شاملو خانه خراب می‌شود؟
چند سالی است که از متروکه بودن خانه منتسب به شاملو می‌گذرد و حال و روز خوشی ندارد و دستگیره‌ها و درهای ساختمان توسط دزدان و معتادها به غارت رفته و محلی برای زندگی افراد بزه‌کار شده است.
نام احمد شاملو، شاعر معاصر ایرانی چند روز است که روی زبان‌ها افتاده؛ از روز سوم مرداد که نوزدهمین سالروز مرگش بود و همان شب مستندی به نام «قدیس» از شبکه سوم سیما پخش شد و واکنش‌های بسیاری را در شبکه‌های اجتماعی به همراه داشت تا روز ۵ مرداد که خبر تخریب خانه شاملو بسیاری را نگران کرد، هر چند خبر به ثبت ملی رسیدن ساختمان جیپ که همان روز ۵ مرداد منتشر شد تا اندازه‌ای توانست نگرانی‌ها نسبت به تخریب خانه شاملو را هم مرتفع کند و امیدی را در دل دوستداران این شاعر ایرانی زنده نگه دارد که امکان حفظ خانه او هنوز جود دارد زیرا تا همین یک ماه پیش ساختمان جیپ هم مانند خانه شاملو به مزایده گذاشته شد و اصلا معلوم نبود که پس از مزایده دیگر ساختمانی به نام جیپ وجود خواهد داشت که ثبت ملی شود یا نه!
اول تخریب بعد ثبت
گویا باید حتما خبری درباره تخریب ساختمان‌ها و بناهای مهم و تاریخی منتشر شود تا پس از آن تکذیبیه‌ای صادر شود و بعد سازمان میراث فرهنگی به آرامی آستین‌ها را بالا بزند و تحت فشارهای رسانه‌ای و کاربران شبکه‌های اجتماعی بنا را به ثبت ملی برساند. این موضوع درباره ساختمان جیپ و آنجا که به خانه شاملو منتسب است، صدق می‌کند.
همین یک ماه پیش بود که خبری مبنی بر مزایده ساختمان جیپ منتشر شد که نگرانی بسیاری از دوستداران معماری و تاریخ ایرانی را با خود به همراه داشت. ساختمان جیپ با قیمت پایه دو هزار و ۶۶۳ میلیارد ریال، در لیست مزایده‌های شرکت سایپا قرار گرفت؛ یکی از ساختمان‌های ساخته شده به وسیله وارطان هوانسیان، معمار مدرن ایرانی که از پر آوازه ترین و پرکارترین مهندسان دوره پهلوی بود و تا سال ۱۳۳۰ شمسی موفق شد تعداد زیادی بنای ارزنده در مقیاس‌های مختلف از خود به یادگار گذارد. این خانه چهار طبقه جیپ در ضلع شمالی خیابان اکباتان در منطقه ۱۲ تهران واقع شده است و از ساختمان های مورد علاقه وارطان بود و در دوره‌ی پهلوی اول توسط شرکت «جیپ» ساخته شد و بعد از انقلاب شرکت «پارس خودرو» آن را خرید.
ارزش بناهای وارطان هوانسیان به دلیل اینکه او مهم‌ترین معمار مدرن ایران است بسیار بالا است و او ساختمان‌های با اهمیتی را در ایران ساخته و از خود به یادگار گذاشته است. از دیگر کارهای این معمار بزرگ ایرانی می‌توان به هنرستان دخترانه شمسایی، کاخ شهناز پهلوی در مجموعه سعدآباد ، ساختمان مرکزی بانک سپه، مهمان خانه بزرگ دربند، هتل فردوسی و خانه پدری داریوش شایگان اشاره کرد.
ویژگی کالبدی ساختمان‌های طراحی شده توسط وارطان، نمای بتنی، قرنیزهای بتنی ممتد و فضاهای پر و خالی است. معماری وارطان متأثر از معماری مدرن پیش از جنگ دوم جهانی است، سبک او آرت نوو، مکتب باوهاوس و آثار آدولف لوس و لوکوربوزیه بود. وارطان مخالف التقاط گرایی و تقلید از معماری سنتی ایرانی و از مدافعان سرسخت معماری مدرن بود.
کدام ثبت ملی؟
بهمن ماه ۱۳۹۱ محسن علمدار، معاون وقت اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران در گفتوگویی با ایسنا خبر از ثبت ملی ساختمان جیپ داده و گفته بود: «ساختمان جیپ در خیابان اکباتان در هشتمین همایش شورای سیاست‌گذاری ثبت شد.»
با این حال تیرماه امسال خبری مبنی بر مزایده این بنا منتشر شد و توجه‌ها را به این موضوع جلب کرد که اگر ساختمان دردانه وارطان ثبت ملی شده پس چگونه سر از مزایده درآورده و قرار است فروخته شود هر چند محدودیتی برای مزایده برخی آثار تاریخی وجود ندارد اما نکته حائز اهمیت درباره مزایده اینگونه بناها این است که مالک بنا به راحتی می‌تواند برای تخریب اقدام کند و اثری از تاریخی که با خاک یکسان می‌کند بر جای نگذارد.
واکنش‌های فراوانی نسبت به فروش ساختمان جیپ به وجود آمد تا اینکه خبر ثبت آن تیتر رسانه‌ها شد و پس از گذشت یک ماه در روز ۵ مرداد دوباره خبر ثبت ملی خانه مورد علاقه وارطان از سوی سازمان میراث فرهنگی منتشر شد و ساختمان جیپ پس از طی تشریفات قانونی به شماره ۳۲۵۵۳ در فهرست آثار ملی قرار گرفت و مشخص شد که ثبتی که سال ۹۱ از آن گفته شده بیشتر از ادعا چیز دیگری نبوده و شاید بیشتر بهانه‌ای بوده تا باعث ساکت شدن بخشی از جامعه باشد که نگران تخریب اینگونه ساختمان‌ها هستند.
تخریب تدریجی خانه شاملو
خانه‌ای که به خانه شاملو معروف است هم تازگی‌ها به سرنوشت ساختمان جیپ مبتلا شده است و خبری که روز شنبه ۵ مرداد روزنامه جهان صنعت منتشر کرد نسبت به تخریب آن هشدار داده است. این خانه در سه طبقه و نبش خیابان خسرو در خیابان نجات‌اللهی واقع شده و گفته می‌شود که احمد شاملو در طبقه دوم آن مستاجر بوده و آیدا سرکیسیان، همسر شاملو در خاطراتش درباره این خانه به این نکته اشاره می‌کند که «یک روز شاملو بدون کاغذ بود و «آیدا در آینه» را بر دیوار این خانه نوشته.»
اما درباره تاریخچه این بنا در سال‌های بعد از انقلاب می‌توان گفت که این ساختمان متعلق به شرکت توسعه منابع آب و نیرو از شرکت های زیر مجموعه وزارت نیرو است و از سال ۸۴ به واحدکارگزینی شرکت آب و نیرو تعلق می‌گیرد اما در سال ۹۲ برای اولین بار با نام ساختمان شماره ۴ شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران و با مبلغ پایه ۴۲ میلیارد ریال به مزایده گذاشته می‌شود هر چند که خریداری پیدا نمی‌شود و معامله‌ای قطعی برای فروش این خانه تاکنون انجام نشده است.
فرامرز علیان، کارشناس هماهنگی و پیگیری ثبت قراردادها در شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران درباره احتمال مزایده و تخریب این ساختمان به سازندگی، می‌گوید: «کسی در مزایده شرکت نکرد و ساختمان در آن سال که آگهی منتشر شد به فروش نرسید اما با توجه به بخشنامه‌های وزارت نیرو این بنا باید فروخته شود و در حال حاضر هم یک خریدار پای معامله خرید آن ایستاده است و با توجه به مجوزهایی که خریدار تهیه کرده مراحل اولیه واگذاری ساختمان در حال انجام است.»
او درباره شرایط نگهداری از خانه منتسب به شاملو در این سال‌ها، می‌گوید: «وظیفه سازمان میراث فرهنگی است که از چنین بناهایی نگهداری کند زیرا ما امکاناتی برای حفاظت از آن ها نداریم به همین دلیل چند سالی که از متروکه بودن خانه می‌گذرد و حال و روز خوشی ندارد و دستگیره‌ها و درهای ساختمان توسط دزدان و یا معتادها غارت شده‌اند و محلی برای زندگی افراد بزه کار شده است.»
با توجه به اظهارات علیان مراحل اولیه فروش این ساختمان در حال انجام است و یا توجه به اینکه شخصی به عنوان نگهبان برای نگهداری از بنا وجود ندارد، ساختمان منسوب به شاملو به شکلی تدریجی به وسیله بی‌خانمان‌ها در حال تخریب است.
با این حال مدیر روابط عمومی شهرداری منطقه ۶ تهران روز گذشته در گفتوگویی که با ایسنا ضمن تکذیب تخریب ساختمان ابراز امیدواری کرده که: «قطعا می‌توان با بهره‌گیری از توان بخش خصوصی و یا تامین منابع توسط شهرداری تهران نسبت به تملک این بنا اقدام شود.»
او همچنین گفته: «هیچ‌گونه مجوزی برای تخریب خانه شاملو صادر نشده و شهرداری این منطقه درصدد حفظ این خانه به همین شکل موجود است.»
با این حال محسن شیخ الاسلام، معاون اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان تهران درباره انتساب این ساختمان به احمد شاملو، به سازندگی، می‌گوید: «نمی‌دانم موضوع انتساب این خانه به احمد شاملو چقدر صحت دارد زیرا نه زادگاه این شاعر بوده و نه به صورت طولانی مدت در آن زندگی کرده است. بنابراین روی تعلق ساختمان به شاملو تکیه نمی کنیم اما این خانه به دو دلیل مهم است؛ یکی اینکه در گذر صنایع دستی واقع شده و هویت معماری دارد و این گذر را وجود ساختمان هایی از این دست حفظ می کنند و دیگر آن که بنا مربوط به دهه ۳۰ و ۴۰ است و آجرهای بهمنی در نمای آن به کار رفته و شکل و فرم آن معرف یک دوره معماری در ایران است به همین دلیل و با استناد به این نکات اصرار داریم که از ساختمان نگهداری شود.»
او ادامه می‌دهد: «آقای شاملو برای دوره‌ای در این خانه مستاجر بوده بنابراین دلیل مناسبی برای انتساب او به ایشان وجود ندارد و برای ما ویژگی‌های ساختمان است که باعث شده تا با شهرداری مکاتبه کنیم و به عنوان یکی از نمونه‌های معماری از تخریب آن جلوگیری به عمل آید.»
حجت‌الاسلام درباره فروش این ساختمان، می‌گوید: «نگهداری از بنا مغایرتی با فروش آن ندارد بنابراین در صورتی که ساختار کلی آن حفظ شود وزارت نیرو می‌تواند اقدام به فروش آن کند.»
او به ساز و کار ثبت ملی بنا اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: « به ثبت رسیدن یک اثر پروسه طولانی مدتی نیست و شاید همه ملزومات اداری ثبت شدن یک بنا به عنوان اثر ملی یک ماه به طول نینجامد برای همین قرار است پرونده‌ای را برای ثبت ملی این ساختمان آماده کنیم و کارهای به ثبت رسیدن آن انجام شود.»
با این حال این سوال مطرح است که چرا پیش از اینکه اخباری در مورد تخریب بناهای تاریخی منتشر شود سازمان میراث فرهنگی فکری برای ثبت ملی آن‌ها نمی‌کند.
منبع: سازندگی
24
