آشغال بده کتاب بگیر!/پنجمین پایتخت کتاب ایران کجاست؟

از نخستین دوره تا پایان دوره چهارم در سال ۱۳۹۶ قریب ۴۰۰ شهر ایران در رقابت انتخاب و معرفی پایتخت کتاب ایران شرکت کردند و انتظار می‌رود در این دوره نیز دست کم دویست شهر از مناطق مختلف کشور در این رویداد سراسری ترویج کتابخوانی مشارکت کنند.

در این گزارش در گفتگو با فعالان و مسئولان کتابخوانی و مروری بر فعالیت‌های‌ شهرهای یزد، دزفول و مهاباد از نامزدهای کسب عنوان پایتخت کتاب و شهر کاشان چهارمین پایتخت کتاب ایران وضعیت کتابخوانی در شهرهای ایران را بررسی کردیم. این برنامه‌ها به همت معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود.

آشغال بده کتاب بگیر !

کاشان، زمستان امسال فصل پایانی پایتختی یک ساله کتاب را سپری می‌کند؛ اما مسئولان و مردم این شهر با راه‌اندازی دبیرخانه دائمی پایتخت کتاب ایران تصمیم دارند فارغ از این عنوان فعالیت‌های‌شان در ترویج کتابخوانی را دنبال کنند و فعالیت‌های متعدد اجتماعی، زیست محیطی، فرهنگی و هنری را با محوریت کتاب در فضاهای مختلف شهری و آموزشی و فرهنگی دنبال کنند. یکی از اقدام‌های ابتکاری خلاقانه و پیوند محیط زیست با کتاب اجرای طرح «پسماند بازیافتی بده بن کتاب بگیر» بود. بر اساس این ایده که با کمک شهرداری و فعالان زیست محیطی در شهر ِ کاشان اجرا شده است؛ به شهروندانی که پسماندهای خشک عمدتا کاغذ باطله، کتاب‌های مندرس و دیگر اقلام کاغذی را با مراکز دریافت پسماند بدهند بن کتاب دریافت می‌کنند و به گفته سعید ابریشمی‌راد شهردار کاشان با هم‌آهنگی‌ها انجام شده با مراکز آموزشی اعم از دبیرستان‌ها و مدارس به ازاء هر دو کیلو کاغذ باطله و کتاب مندرس تا سقف دو هزار تومان بن کتاب در اختیار افراد قرار می‌گیرد. این طرح با اقبال خوب شهروندان کاشانی خاصه نوجوان‌های این چهارمین پایتخت کتاب ایران همراه شده است.

فعالان فرهنگی این شهر اعم از مسئولان شهری و فرهنگی و مردم و تشکل‌های مردم‌نهاد و اقامتگاه‌های گردشگری و هتل‌ها و... با چهل برنامه و فعالیت کتابخوانی در حوزه‌های گوناگون اسفندماه سال گذشته موفق به کسب عنوان پایتختی کتاب شدند و عمده برنامه‌های کوتاه مدت انجام شده است و همچنین فعالیت‌های میان‌مدت و بلند مدت در زمینه فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی و گردشگری با محوریت کتابخوانی نیز در دست اجراست. از دیگر برنامه‌ها و فعالیت‌های ترویج کتابخوانی در این شهر می‌توان به برگزاری «جشنواره کتاب کودک و نوجوان» به همت هتل‌ها و مراکز خدمات اقامتی گردشگری در شهر ِ تاریخی کاشان اشاره کرد. این جشنواره با محوریت «آب» و بحران‌ها و چالش‌های ناشی از خشکسالی به محوریت کتاب رقم خورد و کتاب‌های برگیزده یک دهه گذشته با موضوع آب در گروه‌های سنی کودک و نوجوان داوری و آثار برگزیده انتخاب و معرفی شدند و همچنین از طرح‌ها و ایده‌های نوشتاری و تصویری نوجوان‌ها با موضوع بحران آب حمایت شد؛ آبان‌ماه گذشته مراسم پایانی «جشنواره کتاب کودک و نوجوان» برگزار و نوجوان‌های برگزیده این جشنواره معرفی شدند، انتظار می‌رود تا نمایشگاه کتاب سال آینده آثار خلق شده توسط نویسندگان و تصویرگرهای نوجوان با موضوع آب در پنج مجلد چاپ و عرضه شود.

گذرهای فرهنگ و هنر در بافت‌های تاریخی کاشان

علاوه بر اجرای ده‌ها برنامه متعدد کتاب‌خوانی، رونمایی کتاب، تشکیل باشگاه‌های کتابخوانی و ... برای جلب مشارکت‌های مردمی در عرصه کتابخوانی، با توجه به جاذبه‌های تاریخی شهر کاشان به همت فعالان فرهنگی بخش خصوصی و نهادهای شهری و فرهنگی، گذر فرهنگ در این شهر نیز راه‌اندازی شده است و فعالان هنرهای سنتی و دستی و هم‌چنین زیرساخت‌های فعالیت‌های فرهنگی اعم از کافه‌کتاب، سالن نمایش و ... نیز در این فضاهای ایجاد شده است. هدف از اراه‌اندازی این گذرها، بهره‌گیری ظرفیت مکان‌های تاریخی - میراثی، اوقافی و... برای گسترش مکان‌ها و زیرساخت‌های فرهنگی - هنری، است تا برای راه‌اندازی روز بازارهای فرهنگ و هنر، همچنین دیگر فضاهای اجتماعی - فرهنگی اعم از کافه، پلاتو تئاتر، کتابفروشی و... مورد بهره‌برداری قرار گیرد و برای نخستین‌بار در چهارمین پایتخت کتاب ایران سه گذر فرهنگی آب انبار خان، گذر باب ولی و گذر درب باغ طراحی شده است که بخش وسیعی از بافت تاریخی کاشان را در بر می‌گیرند.در این طرح کتاب‌فروشی، گالری، سالن‌های کوچک نمایش فیلم، تماشاخانه‌های خصوصی، پلاتوهای تئاتر، کارگاه، فروشگاه‌های لوازم هنری، آموزشگاه‌های هنری، کارگاه و فروشگاه طراحی مدو لباس ایرانی، موزه‌های خصوصی مربوط به فرهنگ و هنر، کافه موزه‌های فرهنگی و هنری، فعالیت‌های نوپای فرهنگی و هنری و …. از جمله کسب و کارهای مورد حمایت است.

تلفیق کتابخوانی و فعالیت‌های اجتماعی در یزد

یزد، در دوره پیشین با اختلافی اندک رقابت کسب عنوان پایتختی را به کاشان باخت، اما یزدی‌ها ناامید نشدند و پیگیرتر از قبل فعالیت‌ها و برنامه‌های‌شان را برای گسترش و ترویج فعالیت‌های فرهنگی با محوریت کتاب پی گرفتند و مصممم هستند، پنجمین پایتخت کتاب ایران باشند. در این شهر ا محوریت کتاب، فعالیت‌های اجتماعی متعددی صورت گرفت. از جمله طرح «سفیران دانایی» با هدف این طرح افزایش همدلی و کاهش تضادهای فرهنگی ناشی از حضور مهاجران خارجی و کارگران غیر بومی برگزاری جلسه‌های مشترک همخوانی کتاب است. همچنین در ادامه این فعالیت‌های طرح «فرشته کتابخوان» برنامه‌ریزی و اجرا شده است. طرح «فرشته کتابخوان» با هدف ایجاد انگیزه و تقویت فرهنگ مطالعه و پژوهش در دانش آموزان، تقویت راه های اندیشیدن و تفکر خلاق ، تقویت مهارت زبان آموزی، درک مطلب و بالارفتن قدرت نگارش ، توجه به نقش الگویی معلمان دوره ابتدایی و به روز کردن اطلاعات آنان توسعه فرهنگ پژوهش در بین دانش آموزان انجام شده است. طرح و برنامه دیگر «موسیقی کتاب» است که یک گروه موسیقی بر اساس اشعار کتاب که در دوره اول، کتاب «فرشته‌ای از آسمون» انتخاب شده است، کل کتاب را که داستانی منظوم است به شکل آواز و موسیقی اجرا کردند.

نحوه استفاده مخاطب‌ها به این شکل است که کودکان و نوجوانان در محل ورودی سالن یک جلد از کتاب مورد نظر را خریداری کرده و خواننده گروه موسیقی در حین اجرای برنامه، به خوانش کتاب به صورت شعر و موسیقی می پردازد. در همین زمینه همچنین می‌توان به طرح‌های «کاروان دانایی» (گردهم‌آیی‌ها بچه‌های درگیر آسیب‌های اجتماعی با محوریت کتاب)، « لیگ هُپ هُپ کتاب» (تلفیقی از بازی محلی و کتابخوانی)، کتابخوانی دسته جمعی (همکاری مشترک کارکنارن شهرداری یزد و اداره میراث فرهنگی است که گردهم‌آیی‌های کتابخوانی در امکان تاریخی یزد برگزار می‌شود)، «پازل دانایی» (ایده‌ای برای جلب مشارکت واحدهای صنفی و فروشگاهی زنجیره‌ای است.) «یزد شهر جهانی، هزار باشگاه دانایی» (راه‌ اندازی یک هزار باشگاه کتابخوانی در استان یزد با مشارکت بیش از دوازده هزار کودک و نوجوان)، ایده «یک داستان تازه، یک استکان چای تازه»، (بر اساس این طرح کارکنان ادارات استان هر روز از ساعت هشت صبح گرد هم می‌آیند و به مدت ۱۵ دقیقه به مطالعه کتاب می‌پردازند.) برنامه «اتوبوس کتاب» (از طرح‌های پایتخت کتاب در یزد است و این اتوبوس بصورت کتابفروشی سیار در محلات ومناطق مختلف شهر فعالیت می‌کند.)

پیوند درخت‌ها و کتاب‌ها درمهاباد

مهاباد شهر غربی ایران در استان آذربایجان غربی و ذزفول در استان خوزستان هم دو شهر دیگر از بیست شهر نامزد کسب عنوان پایتختی کتاب ایران در دوره پیشین بودند و تلاش دارند با استمرار فعالیت‌های فرهنگی و ترویج کتابخوانی پایتخت کتاب ایران شوند. قادر مرادی مسئول فرهنک و ارشاد اسلامی شهرستان مهاباد در روایت ِ فعالیت‌های فرهنگی و ترویج کتابخوانی در این شهرستان از بیش از چهل و پنج برنامه متعدد یاد می‌کند. در مهاباد، طرح «بخوان و ببخش» اجراء می‌شود، آدم‌های اهداء کننده کتاب یا متقاضی کتاب اهدایی هم‌دیگر را در مجامع فرهنگی شهر پیدا می‌کنند و در روزهای خاصی از هفته قراری مقرر می‌کنند و از کتاب‌هایی که خواندند می‌گویند و به دیگران هدیه می‌کنند و کتاب دیگری را هدیه می‌گیرند. این ایده با اقبال ِ خوب اهالی مهاباد مواجهه شده است. ایده‌ای که از دل فعالیت تشکل‌های مردم‌نهاد بیرون آمده است و الان در تمامی شهر گسترده است. اهداء کتاب به مناطق روستایی دور افتاده و کم‌تر برخوردار از دیگر فعالیت‌های این اجتماع ِ دوستدار کتاب است.

بیش از ۵۰ باشگاه کتابخوانی در این شهر فعال است و قریب هفتصد نوجوان در این باشگاه‌های کتابخوانی گرم به خواندن و آموختن و ترویج کتابخوانی هستند. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با همکاری بخش غیردولتی و خیران پا پیش گذاشتند و مدارس روستایی را به کتاب‌خانه‌ مجهز کردند و الان بیش از ده‌ها مدرسه روستایی در مناطق مختلف روستایی این شهرستان صاحب کتابخانه شدند. از آن جمله روستاهای لج، داشخانه و قیقاش که در ادوار پیشین جشنواره روستاهای دوستدار کتاب نیز حضور خوب و پرشوری در این رقابت داشتند. انجمن سبزاندیشان مهاباد جمعیتی با محوریت صیانت از طبیعت این منطقه زیبای ایران هم به پویش کتابخوانی در شهرستان مهاباد پیوسته است و در تعاملی موثر با جمیعت‌های دوستدار کتاب در این شهر، هم به کار ِ کتابخوانی و ترویج آن و هم صیانت از محیط زیست مشغول هستند. برگزای همایش‌های متعدد ادبی، شعرخوانی و داستان‌خوانی، حمایت از فعالیت انجمن‌های ادبی و هنری در شهرستان، هم‌چنین رونمایی از سیو پنج عنوان کتاب از دیگر فعالیت‌های فرهنگی و کتابخوانی مهابادی‌هاست. مجموعه این اقدام‌ها و پویش‌ها آشکارا به تحرک فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی در این شهرستان ایران کمک کرده است؛ موضوعی که قادر مرادی آن را تایید می‌کند.

دزفولی‌های چراغ خاموش با برنامه‌های متنوع

همچنین دزفولی‌ها هم بیکار ننشستند، برای‌شان مهم است به نمایندگی از استان خوزستان و همه اهالی جنوب پایتخت کتاب ایران شوند و پس از بوشهر که نخستین پایتخت کتاب ایران در جنوب بودند؛ آن‌ها دومین شهر باشند که چنین افتخاری را کسب می‌کنند. نادر سعادتی‌فر مسئول فرهنگ و ارشاد اسلامی دزفول، بیش‌ از نهادهای دولتی و شهری برای کسب عنوان پایتختی کتاب چشم امیدش به اهالی دزفول خاصه جوان‌های آن است. این شهر نیز قریب چهل برنامه و فعالیت کتابخوانی را از آغاز سال طرح ریزی و اجرا کرده است و مستندات آن نیز برای شرکت در پنجمین دوره جشنواره پایتخت کتاب ایران به دبیرخانه مرکزی ارسال کرده است. تنوع برنامه‌ها و گستره متعدد فعالیت‌های از عمده ویژگی‌های برنامه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی و کتابخوانی درفولی‌هاست. برگزاری جلسه‌های معتدد ادبی و هنری، شب‌های شعر و داستان، نشست‌های حافط‌خوانی و شاهنامه‌خوانی و رونمایی از کتاب و همچنین نمایشگاه‌های کتاب بخشی از برنامه‌های دوستداران کتاب در دزفول است. همچنین در این شهر نیز شصت باشگاه کتابخوانی به‌طور جدی فعالیت می‌کند و بخش عمده‌ای از ایده‌های ابتکاری کتابخوانی هم از دل همین باشگاه‌ها در می‌آید و مقام مسئول این شهر برای این‌که فعلا در مرحله رقابت دست‌شان رو نشود و ایده‌های‌شان لو نرود ترجیح می‌دهد درباره آن حرف نزند. کمتر از سه ماه دیگر جشن پایانی پنجمین دوره برنامه انتخاب و معرفی پایتخت کتاب ایران برگزار می‌شود، تا آن موقع باید منتظر ماند تا دید که پنجمین پایتخت کتاب ایران کجا خواهد بود!

منبع: مهر

1981