرگانی امضا شد که رئیس‌جمهور کشورمان آن را «نقطه آغاز راه گسترش همکاری بین ایران و عراق» خواند. در کنار این متن مهم، برخی حواشی مثل کردی صحبت کردن پزشکیان و حضور داماد او در این سفر نیز واکنش برانگیز شد. 

سفر به اقلیم کردستان و بصره

مقامات ارشد اقلیم کردستان سفر‌های زیادی به ایران داشتند، اما تا کنون رئیس‌جمهور ایران به دو شهر مهم کردستان عراق یعنی اربیل و سلیمانیه سفر نکرده بود. پزشکیان که به زبان کردی مسلط است، در پاسخ به خبرنگار یک شبکه تلویزیونی کردزبان که سوال خود را از او به زبان فارسی پرسید، از زبان کردی استفاده کرد. نیچیروان بارزانی رئیس اقلیم نیز پس از دیداری که با پزشکیان داشت، صحبت‌های خود را به زبان فارسی مطرح کرد. برخی تحلیلگران این مساله را مطرح کردند که استفاده رئیس اقلیم از زبان فارسی و تسلط رئیس‌جمهور ایران بر زبان کردی که هر دوی آن‌ها به صورت علنی ابراز شد، در کنار سفر پزشکیان به این منطقه و خلع سلاح گروه‌های مسلح در آستانه این سفر، نشانه‌هایی از ارتقاء سطح روابط میان ایران و عراق و اقلیم کردستان است. پزشکیان در این سفر با رئیس و نخست‌وزیر اقلیم دیدار و گفتگو کرد.

پزشکیان به بصره نیز سفر کرد. بصره یکی از راهبردی‌ترین شهر‌های عراق، در حاشیه اروندرود، همسایه ایران و یک منطقه شیعه‌نشین است. استان بصره ظرفیت‌های اقتصادی بسیار زیادی و قرار گرفتن آن در برنامه سفر رئیس‌جمهور می‌تواند نشان‌دهنده عزم دو کشور برای بالا بردن همکاری‌های اقتصادی باشد. مسعود پزشکیان در جریان این دیدار از برخی پروژه‌های شرکت‌های ایرانی نیز بازدید خواهد کرد. گفته می‌شود که تکمیل پروژه راهبردی راه‌آهن بصره – شلمچه مورد تاکید قرار خواهد گرفت.

دیدار با مسعود بارزانی

بارزانی پس از همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان (۱۳۹۶ - ۲۰۱۷) که چند سال پیش برگزار و با واکنش منفی ایران روبرو شد، با پایان دوران ریاستش از قدرت کنار رفت و امروز فقط رهبر حزب دموکرات کردستان عراق است. روابط بارزانی‌ها با ایران قدیمی بوده و مسعود بارزانی نیز متولد مهاباد در ایران است. رئیس فعلی اقلیم کردستان نچیروان بارزانی که داماد و برادرزاده کاک مسعود است، بخشی از دوران تحصیلش را در ایران گذرانده و فارغ‌التحصیل دانشگاه تهران است. مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران نیز متولد مهاباد است. با توجه به این دیدار‌ها و حضور پزشکیان در اقلیم کردستان، به نظر می‌رسد راهبرد بهبود روابط ایران و اقلیم کردستان که پیش از این کلید خورده بود، با قدرت بیشتری ادامه پیدا می‌کند.

حواشی حضور داماد رئیس‌جمهور

حسن مجیدی، داماد مسعود پزشکیان نیز در این سفر حضور داشت و تصویر او زمانی که به عنوان یکی از اعضای هیئت ایرانی در ملاقاتی رسمی حضور داشت، ثبت شد. واکنش‌های عموماً منفی به این حضور نشان داده شد که می‌توانیم آن‌ها را به طور کلی در دو گروه حامیان پزشکیان و مخالفان او دسته‌بندی کنیم. هشدار حامیان پزشکیان این بود که پیش از این، داماد، برادر داماد و همسر رئیس‌جمهور در مسائل سیاسی دخالت می‌کردند و به طور کلی هم حضور منسوبین سیاستمداران در سیاست و به خصوص اقتصاد، عاقبت خوشی ندارد. جبهه مخالفان پزشکیان که از اردوگاه سعید جلیلی می‌آیند، بیشتر بر این موضوع تاکید داشتند که چرا هواداران رئیس‌جمهور، به حضور همسر و دختر سیدابراهیم رئیسی در سفر نیویورک واکنش منفی نشان می‌دادند.

پیش از این سابقه داشته است که که روسای‌جمهور، از نزدیکان و افراد امین خود در جایگاه‌هایی مثل بازرسی استفاده کرده باشند. مثلاً مرحوم داوود احمدی‌نژاد، تا سال ۱۳۸۷ رئیس بازرسی نهاد ریاست‌جمهوری بود. سایت عصر ایران در یادداشتی راجع به این موضوع، پس از طرح سه احتمال درباره علت همراهی داماد رئیس‌جمهور در سفر عراق نوشت: «احتمال چهارمی هم هست و آن هم این که رییس جمهور داماد یا یکی از بستگان نزدیک خود را از حیث امانت و اعتماد همراه دارد. چرا که با این وضعیت نفوذ و بی اعتمادی به چشم خود هم نمی‌تواند اطمینان کند و اگر از حیث حفاظت اعتماد داشته باشد نگاه داری اسناد ملاحظاتی دارد. تا نقش چشم ناظر را ایفا کند و مراقب اوضاع باشد و در هر زمان از شبانه روز بتواند به خلوت رییس جمهور راه داشته باشد.

سفر به اقلیم کردستان، بصره و حضور داماد

مهم‌ترین مثال‌های تاریخی هم اینهاست: دکتر مصدق داماد خود - متین دفتری - را همراه می‌برد و ایضا مهندس بازرگان از داماد خود (دکتر بنی اسدی) و برادر زاده (ابوالفضل بازرگان) برای پاره‌ای امور خاص استفاده می‌کرد یا مثال آشناتر مرحوم سید احمد خمینی که کل دفتر امام و ارتباطات درونی و بیرونی را مدیریت می‌کرد. در این که هر مقامی به فرد امینی نیاز دارد و چه بسا دامادی که می‌شناسیم کم هزینه‌تر از خیلی‌های دیگر باشد تردیدی نیست، ولی باید توضیح داد و رفع ابهام کرد.

نکته همان است. هنوز اتفاق بدی نیفتاده، ولی خاطره خوبی نداریم خاصه این که همان ابتدا آقای پزشکیان به صراحت گفت "ادامه روند گذشته دیوانگی است". پس تا می‌توانند باید از هر گونه تشبیه به روند گذشته و نه اشخاص گذشته بپرهیزند. یکی از مشخصه‌های دولت سابق دامادسالاری بود و اولا باید گفته شود خبر درست است یا نه و اگر آری به چه اعتباری؟ ثانیا اگر ربط موضوعی نداشته باشد به عنوان امین و در واقع امین‌تر شاید پذیرفتنی باشد، اما همین را هم ذکر کنند.»