دلیل امام خمینی (س) برای برگزاری همه‌پرسی

هم‌زمان با بحث‌ها و درگیری‌های فکری و عقیدتی، فعالیت‌های اجرایی برای برگزاری رفراندوم آغاز شده ‌بود و این درحالی‌ بود که شرایط کشور، پس از پشت سرگذاشتن مرحله‌ی دشوار پیروزی انقلاب به ثبات نرسیده بود و هرج‌ومرج و آشوب در برخی استان‌ها حاکم بود. دولت موقت نیز هنوز نتوانسته بود بر اوضاع مسلط شده و مدیریت کامل امور را در دست بگیرد. با این حال امام اصرار داشت هرچه سریع‌تر رفراندوم برگزار شود.

صادق طباطبایی که از مجریان برگزاری رفراندوم جمهوری اسلامی بوده، در خاطرات خود در این زمینه می‌نویسد: «۱۲ روز از پیروزی انقلاب نگذشته بود که مرحوم حاج احمد آقا خمینی گفتند: امام می‌گویند رفراندوم باید هرچه زودتر برگزار شود. من با آقای دکتر صدر حاج سیدجوادی در وزارت کشور دیدار کردم و پیام امام را به ایشان دادم. وزیر کشور گفت ما الان تشکیلات سالم اداری در کشور نداریم ... در مراکز استان‌ها و شهرها هم استانداران و فرمانداران هنوز مستقر و مسلط به اوضاع نشده‌اند. انجام امر امام چند ماهی فرصت نیاز دارد. من مطلب را به احمدآقا طی یک تماس تلفنی اطلاع دادم. کمی بعد ایشان تلفن‌ کرد و گفت امام می‌فرمایند اگر کمی بجنبید، این‌کار انجام می‌شود.

دو روز بعد احمدآقا مجدداً زنگ ‌زد و گفت امام می‌گویند قصه‌ی رفراندوم به‌کجا رسید؟ من گفتم مطلب تازه‌ای ندارم. ایشان گفت امام معتقدند خود شما به وزارت کشور بروید و با تجربه‌ی کار سازمانی که از انجمن‌های اسلامی دارید، سامان‌دادن به این امور را خود بر عهده بگیرید. کمی فکر کردم و گفتم من‌که نمی‌توانم فردا صبح به دیدار وزیر بروم و بگویم آمده‌ام رفراندوم برگزار کنم. گفت من ترتیب کار را می‌دهم و مطلب را به امام منتقل کرد. امام با هوش و درایتی که داشتند متوجه شدند و ظاهراً توسط سید احمدآقا با کس دیگری به مهندس بازرگان و ایشان هم به آقای صدر حاج سیدجوادی وزیر کشور گفتند.

همان شب به قم رفتم و اوضاع نامساعد را که منظور وزیر کشور بود برای ایشان شرح دادم و ضمناً گفتم آقا، حالا که دنیا شما و رهبری شما و این انقلاب به این عظمت را پذیرفته و به رسمیّت شناخته‌است، چه نیازی به رفراندوم داریم؟ من مطمئن هستم اگر شما «جمهوری اسلامی» را به‌عنوان نظام سیاسی کشور اعلام‌ کنید، هم مردم ما و هم دنیا آن‌ را خواهند پذیرفت. ایشان در جواب گفتند: شما الان نمی‌فهمید. پنجاه سال دیگر خواهند گفت با سوءاستفاده از احساسات مردم، نظام مورد نظر خود را بر مردم تحمیل کردند، نه حتماً باید رأی‌گیری شود و دقیقاً تعداد مخالف و موافق معین شود. من وقتی از قم برگشتم ... آقای صدر تماس گرفت و مرا به وزارت کشور دعوت‌ کرد. من به اتفاق دکتر حسن حبیبی به دیدار ایشان رفتیم و بعد از کمی گفتگو، معاونت سیاسی و اجتماعی را به من و معاونت اداری و عمرانی را به ایشان واگذار کرد.

تقریباً اواسط اسفند ۵۷ بود که احمدآقا گفت یک‌ سری بیا قم و رفتم و گفت آقا گفته است که باید خیلی زود رفراندوم برگزار شود برای جمهوری اسلامی ... من دوباره به قم رفتم و به ایشان گفتم آقا خود شما نظام جمهوری اسلامی را اعلام کرده‌اید، این کافی‌ است و دنیا هم که مشروعیت شما را قبول کرده ‌است. این هیچ ایرادی ندارد. ایشان گفتند: شما الان را نگاه نکنید، آن چیزی که در تاریخ می‌ماند، واقعیت‌های تاریخی است. شما سعی کنید که هرچه زودتر دولت این‌کار را برگزار کند. آن‌موقع من در هیئت وزیران هیچ نقشی نداشتم و گاهی اوقات در جلسات دولت به درخواست دوستان شرکت می‌کردم. به ایشان گفتم برگزاری یک چنین کاری خیلی تدارکات می‌خواهد ... ایشان گفتند نه این کار امکان‌پذیر است، شما بروید و کار را به سبک انجمن اسلامی در بیاورید. من آمدم تهران و آن‌شب مطلب را به آقای صدر حاج سیدجوادی اطلاع دادم. ایشان گفت شما اولویّت کارتان را روی برگزاری رفراندوم بگذارید.»

در حالی‌که اقدامات اجرایی مربوط به رفراندوم در وزارت کشور دولت موقت در حال انجام بود، شورای انقلاب هم برنامه‌ریزی و تصویب قوانین مربوط به این رفراندوم را بر عهده گرفت. از آنجا که رفراندوم جمهوری اسلامی اولین همه‌پرسی عمومی بعد از پیروزی انقلاب محسوب می‌شد و با هدف شکل‌گیری نظام صورت می‌گرفت از اهمیت خاصی برخوردار بود و لذا تصویب قوانین مربوط به آن هم فوق‌العاده با اهمیت بود.

سرانجام یک‌روز قبل از برگزاری رفراندوم آخرین جزئیات اجرایی در این زمینه منتشر شد. بر این اساس قرار شد میلیون‌ها ایرانی در ۱۸ هزار حوزه‌ی رأی‌گیری در روزهای ۱۰ و ۱۱ فروردین از ساعت ۸ صبح پای صندوق‌های رأی بروند. وزیر کشور علت افزایش مدت رأی‌دادن به دو روز را از آن جهت دانست که افراد واجد شرایط بتوانند در مدت درازتری آرای خود را به صندوق بریزند. در عین حال تأخیر در تحویل صندوق‌های اخذ رأی به هزاران حوزه‌ی رأی‌گیری از جمله روستاهای دورافتاده دلیل دیگری بود که در این زمینه ذکر شد. علاوه بر این وزارت کشور با صدور اطلاعیه‌ای هرگونه تبلیغات و تظاهرات را در روز برگزاری رفراندوم ممنوع اعلام‌کرد. در این اطلاعیه بر ممنوعیّت حمل اسلحه از سوی افراد (به‌غیر از محافظان صندوق‌های رفراندوم) نیز تأکید شده‌ بود.

منبع: پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی

66