لیلا حاتمی و علی مصفا در این خانه خاطرات زیادی دارند

فیلم لیلای داریوش مهرجویی به غیر از بازی‌ها، فیلمنامه و دیالوگ‌هایش، لوکیشنی ماندگار و خاص هم داشت. خانه لیلا و رضا جایی در محله ولنجک تهران بود و معماری سرشناس داشت که این بنا را با تلفیق معماری مدرن و باغ ایرانی طراحی کرده بود.

این مجموعه مسکونی که به نام خانه ولنجک یا خانه هوشمند هم معروف است، بر اساس الگوی باغ ایرانی و در هشت واحد مسکونی طراحی شد. معماران اصلی این بنا مهوش عالمی و لودویکومیکار ایتالیایی بودند که آن را سال‌های 1359 و 1360 طراحی کردند و ساختند. خانه ولنجک در زمینی به وسعت دو هزار متر ساخته شده و یکی از بهترین نمونه‌های معماری مدرن در ایران است.

این خانه علاوه بر ویژگی‌های باغ ایرانی، به معماری دوره پهلوی دوم هم نزدیک است و از آجر و معماری ایرانی به خوبی در آن استفاده شده است. ورودی‌های تمام این هشت واحد کوچک و بزرگ از حیاط مشترک ساختمان است، با این وجود هرکدام از این خانه‌ها ورودی مجازی خودشان را هم دارند که از طریق یک قوسی از حیاط اصلی و بزرگ جدا می‌شود.

حیاط دیگری هم در این ساختمان وجود دارد که وسعت زیادی دارد و استخر و باغ در آن جانمایی شده است. ورودی این ساختمان طوری طراحی شده که به نظر دوطبقه می‌رسد؛ یعنی از گاراژ که وارد می‌شوید، وارد طبقه پایین حیاط می‌شوید و روبه‌روی شما باغچه‌هایی قرار دارد که چشم‌نوازند.

مهوش عالمی، نسل اول زنان معمار ایرانی
مهوش عالمی که در کنار لودویکومیکار ایتالیایی کار طراحی این لوکیشن ماندگار را انجام داده، از نسل اول معماران زن ایران است؛ او تحصیلات معماری را در دانشکده هنرهای زیبا آغاز کرد، ولی پس از سال دوم برای ادامه تحصیل به رم رفت و رساله دکترای خود را با راهنمایی پروفسور کوارونی که ایرانشناس هم بود به پایان رساند.

عالمی پس از اتمام تحصیلاتش و دریافت دکترای طراحی باغ در انستیتوی معماری دانشگاه ونیز، تحقیق روی باغ‌های دوره را آغاز کرد که نتیجه آن چاپ تعداد زیادی مقاله در همین زمینه مطالعاتی بود. او مدتی در رم معماری تدریس می‌کرد و در کنار آن به کار طراحی هم ادامه می‌داد.

عالمی بعد از بازگشت به ایران در دانشکده هنرهای زیبای تهران به تدریس معماری پرداخت و در همین مدت هم دو مجموعه مسکونی در ولنجک و پونک تهران ساخت در کنار پروژه‌های مسکونی متعددی که همگی بازسازی داخل بنا بدون تغییر نمای خارجی آن بود، طرحی برای تئاتری در شهر مونتروتندو و باغ‌های خصوصی رم داد.

ترانه یلدا یکی از معماران برجسته ایرانی درباره او گفته است که بهترین مطالعات در مورد باغ ایرانی را مهوش (عالمی) انجام داده است. او سال‌ها در کتابخانه‌های پاریس و برلین و لندن لابه‌لای نسخه‌های دست‌نویس سیاحان قرن شانزده و هفده می‌گشت تا اطلاعات خود را درباره باغ‌های ایرانی تکمیل کند. این دست‌نوشته‌ها در آثار او منتشر شده‌اند. علاوه بر آن، او هم در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران تدریس می‌کرد و هم یکی از بهترین خانه‌های مدرن ایران را ساخته است.

و اما باغ ایرانی که این خانه بر اساس الگوی آن ساخته شده چطور بنایی است؟
در واقع باغ ایرانی به باغ‌هایی گفته می‌شود که بر پایه معماری و عناصر تشکیل‌دهنده آن از جمله ساختار هندسی، آب و درختان و کوشک میانی و غیره عمدتاً در فلات ایران و مناطق پیرامونی متأثر از فرهنگ آن رواج داشته‌است. در ادبیات ایران به باغ ایرانی «باغ سرا»، پردیس یا فردوس، بوستان یا بستان گفته می‌شده‌است. واژه باغ ایرانی جدید و ترجمه پرشن گاردن است.

باغ ایرانی سه ساختار و طراحی منحصر به فرد دارد: اول در مسیر عبور جوی آب قرار دارد. دوم: محصور است با دیوارهای بلند سوم در داخل باغ عمارت تابستانی و استخر آب قرار دارد. این سه مشخصه باغ‌های ایرانی را متمایز می‌کند. در واقع این باغ سراهای ایرانی را جهانگردان اروپایی که مشاهده کردند آن را با مشخصه و نام «پرشن گاردن» وصف کردند.

باغ ایرانی یا «باغ سرای» به ساختار و طراحی منحصر به‌فرد آن اشاره دارد. باغ ایرانی با تاریخ پیدایش قنات پیوند دارد اولین باغ‌های ایرانی در مسیر خروجی قنات‌ها شکل گرفته‌است. نمونه این‌گونه باغ‌ها را می‌توان در طبس، یزد، گناباد، و بیرجند و اکثر مناطق کویری دید. یکی از مشخصه‌های باغ ایرانی عبور جوی آب در داخل باغ هست که معمولاً در این باغ سراها در وسط باغ استخر و یک عمارت یا ساختمان تابستانی وجود داشته‌است. بعضی باغ‌ها به صورت چهار باغ بوده و آب را در ۴ مسیر عبور می‌داده‌اند. باغ ایرانی پاسارگاد را ریشه معماری این باغ‌ها دانسته‌اند.