اجازه تجسس ندارید

یکی از خصلت‌های ناپسندی که گاهی افراد دچار آن می‌شوند، تجسس و سرک کشیدن در زندگی دیگران و یا تجسس در ویژگی‌های شخصیتی آنهاست. این ویژگی برخاسته از خصلت‌هایی همچون حسادت و چشم هم‌چشمی است.

به طور معمول کسی که با نیت تجسس، به خود اجازه ورود به حریم شخصی دیگران می‌دهد، ناخاسته انگیزه ناخرسندی را در ورای این کار پیگیری می‌کند. دین مبین اسلام از آنجا که نگاهی کریمانه به انسان‌ها دارد و حقوق فردی و اجتماعی‌شان را محترم می‌شمارد، به هیچ مسلمانی اجازه نمی‌دهد با ورود بی‌ضابطه در زندگی دیگران سرنوشت کسی را بازیچه دست خود قرار دهد. گسترش نفاق و میراندن الفت‌ها و ظهور تفرقه در جامعه، از دست دادن دوستان، بی اعتمادی مردم از پیامدهای تجسس است.

نظر قرآن بر تجسس 

خداوند در آیه 12 سوره حجرات اهل ایمان را از گمان بد و تجسس نسبت به دیگران بر حذر می‌دارد و می‌فرماید:

«یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ ٱجْتَنِبُوا۟ کَثِیرًۭا مِّنَ ٱلظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ ٱلظَّنِّ إِثْمٌۭ وَ لَا تَجَسَّسُوا۟ وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا ۚ أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًۭا فَکَرِهْتُمُوهُ ۚ وَ ٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ تَوَّابٌۭ رَّحِیمٌۭ. ای اهل ایمان، از بسیاری از گمان‌ها [ در حقّ مردم ] بپرهیزید. زیرا برخی از گمان‌ها گناه است و [ در اموری که مردم پنهان ماندنش را خواهانند ] تفحص و پی‌‌جویی نکنید و از یکدیگر غیبت نکنید. آیا احدی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده‌‌اش را بخورد؟ بی‌‌تردید [ از این کار ] نفرت دارید، از خدا پروا کنید که خدا بسیار توبه‌‌پذیر و مهربان است.»

نکته مهم در این آیه خطاب خداوند به اهل ایمان است نه افراد بی‌ایمان. یعنی دسته‌ای از مؤمنان‌ که از ایمان نسبی برخوردارند، دچار بدگمانی، تجسس یا غیبت نسبت به اطرافیان می‌شوند. در چنین حالتی خداوند امر به تقوای الهی می‌کند.

گناه تجسس

در این آیه با صراحت تمام تجسس را در آیه فوق منع کرده و از آنجا که هیچ گونه قید و شرطی برای آن قائل نشده است، نشان می‌‌دهد که‌ جستجوگری در کار دیگران و تلاش برای افشاگری اسرار آنها گناه است. اما قرائنی که در داخل و خارج آیه است نشان می‌‌دهد که این حکم مربوط به زندگی شخصی و خصوصی افراد است و در زندگی اجتماعی تا آنجا که تأثیری در سرنوشت جامعه نداشته باشد نیز این حکم صادق است.

اما روشن است آن‌جا که ارتباطی با سرنوشت دیگران و کیان جامعه پیدا می‌‌کند مسئله شکل دیگری به خود می‌‌گیرد. لذا شخص پیامبر صلّی اللّه علیه و اله مأمورانی برای جمع آوری اطلاعات قرار داده بود که از آنها به عنوان «عیون» تعبیر می‌‌شود. تا آنچه را ارتباط با سرنوشت جامعه اسلامی در داخل و خارج داشت برای او گرد آوری کنند. (برگزیده تفسیر نمونه، ج‌4، ص506)

لازم به ذکر است تجسس در مواردی مثل مراحل تحقیق جهت امر ازدواج خالی از اشکال می‌تواند باشد و بلکه جنبه مثبت به خود می‌گیرد.