یک گزارش درباره‌ی وضعیتِ پلتفرمهای نمایش خانگی در سالِ جدید:
بازیگرانِ اصلی کدام‌ها هستند؟ تازه‌نفس‌ها را بشناسید/ نتیجه‌ی رقابت، به‌کدام سمت می‌رود؟
پلتفرمهای VOD از سال‌ها پیش برای رقابت در دنیای صوت و تصویر فراگیر وارد میدان شدند و هر بار با مشکلات متعددی دست‌وپنجه نرم کردند. موانع زیادی در مسیر توسعه و رشد آنها قرار گرفت و بزرگ‌ترین مشکل‌شان دست‌وپنجه نرم کردن با صداوسیما بود تا بتوانند در کنار این سازمان به تولید محتوا بپردازند و تحت سلطه آن قرار نگیرند.
پس از سال‌ها کشمکش، ساترا توانسته تقریباً سایه بزرگ خود را روی این بازیگران خصوصی بیندازد و با وجود اینکه همچنان اشخاص و افرادی درباره ماهیت ساترا پرسش دارند و آن را صد درصد قبول ندارند، اما ساترا عملاً نظارت روی عملکرد اکثر پلتفرم های فیلم و سریال را در دستور کار خود قرار داده است.
موضوع مهم‌تر اما بازار بزرگی است که این پلتفرمها پیدا کرده‌اند و بالاخره پس از سال‌ها تاخیر، شبکه‌های خصوصی سینمایی در کشور را به رنگ واقعیت تبدیل کردند. شبکه‌های خصوصی ده‌ها سال است که در کشورهای غربی وجود دارند و هیچ‌گاه تا به امروز در ایران این‌چنین جدی گرفته نشده بودند و در سال ۱۴۰۳، بازار این میدان داغ‌تر از همیشه به نظر می‌رسد.
نیمه دوم سال گذشته بود که تغییرات گسترده‌ای در تیم‌های مدیریتی بازیگران VOD کشور رخ داد و این موضوع نوید آغاز یک رقابت داغ‌تر را می‌داد. با این حال به نظر می‌رسد نتیجه و ثمر این تغییرات مدیریتی با اندکی تاخیر و پس از ۶ ماه خودش را نشان داده است. حالا در آستانه سال جدید اتفاقات مهمی در بین بازیگران اصلی این حوزه رخ داده و اخبار رسیده از رسانه‌ها حکایت از حضور چند بازیگر نوظهور در این بازار نیز دارد. خود صداوسیما نیز بیش از پیش به این بستر علاقه پیدا کرده و برنامه‌های متعددی برای تلوبیون (پلتفرم پخش اینترنتی خود) در نظر گرفته است.
به نظر می‌رسد سریال‌‌‌ها و تولیدات اختصاصی این پلتفرمها تاثیر زیادی روی جذب مخاطب دارند و استفاده از تبلیغات محیطی نیز توانسته در فراگیری این پلتفرمها نقش شایانی ایفا کند. اثرگذاری تبلیغات محیطی به حدی بوده که صداوسیما ملی نیز به این مهم تمسک جوییده و در سال گذشته شاهد چندین بیلبورد تبلیغاتی از تولیدات صداوسیما بودیم تا بعد از دهه‌ها فعالیت، درِ تازه‌ای از تبلیغات در این سازمان باز شود.
جابه‌جایی رتبه‌بندی در بین بازیگران اصلی
طبق آخرین گزارشی که آژانس تبلیغاتی نکس‌لوکس در اواخر سال گذشته منتشر کرد، فیلم‌نت (با پشتوانه گروه گلرنگ) توانسته به عنوان بازیگر دوم این حوزه خودش را تثبیت کند و این موضوع بدان معناست که نماوا (با پشتوانه گروه شاتل) حالا به رتبه پایین‌تری سقوط کرده است.
با بررسی اکوسیستم استارتاپی و فناورانه کشور می‌توان دلایل این موضوع را شناسایی کرد. گروه شاتل چه در بخش اپراتور اینترنتی خود چه در بخش نماوا، تغییرات مهم مدیریتی پیدا کرد و جابه‌جایی یکسری از مهره‌های کلیدی این شرکت‌ها باعث شد لکوموتیو پیشرفت این گروه با ترمزی ناگهانی روبه‌رو شود.
از آن سو حضور پررنگ‌تر گلرنگ در اکوسیستم فناورانه کشور باعث شد سرمایه‌گذاری‌های بیشتری روی تمامی زیرمجموعه‌های حاضر در این بازار صورت بگیرد که فیلم‌نت نیز از این قاعده مستثنی نبود. فیلم‌نت توانست با ساخت سریال‌های پرخرج و با حضور ستاره‌های سینما نظیر رضا عطاران و پیمان معادی که برای اولین بار به دنیای سریال شبکه نمایش خانگی پا گذاشتند، اسم خودش را در بین فیلمبازان بیشتر از پیش طنین‌انداز کند.
بازیگر اول این حوزه نیز همچنان فیلیمو است که البته با کاهش سهم بازار روبه‌رو شده اما به نظر می‌رسد همچنان فاصله زیادی با سایر بازیگران دارد و این موضوع احتمالاً به سابقه قدیمی این پلتفرم و همچنین بازوی تبلیغاتی گروه سرمایه‌گذار فیلیمو یعنی «صبا ویژن» برمی‌گردد.
فرصتی برای تازه‌نفس‌ها در عرصه پلتفرم های فیلم و سریال
اتفاق مهمی که سال گذشته در بازار VODها در کشور رخ داد شنیده شدن نام چندین پلتفرم دیگر فعال در این حوزه بود که حرف‌هایی برای گفتن داشتند. بر اساس آمار ساترا (نهاد نظارت‌گر بر صوت و تصویر فراگیر) بیش از ۴۳۰ رسانه VOD دارای مجوز هستند که تا پیش از سال ۱۴۰۳، شاید تنها نام سه چهار مورد آنها شنیده می‌شد اما با داغ‌تر شدن زمین بازی، قرار است حجم تولیدات بیشتری به فعالیت‌های این VODها اضافه شود.
پلتفرم دیجیتون یکی از این مجموعه‌هاست که سال جدید را پرقدرت آغاز کرده و با ساخت برنامه فی‌تی‌لند و بازگرداندن دو مجری محبوب تلویزیونی، یک برنامه پرمخاطب خلق کرده است. پیش از این دیجیتون چندان به تولید برنامه روی خوش نشان نداده بود و بسیاری از تولیدات خود را نیز به معرض نمایش نگذاشته بود اما به نظر می‌رسد برنامه‌های این پلتفرم مخصوص کودکان در سال جدید پر از ایده‌های تولیدی جدید باشد.
شنیده‌ها حکایت از این دارد که مجموعه حسنا کوچولو ۲ (که فصل اول آن از تلویزیون پخش شده بود) به‌زودی از دیجیتون پخش خواهد شد و پس از آن انیمیشن ماهان و ماهور قرار است پخش شود. همچنین قرار است کمیک-بازی ایلیا از دیجیتون به دست مخاطبان برسد. تغییرات سهامداری دیجیتون و حضور مبین‌وان‌کیش در این شرکت و خریداری نزدیک به ۵۶ درصد سهام این شرکت، نقش پررنگی در فعالیت مضاعف این مجموعه داشته است.
زینما نام پلتفرم دیگری است که اسم آن از سال گذشته در رسانه‌ها پیچید و اعلام شد مدیرعامل اسبق فیلیمو مدیریت آن را بر عهده گرفته است؛ اتفاقی که تنها چند ماه دوام آورد و حالا زینما به‌دست تهیه‌کننده سینمای کشور یعنی «علی طلوعی» هدایت می‌شود. زینما قرار است با ساخت سریال‌هایی چون فصل دوم سریال مانکن یا تولیدات دیگری مانند سینما نوستالژی کار خود را ادامه دهد و با توجه به حضور یک تهیه‌کننده باسابقه سینمایی در این پلتفرم، امکان رشد زینما مانند فیلم‌نت (که آن را هم یک تهیه‌کننده باسابقه سینمایی اداره می‌کند) وجود دارد.
ساخت تولیدات اختصاصی در پلتفرم فیلم‌ناب خبر از حضور یک بازیگر VOD دیگر می‌دهد که خودش در نقش تولیدکننده هم قرار می‌گیرد. همچنین در کنار فیلم‌ناب پلتفرم‌هایی مانند فیلمالند و شعله فیلم قصد ساخت برنامه‌های تولیدی اختصاصی خودشان را دارند و پلتفرمی مانند گپ‌فیلم نیز توانسته در سال گذشته با ساخت انیمیشن‌هایی درباره تاریخ ایران به جرگه تولیدکنندگان بپیوندد.
حضور بازیگران موبایلی در بازار VODها
شنیده‌های تجارت‌نیوز خبر از آن دارد که بعد از ورود موفق‌آمیز مایکت، یکی از فروشگاه‌های اندرویدی در عرصه پخش فیلم و سریال در قالب یک AVOD، مجموعه بازار که پیشتر این بخش را راه‌اندازی کرده ولی آن را به تعطیلی کشانده بود، قصد دارد در سال جدید با یک مدل درآمدزایی تازه، بار دیگر به این عرصه وارد شود. این مهم نشان می‌دهد مجموعه‌های بزرگی مانند بازار هم با وجود تجربه شکست قبلی در این عرصه، به اهمیت نقش VODها و تولیدات ویدئویی و محبوبیت‌شان در بین کاربران بی‌تفاوت نیستند و هرطور شده قصد دارند وارد این بازار شوند.
همچنین نباید فراموش کرد در سالی که گذشت پلتفرمی مانند روبیکا نیز بیش از پیش روی تولیدات ویدئویی مانور داد و به ساخت برنامه‌‌هایی اختصاصی مانند آقای خنده و پخش آن از پلتفرم خود روی آورد. این موضوع نشان می‌دهد پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی نیز حضور در بازار در VODها را غنیمت شمرده و دست به سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در این بازار می‌زنند.
نبود مدل‌های جهانی در کنار مدل‌های بومی
البته نباید فراموش کرد یکی از دلایل روی آوردن کاربران به پلتفرمهای بومی صوت و تصویر، فقدان جایگزین و در نهایت فیلتر بودن پلتفرمهای بین‌المللی است. در واقع هرچه درباره رشد این بازار و پررنگ شدن بازیگران آن صحبت شود، در نهایت جای خالی بازیگران بین‌المللی به‌شدت حس می‌شود؛ بازیگرانی که شاید با حضورشان در این عرصه می‌توانستند محصولات ساخت ایران را صادر کنند و سینمای ایران را به جهان بشناسانند. حضور نتفلیکس در کشورهایی مانند دانمارک، ترکیه، اسپانیا و کره جنوبی و… عملاً چنین خروجی‌ای از خود داشته و توانسته سریال‌های خوش‌ساختی را از این کشورها به جهانیان عرضه کند.
کارگردانان بنامی از این کشورها توانستند با سرمایه‌گذاری‌های ریسک‌پذیر نتفلیکس خودی نشان دهند و امکان درخشش خود و آثار سینمایی تولیدشده در کشورشان را فراهم سازند و این تولیدات را تبدیل به ترندهایی بین‌المللی کنند. برخلاف سینمای ایران که توانسته در بسیاری از جشنواره‌ها و رویدادهای سینمایی به چشم بیاید، هنوز این اتفاق برای بدنه سریال‌سازی کشور رخ نداده و می‌توان گفت تقریباً هیچ یک از تولیدات تلویزیونی ایران به مرحله صادرات فرهنگی نرسیده است. این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که کشور همسایه ما ترکیه یکی از بزرگ‌ترین درآمدهای خود را از طریق همین صادرات فرهنگی به دست می‌آورد و تبدیل به قطبی بزرگ در عرصه سریال‌سازی در جهان شده است.
فیلترینگ، مسدودسازی و تحریم‌های علیه ایران دست به دست هم داده تا کاربران ایرانی از پلتفرمهای بین‌المللی محروم شوند. ناگفته نماند نبود قانونی کپی‌رایت در ایران نیز به این موضوع دامن زده و تا زمانی که چنین قانونی در ایران اعمال نشود، باید قید حضور رسمی پلتفرمهای جهانی در عرصه محصولات فرهنگی در کشور را زد. سایت‌های دانلود فیلم و سریال در ایران به یک نوشیدنی بزرگ مخلوط از ساخته‌های نتفلیکس، دیزنی، اپل، HBO و سایر شبکه‌های تولیدات سینمایی تبدیل شده‌اند.
مخاطبان با داشتن این وب‌سایت‌ها حس نیازی به پلتفرمهای خارجی ندارند اما مشکل اینجاست که این وب‌سایت‌ها نیز از دامن فیلترینگ در امان نیستند و بعضی از گزینه‌های مشهور و محبوب آنها در طول یک شبانه‌روز، چندین بار فیلتر می‌شوند. ضمن اینکه باید اعتراف کرد ارائه خدمات و پشتیبانی از طریق این وبگاه‌ها درست نیست و مشتریان امکان شکایت و پیگیری مشکلات خود را ندارند؛ از همین رو وجود خود پلتفرمهای جهانی می‌تواند خدمات به‌مراتب بهتر و دقیق‌تری در شأن کاربران ارائه کند.
نبود هیچ یک از پلتفرمهای VOD در ایران در نهایت منجر به رشد بازیگران داخلی آن شده؛ رشدی که به خودی خود بد نیست اما بازار هدف آنها را کوچک‌تر می‌کند و همین می‌شود که برخی از تولیدات این مجموعه‌ها به طور رسمی و با تاخیر از یوتوب پخش می‌شوند تا بلکه درآمد دلاری نیز برای پلتفرمها به همراه داشته باشد.
