زائری در تلویزیون؛ مطالعه موردی محافظه‌کار شدن در ایران
دیروزظهر خبر احضار علی ضیاء در رسانه‌های غیررسمی دست به دست چرخید و سرانجام رنجبرزاده عضو هیئت رئیسه مجلس به میان رسانه‌ها آمد و از نتایج نشست نمایندگان مجلس با مدیران صداوسیما سخن گفت.
۱. درست یک هفته پیش برنامه‌های شب یلدای تلویزیون به سبک و سیاق هر سال پر از سلبریتی‌هایی می‌شود که فقط سالی دوبار؛ شب سال نو و شب یلدا گذرشان به تلویزیون می‌افتد. خواننده ها و بازیگران و ورزشکاران معروف و پرطرفدار از این شبکه تلویزیونی به آن شبکه تلویزیونی. لابه لای تعریف خاطرات بی‌مزه سلبریتی‌ها از شب یلدا و کرسی و مادربزرگشان، روحانیون هم مثل همیشه در نقش سرعت‌گیر سلبریتی‌ها حاضر می‌شوند و چند کلامی درباره صله رحم و مودت با خانواده و... سخن می‌گویند. اما یکی از روحانیونی که قرار است مثل همیشه نقش روحانی مهربان و خوشروی ماجرا را بازی کند از نقشش بیرون می‌آید. حجت‌اسلام زائری، روحانی میانسالی که انتقادات درست و غلطش به روند مدیریت جامعه و اتفاقات فرهنگی و اجتماعی در سال‌های اخیر به شدت سروصدا کرده است و جنجال‌ساز شده است این بار میهمان برنامه «فرمول یک» به مجری‌گری علی ضیاء مجری جوان و شهرت‌طلب تلویزیون ایران است. زائری درباره شب یلدا هم حرف می‌زند، اما طبق پیش‌بینی، گذری هم به مهمترین اتفاق آن روزهای جامعه می‌زند. فیلمی از یک نماینده مجلس که خواستار ورود به گمرک شده بود و بعد از ایستادگی کارمند حراست بابت ناهماهنگی ورود او به داخل ساختمان دادش به هوا بلند شده بود و با درشت‌گویی خواستار ورود سریع‌تر شده بود. این فیلم کوتاه با تلاش یک شهروند کاپشن‌مشکی که -بعدها به هشتگ پرطرفداری در فضای مجازی تبدیل شد- برای بیرون انداختن نماینده مجلس پایان می‌یافت. اما این تازه آغاز ماجرا بود.
این فیلم یک دقیقه‌ای جنجالی وحشتناک در فضای عمومی جامعه ایرانی به راه انداخت و در یکی از معدود موارد اتفاقات فضای مجازی از مردم عادی تا نخبگان اجتماعی، اصلاح طلب و اصولگرا و کانال گیزمیز و خبر فوری و... به صورتی کاملا منفی به این رفتار نماینده مجلس واکنش نشان دادند. اما این پایان ماجرا هم نبود. بلافاصله بعد از آن روز یک ویدئوی کوتاه از صحن علنی مجلس منتشر شد که نماینده مذکور به سایر نمایندگان اعلام می کرد که اگر به مورد بنده رسیدگی نشود نوبت تک تک شماها خواهد شد. و بعد رئیس مجلس اعلام می کرد که باید مشخص شود که چه کسی این فیلم را بیرون داده است. قبل از پخش این فیلم در فضای مجازی؛ خبری منتشر شده بود مبنی بر اینکه نمایندگان مجلس خواستار استیضاح وزیر اقتصاد و پاسخگویی او درباره اتفاق رخ داده شده بودند وبه این ترتیب جامعه ایران در بهتی بزرگ فرو رفت.در حالی که همه تصور می‌کردند که بعد ازپخش فیلم اول از همه نماینده مذکور عذرخواهی خواهد کرد و بقیه نمایندگان نیز به سرعت از ماجرا کناره خواهند گرفت؛ به یکباره موقعیت همه چیز دگرگون شده بود. جای ظالم و مظلوم در کمال تعجب جا به جا شده بود و اخباری مبنی بر برخورد با کارمند گمرک و دستگیری مردی که نماینده مجلس را به بیرون انداخته بود و کسی که فیلم را گرفته بود هم در فضای مجازی دست به دست می چرخید. در چنین شرایطی که خشم اجتماعی از عملکرد آن نماینده مجلس و نمایندگان دیگر به شدت فوران کرده بود حجت‌الاسلام زائری در برنامه شب یلدای علی ضیاء به شدت به مجلس تاخته بود و این عملکرد را باعث شرم مجلس خوانده بود.واکنش حجت‌الاسلام زائری به اقدامات مجلس یک دهم واکنش واقعی مردم ایران - حتی متدین‌ترین و حزب‌اللهی‌ترین آنها- به ماجرای اخیر مجلس نبود. نمایشی کوچک و محدودشده و مودبانه از آنچه بیرون از قاب‌های تلویزیون در جامعه واقعی در جریان بود و در یکی از معدود موارد تاریخ اتفاقات اجتماعی معاصر، تلویزیون به آن نزدیک شده بود و مردم نشانه‌ای از انعکاس واقعی ذهنیات و افکارشان را در تلویزیون می‌دیدند.
۲. دیروزظهر خبری مبنی بر احضار علی ضیاء مجری این برنامه به خاطر این گفتگو در رسانه‌های غیررسمی دست به دست چرخید و سرانجام رنجبرزاده عضو هیئت رئیسه مجلس به میان رسانه‌ها آمد و از نتایج نشست نمایندگان مجلس با مدیران صداوسیما و تهیه‌کننده برنامه فرمول یک سخن گفت. نتایجی که جز بیان بدیهیاتی همیشگی درباره حفظ حرمت مجلس و شهدای مجلس حاوی یک نکته اساسی بود: رئیس صداوسیما قول داده است که از این پس حضور حجت‌الاسلام زائری درتلویزیون ممنوع شود.
استدلالی که این نماینده مجلس برای این اقدام آورده بود البته آشنا بود:مطمئن باشید هر برنامه‌ای که منجر به آسیب به سطوح نظام و اعتماد عمومی مردم شده و تخریب چهره‌های خدوم نظام جمهوری اسلامی را تخریب کند حتما آن مجریان هم به حاشیه رانده خواهند شد، البته در جلسه روز گذشته هم صدا و سیما به ما قول داد که این اقدام را خواهد کرد.
به این ترتیب انعکاس اعتراض صریح زائری به اتفاقات مجلس، چیزی که اکثریت مردم در فضای مجاری و واقعی با آن همراستا و همنظر بودند آسیب به سطوح نظام و اعتماد عمومی مردم خوانده شده بود. چنانچه گفتیم این البته استدلال جدیدی نیست. سالهاست که اتکا به استدلال کاملا مغلطه‌آمیز مساوی بودن هر نماینده و وزیر وکیل و رئیس اداره با کلیت نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران از تریبون ها تکرار می‌شود و سالهاست که انعکاس صدای اعتراضی مردم در رسانه ملی آسیب و خدشه به اعتماد عمومی مردمی خوانده می‌شود که سالها جلوتر از رسانه‌های محافظه‌کار جمهوری اسلامی در حال نقادی مداوم عملکرد نهادهای مختلف نظام و در عین حال نمایش اعتماد به اصل جمهوری اسلامی هستند و با آمدن یا نیامدن یک روحانی به تلویزیون هم چیزی از نقادی یا اعتمادش کم نخواهد شد.
۳. این سرنوشت عبور از مرزهای خودساخته محافظه‌کاری در رسانه‌های ایرانی است و این نمونه ساده، نمایش بسیار واضحی از فرآینده ساده وپیچیده نمای محافظه‌کار شدن رسانه‌ها در ایران است.به محض عبور از مرزهایی که معلوم نیست کی و کجا در جمهوری اسلامی ایران ساخته شده است سکانداران این نهادها خود را با کلیت نظام یکی فرض و طرح می کنند وبا هر ابزار قانونی یا عرفی که دم دستشان برای فشار به رسانه مذکور داشته باشند سریعا به میدان می آیند و ماجرا را به در بالاترین سطح ممکن به زعم خودشان حل می‌کنند. رئیس صداوسیما باید در جلسه ای با حضور نمایندگان مجلس شرکت کند و درباره ۱۵ دقیقه از یک برنامه در هفته ها پیش توضیح ارائه کند و بعد به نمایندگان قول دهد که یک روحانی را دیگر از درب جام جم راه ندهند تا دست از سرش بردارند و رئیس صداوسیما حتما از این به بعد حواس جمع تر خواهد بود و به مدیران و کارمندان توصیه خواهد کرد که دنبال دردسر نگردند و آرام‌تر رد شوند.
مردم بیرون از مرزهایی که نمایندگان مجلس یا باقی سکانداران نهادها و اداره‌های مختلف دولتی برای خود ساخته اند فارغ از تصوراتی که آنها درباره مردم می‌کنند در حال پیش رفتن هستند. مثل همیشه منابع رسانه‌ای خود را درست یا غلط از بین آنهایی که حرف‌های ناگفته‌شان را بیشتر می‌زند انتخاب خواهد کرد و ما همچنان به دنبال اعتماد عمومی آنهایی هستیم که روز به روز در حال دورتر شدن از آنها هستیم.این همان محافظه‌کاری است.
منبع: مهر
1981
