آزمون شیعیان در عصر غیبت در بیان امام علی (ع)

با آعاز غیبت امام عصر (عج)، شیعیان فصل جدیدی از زندگی اجتماعی خویش را تجربه کردند که طی آن قرار است جامعه اسلامی بدون حضور جسمانی امام معصوم اما در عین حال بر اساس آموزه های ایشان و تحت اشراف فقها اداره شود.

سوای از فلسفه‌ها و حکمتهایی که در ورای مسئله غیبت وجود دارد، از یک دیدگاه قرآنی و روایی این امر آزمونی برای شیعیان محسوب می‌شود تا از یک سو اعتقاد عملی آنان به جریان امامت سنجیده شود و از دیگر سو برترین آن‌ها، در کوران وقایع دشوار آخرالزمانی اعتقادات و ایمانیات‌شان با بهره از هدایتهای قرآن پولادین شود.

در این باره عبد العظیم حسنى از امام جواد از آباء بزرگوارشان از امیر المؤمنین علیه‌السلام چنین روایت کند: براى قائم ما غیبتى است که مدتش طولانى است، گویا شیعه را در دوران غیبت او مى‌‏بینم که جولان مى‌‏دهد مانند جولان چهارپایان، چراگاه را مى‏‌جویند اما آن را نمى‏‌یابند، بدانید هر که در آن دوران در دینش استوار باشد و قلبش به واسطه طول غیبت امامش سخت نشود او در روز قیامت‏ هم درجه من است؛ لِلْقَائِمِ مِنَّا غَیْبَةٌ أَمَدُهَا طَوِیلٌ کَأَنِّی بِالشِّیعَةِ یَجُولُونَ جَوَلَانَ النَّعَمِ فِی غَیْبَتِهِ یَطْلُبُونَ الْمَرْعَى فَلَا یَجِدُونَهُ أَلَا فَمَنْ ثَبَتَ مِنْهُمْ عَلَى دِینِهِ وَ لَمْ یَقْسُ قَلْبُهُ‏ لِطُولِ‏ أَمَدِ غَیْبَةِ إِمَامِهِ فَهُوَ مَعِی فِی دَرَجَتِی یَوْمَ الْقِیَامَة» (کمال الدین و تمام النعمة، ج‏1، ص303)

امام(ع) در مقدمه این حدیث به دو موضوع اشاره می‌فرمایند: اول خبر از غیبت طولانی امام عصر(عج) و دوم، سرگردانی شیعیان در عصر غیبت.

امیرالمؤمنین(ع) در بخش دوم این حدیث به ذکر دو راهکار می‌پردازند: اول ثبات در دین و مورد بعد مراقبت از قساوت قلب که به واسطه طولانی بودن دوران غیبت ممکن است عارض مؤمنان شود.

در این روایت تأکید بر ثبات بر دین و نیز حفظ قلبیات و دوری از عوامل زمینه‌ساز قساوت قلب در عصر غیبت مورد تأکید آن حضرت است. چرا که بر اساس آیات قرآن جایگاه ایمان در قلب است و بر اساس روایات قلب حرم خداست؛ لذا همواره باید از آلودگی‌های مختلف ایمن باشد. به عنوان نمونه یکی از عوامل مهم در قساوت قلب رزق حرام است تا حدی که ممکن است زمینه‌ساز دشمنی با خدا و خلیفه خداوند شود همچنان که امام حسین(ع) در روز عاشورا خطاب به دشمنان فرمود: شکم‌هایتان از حرام پر شده و بر قلبهایتان مُهر خورده است؛ فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُکُمْ مِنَ الْحَرَامِ وَ طُبِعَ عَلَى قُلُوبِکُمْ».

از تبعات دیگر قساوت قلب عدم استجابت دعاست؛ امام صادق(ع)‌ در روایتی فرمود: خداوند متعال دعایی را که از قلبی سخت و بی رحم برخاسته باشد اجابت نمی‌کند؛ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَسْتَجِیبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ قَاسٍ» (الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏2، ص473) این در حالی است که یکی از ابزارها برای زمینه‌سازی امر ظهور دعا برای تعجیل فرج است.

جالب است که امام کاظم(ع) در روایتی به همین موضوع اشاره کرده و فرمودند: «... خوشا به حال شیعه ما، کسانی که چنگ انداختند به ریسمان ما در غیبت قائم ما. ثابت‌قدمان بر دوستی ما و دوری از دشمنان‌مان. آنها از ما و ما از آنها هستیم؛ طُوبَى لِشِیعَتِنَا الْمُتَمَسِّکِینَ بِحُبِّنَا فِی غَیْبَةِ قَائِمِنَا الثَّابِتِینَ‏ عَلَى مُوَالاتِنَا وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِنَا أُولَئِکَ‏ مِنَّا وَ نَحْنُ‏ مِنْهُمْ‏» (کفایة الأثر فی النص على الأئمة الإثنی عشر، ص269)

و امام حسن عسکری(ع) نیز یکی از تهدیدات عصر غیبت را همین قساوت قلب معرفی کرده و فرمودند: «فرزند من، قائم بعد از من است و کسى است که سنّتهاى پیامبر توسط او مرمت مى‏گردد و غیبت نیز در باره او جارى مى‏شود تا اینکه به خاطر طولانى بودن مدت غیبت، قلبها سخت مى‌‏شود؛ إِنَّ ابْنِی هُوَ الْقَائِمُ مِنْ بَعْدِی وَ هُوَ الَّذِی تَجْرِی فِیهِ سُنَنُ الْأَنْبِیَاءِ بِالتَّعْمِیرِ وَ الْغَیْبَةِ حَتَّى تَقْسُوَ قُلُوبٌ‏ لِطُولِ‏ الْأَمَدِ» همچنین در ادامه روایت یکی از راهکارهای ثابت‌قدمی در مسیر ظهور را تثبیت ایمان در قلب و تأیید آن با روح‌القدس معرفی کرده و فرمودند: «کسى به آن حضرت قائل نمى‏شود مگر کسانى که خداوند ایمان را در قلوب‏شان نوشته باشد و او را با روح خودش تأیید کند؛ فَلَا یَثْبُتُ عَلَى الْقَوْلِ بِهِ إِلَّا مَنْ کَتَبَ اللَّهُ فِی قَلْبِهِ الْإِیمَانَ وَ أَیَّدَهُ‏ بِرُوحٍ مِنْهُ‏.((الخرائج و الجرائح، ج‏2، ص: 964)

منبع: تسنیم

1981