تالاب‌های لرستان اکوسیستمی حساس و شکننده

اکوسیستم های آبی تالاب ها از مهمترین محیط های طبیعی برای تولید محصولات شیلاتی، حفظ سطح آب برای مناطق کشاورزی، تولید چوب، ذخیره آب و کاهش بلایای طبیعی و به ویژه سیلاب هستند و در راستای تثبیت خطوط ساحلی، از بین رفتن مواد زاید و تصفیه آب و برخورداری از چشم اندازهای زیبای طبیعی و ایجاد بستر مناسب برای حیات بسیاری از گونه های جانوری و گیاهی جایگاه ارزشمندی دارند.

تالابهای یازده گانه پلدختر،تالاب بیشه دالان بروجرد، تالاب تنوردر دورود، تالاب گهر کوچک و تالاب کارستی غار ماهی کور مهمترین تالاب های طبیعی استان لرستان هستند.

براساس بررسی های زمین شناسی، تالاب های یازده گانه معروف پلدختر حدود ۱۰ تا ۱۱ هزار سال پیش بر اثر وقوع زلزله ای به بزرگی بیش از هفت ریشتر که موجب رانش لایه های سنگی یال شمالی طاقدیس کبیر کوه و مسدود شدن رودخانه های سیمره و کشکان شده بوجود آمده اند.

تعداد تالاب های پلدختر بعد از وقوع لنداسلاید سیمره، بالغ بر ۵۰ تالاب کوچک و بزرگ بوده که از زمان تشکیل تا ۱۰۰ سال پیش تحت تأثیر عوامل طبیعی، بیشتر آنها خشک و منقرض شده اند و تنها تعداد ۱۱ تالاب که از تغذیه بهتری برخوردار بوده باقی مانده اند.
وسعت این تالاب ها بالغ بر ۴۵ هکتار است که "گری جمجمه" بزرگترین و "گری سیه" کوچکترین آنها است و همگی به جز "گرگر" در همه فصول سال از طراوت قابل توجهی برخوردارند و هرگز خشک نمی شوند.
آب شیرین تالاب تنگ فنی و گیاهانی چون بلمک ، نی، بلوط، پونه و بابونه در حاشیه همه تالاب های این منطقه مناظر دل فریب و چشم نوازی را به وجود آورده اند.
در جنوب شرقی شهرستان بروجرد نیز تالابی به نام بیشه دالان وجود دارد که زیستگاه پرندگان مهاجر و بومی است و در شهرستان دورود نیز تالاب هایی وجود دارد که در زمان حاضر میزبان پرندگان مهاجری همچون فلامینگوست.
تغییر کاربری این ظرفیت های غنی طبیعی و گردشگری به اراضی کشاورزی در سال های اخیر ادامه دارد و این در حالی است که با وجود تکرار پدیده گرد و غبار تالاب ها به عنوان شریان های اصلی حیات در این استان مورد نیاز هستند.
خطر نابودی و خشک شدن تالاب های لرستان فعالان محیط زیست را نیز نگران کرده است و بیم آن می رود که این اکوسیستم های آبی به عنوان چشمه های تولید غبار در لرستان و غرب کشور برشمرده شوند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: استان لرستان به دلیل بهره مندی از تالاب ها و سدها و قرار گرفتن در مسیر کریدور پرندگان مهاجر،آبزی و تالاب زی زیستگاه های مناسبی برای پرندگان مهاجر به شمار می رود.
مهرداد فتحی بیرانوند افزود: در حال حاضر تالاب های ۱۱ گانه پلدختر ، تنوردر دورود و بیشه دالان بروجرد سایت های پرنده پذیر پرندگان مهاجر در این استان هستند.
لرستان در تعداد گونه های پرندگان رتبه دوم کشور را دارد
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان همچنین گفت: طبق گزارش تحلیلی جمع بندی سرشماری پرندگان خشکی زی و حائز اهمیت ملی و بین المللی ایران در سال ۱۳۹۴ استان لرستان با بیش از ۵۰ درصد گونه های پرندگان رتبه دوم کشور را از نظر تعداد گونه های پرندگان دارد.
فتحی‎ بیرانوند افزود: مجموع گونه ‎های پرندگان شمارش شده در سطح کشور ۲۳۸ گونه و تعداد گونه های پرندگان در استان لرستان ۱۳۵ گونه است.
وی با بیان اینکه بیش از ۵۰ درصد گونه پرندگان کشور در استان لرستان وجود دارند، گفت: با توجه به شرایط اقلیمی استان لرستان نزدیک به پنج درصد گونه پرندگان، مهاجر هستند که معمولا در فصل‎های سرد به تالاب ‎های استان لرستان به ویژه تالاب ‎های پلدختر مهاجرت می ‎کنند.

لرستان دارای ۱۵ تالاب طبیعی است

معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان نیز گفت: تالابهای یازده گانه پلدختر،تالاب بیشه دالان بروجرد، تالاب تنوردر دورود، تالاب گهر کوچک وتالاب کارستی غار ماهی کور ، مهمترین تالاب های طبیعی استان هستند.

نبی قائد رحمت افزود:البته تالابهای مصنوعی زیادی نیز در سطح استان وجود دارد که به تعدادی از آنها اشاره می شود از جمله سد هاله کوهدشت ، سد مروک، سد ایوشان، سد خان آباد، سد حوضیان ، سد رودبار و دهها آبگیر و سد خاکی دیگر که در سطح استان پراکنده هستند.

وی اظهار داشت: مهمترین تالابهای استان تالابهای پلدختر هستند که در قسمت جنوبی استان و در فاصله ۱۲ تا ۴۵ کیلومتری جنوب غربی شهر پلدختر قرار دارند.

به گفته وی دراین منطقه ۱۱ تالاب کوچک وبزرگ وجود دارد که ۹ تالاب آن دارای آب دایمی و ۲ تالاب آن دارای آب فصلی است این تالابها طبیعی که از نظر زیبایی ودارا بودن آبزیان از نوادر طبیعی کشوربه شمارمی روند علاوه برداشتن پرندگان وحشی بومی به علت واقع شدن در مسیر مهاجرت پرندگان درفصلی از سال محل استراحت و تغذیه آنها در طی مسیر طولانی مهاجرت به شمار می روند.

قائدرحمت عنوان کرد: احیای تالاب‌ها نیازمند توانمندسازی جوامع محلی و جلب مشارکت های مردمی است و آموزش و باید احیا تالاب‌ها به مطالبه مردم تبدیل شود و خود جوامع بومی و محلی که در نزدیکی آنها زندگی می کنند به عنوان مطالبه‌گر اصلی برای حیات و احیا تالاب ها تلاش کنند، اگر چنین باشد موفق بودیم درغیر این صورت بایستی در نوع آموزش و جامعه هدف تجدید نظر شود

وی با بیان اینکه متاسفانه تغییر کاربری ها و خشکسالی های پیاپی حیات تالاب های استان را با مخاطره رو به رو کرده که البته بارندگی های سال های اخیر ثابت کرد که حیات تالابها برای محیط زیست و مردم ضروری و از سیلهای ویرانگر جلوگیری می کنند ادامه داد: تالابهای استان نقش برجسته ای در کنترل سیلاب و افزایش خسارات ناشی از سیل و نیز تغذیه سفره های آب زیرزمینی داشتند، به عنوان مثال تالاب های پلدختر و بیشه دالان بروجرد و تنوردر دورود با توجه به دست اندازی های افراد به این تالابها در سالیان گذشته "دهه ۶۰و ۷۰"و وجود زهکشها که کاهش آب تالابها را به دنبال داشت علی رغم بارش های سیل آسا در این مناطق خصوصا دورود و بروجرد به دلیل نگهداری حجم آب بالا ، موجب شدند خسارات سیل اخیر در مناطق پائین دست آنها به حداقل ممکن برسد.

وی اضافه کرد: بنابراین برای احیاء تالابها علاوه بر توانمندسازی جوامع محلی و جلب مشارکت‌های مردمی ، اقتصادی کردن تالاب‌ها برای مردمی که در نزدیکی آنها زندگی می‌کنند ضروری است چرا که اقتصاد روستائیان معمولا متکی به آب و زمین کشاورزی است، بنابراین معیشت های جایگزین اقتصادی علاوه بر تنوع بخشی به انواع محصولات کشاورزی، ایجاد مشاغل دیگر و تشکیل شرکت تعاونی ها، صنایع دستی و گردشگری و غیره در روستاها به صورت پروژه های کاربردی تعریف شوند.

تالاب های لرستان در معرض تهدید قرار دارند

معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان گفت:ایجاد زهکش و تغییر کاربری اراضی تالابی برای امور کشاورزی و غیره در گذشه"دهه ۶۰ و ۷۰"و بهره برداری خارج از ظرفیت در تالابها ، تغییر اقلیم و خشکسالی های متوالی، کاهش آب ورودی به تالاب ها از منابع آب بالا دست (عدم تامین حقابه زیست محیطی تالاب ها) ، ورود انواع آلاینده ای بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی گسیل شده از مزارع کشاورزی، شهرها و آبادی ها و صنایع و رسوبات ناشی از فرسایش خاک های بالادست، چرای بی رویه ، ایجاد باغات و کاشت گونه های زراعی آب بر درسطح حوضه تالابها از عمده ترین تهدیدات تالاب های استان است.

وی ادامه داد: طبق قانون حفاظت، احیاء و مدیریت تالاب های کشور مصوب سال ۹۶، آئین نامه مربوطه و ماده ۱۶ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، مدیریت تالاب های کشور به عهده سازمان حفاظت محیط زیست است و جهت گیری های استان جهت حفاظت و حراست از تالابها به سمت رویکرد مدیریت زیست بومی در حوزه های تالابی استان، تالاب ها زیست بوم های حساس و شکننده ای هستند و بایستی براساس ظرفیت قابل تحمل از آنها برداشت شود.

وی با تاکید بر ضرورت توسعه طبیعت گردی در تالاب ها جهت حفاظت از آنها با مشارکت جوامع بومی و محلی اظهار داشت:- ارتقاء نقش ذینفعان به ویژه بومیان در مدیریت تالاب ها با هماهنگی های بین بخشی جهت مدیریت آنها و تاکید بر حفاظت و بهره برداری پایدار از تنوع زیستی وتامین حقابه طبیعی تالابها در اولویت این اداره کل قرار دارد.

۱۶ تالاب طبیعی و فصلی در لرستان وجود دارد

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: تالاب ها اکوسیستم ها نادر و منحصر به فردی هستند که در عین حال شکننده و آسیب پذیر می باشند که باید در راستای حفاظت از آنها تمام جوانب را در نظر بگیریم.

قائدرحمت با تاکید بر ضرورت مشارکت جوامع بومی ومحلی در حفاظت از تالاب ها اظهار داشت: نقش جوامع محلی در حفاظت از تالاب ها به دلیل حضور مستمر در کنار تالاب ها بسیار تاثیرگذار است.

وی با بیان اینکه هشت تالاب از مجموع تالاب های ۱۱ گانه پلدختر دائمی و سه تالاب "گوری بلمک" و "زرده" و "پیکه" بر اساس بارش ها گاهی خشک می شوند، ادامه داد: تالاب گوری بلمک یکی از تالاب های ۱۱ گانه پلدختر است که بر اثر زهکشی های انجام شده در سالیان اخیر دچار خشکی می شود.

قائدرحمت عنوان کرد: تالاب "بیشه دالان" دورود، "تنوردر" بروجرد نیز از تالاب های مطرح استان هستند و همچنین و تالاب بند خاکی خروسان در شهرستان ازنا به عنوان تالاب مصنوعی استان باوسعت ۷۵۰ هکتار و سطح آبی ۱۲.۷ هکتار منطقه شکار وصیدممنوع آعلام شده است.

معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان همچنین گفت: گردشگری تالاب های لرستان می تواند جایگزینی در راستای تامین معیشت و رونق اقتصادی جوامع محلی تالاب ها باشد و از طرفی گامی مهمی در راستای حفاظت از تالاب ها و ممانعت از بهره برداری های نامناسب از تالاب ها باشد.

وی با بیان اینکه تالاب گوری بلمک و بیشه دالان بروجرد به دلیل زهکشی دچار خسارت و تخریب شده اند،افزود: با مشارکت جوامع بومی محلی می توان آنها را احیا کرد که در این راستا با هماهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان به منظور احیای تالاب گوری بلمک روستای ولیعصر به عنوان روستای هدف گردشگری با نگاه استفاده از مزایای گردشگری برای ساکنان این منطقه معرفی شده است.

قائدرحمت اظهار داشت: سایر تالاب های حوزه شهرستان پلدختر دچار تخریب خاصی نشده اند و فقط تالاب آب تاف در سال جاری به دلیل سیلاب دچار خسارت شد که با توجه به اعتبارات طرح های آبخیز داری در این تالاب انجام می شود.

وی ادامه داد: همچنین تالاب تنوردر شهرستان دورد به دلیل تخریب های دهه ۶۰ و ۷۰ و احداث مجتمع های پرورش ماهی و کشاورزی در این منطقه تالاب به یک تالاب فصلی تبدیل شده که درخواست مطالعات پایه به دلیل اهمیت حضور پرندگان مهاجر در این تالاب به سازمان حفاظت محیط زیست جهت احیای تالاب ارسال شده است.

معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان گفت:در تالاب بیشه دالان بروجرد پاسگاه محیط بانی راه اندازی شده و مطالعات مدیریت یکپارچه زیست بومی و معیشت جایگزین در حال اجرا است.

نزدیکی تالاب های لرستان به شهرها اهمیت گردشگری آنها را دوچندان کرده است

معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان همچنین گفت: تالاب تنوردر دورود کمتر از ۱۰ کیلومتر با شهر فاصله دارد و تالاب بیشه دالان بروجرد نیز ۱۰ کیلومتر و تالاب های پلدختر مسافت بسیار کمی با شهر پلدختر دارند و ظرفیت های بسیارخوبی برای استفاده مطلوب در جهت رونق گردشگری استان هستند.

وی با تاکید بر اینکه عدم استفاده از صحیح از این ظرفیت ها منجر به نابودی آنها به دلیل استفاده نادرست می شود، افزود:تلاش می شود تالاب های پلدختر در کنوانسیون رامسر ثبت شوند.

وی اظهار داشت: در این راستا مطالعاتی توسط مشاور انجام شده و با ثبت تالاب ها در کنوانسیون رامسر علاوه بر افزایش اهمیت گردشگری این تالاب ها امکان دریافت اعتبارات بیشتر و مطالعات این تالاب ها مهیا می شود.

قائدرحمت ادامه داد: کنوانسیون های بین المللی نقش پررنگ مردم را در حراست و حفاظت تالاب ها در نظر می گیرند و اهمیت نقش جوامع بومی محلی اولین نکته در این کنوانسیون است.

وی عنوان کرد: مهمترین عواملی که باعث تخریب تالاب های لرستان شده است، زهکش های دهه ۶۰ و ۷۰ به دلیل سیاست جهاد کشاورزی، تغییر اقلیم و خکشسالی های متمادی، کاهش ورودی به تالاب ها از منابع آب بالا دست، آلاینده های بیولوییک و شیمیایی، چرای بی رویه در حاشیه تالاب ها، باغات و کشت گونه های زراعی آب بر در سطح حوزه تالاب ها به ویژه در تالاب بیشه دالان و میزاب برداشت آب از حوزه تالاب، می باشد.

رویکرد مدیریت زیست بومی در تالاب های لرستان اجرا می شود

معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان همچنین گفت: تالاب ها زیست بوم های حساس و شکننده هستند که باید بر اساس ظرفیت قابل تحمل از آنها برداشت شودو در غیر اینصورت تالاب ها با تخریب چند برابر مواجه می شوند.

وی افزود: توسعه طبیعت گردی در تالاب ها جهت حفاظت از آنها با اولویت جوامع بومی محلی، ارتقای نقش ذی نفعان و بومیان در مدیریت تالاب ها با مشارکت تشکل های زیست محیطی و تاکید بر حفاظت از تالاب ها و تعیین حق آبه و تعیین حریم بستر تالاب های از رویکردهای این اداره کل است.

لرستان میزبان هشت درصد کل پرندگان آبزی و کنار آبزی دنیا است

معاون نظارت و پایش محیط ‌زیست لرستان نیز گفت: امسال لرستان میزبان جمعیت بسیاری از پرندگان آبزی و کنار آبزی است.
الهام برنا با بیان اینکه داشتن آمار و اطلاعات از گونه های جانوری اهمیت بسیاری در برنامه ریزی حفاظت حیات وحش دارداظهار داشت: از آنجاییکه لرستان در کریدور پروازی پرندگان مهاجر قرار دارد هر ساله جمعیت پرندگان مهاجر سرشماری می شود.

وی خاطرنشان کرد: در همین راستا همزمان با سراسر کشور در سطح مناطق تالابی و محل تجمع پرندگان در لرستان پایش سرشماری زمستانه توسط اکیپ‌هایی از استان انجام می شود.
معاون نظارت و پایش محیط‌زیست لرستان با بیان اینکه استان میزبان هشت درصد کل پرندگان آبزی و کنار آبزی دنیا است، افزود: مهمترین محل‌های تجمع پرندگان شامل تالاب 'بیشه دالان' بروجرد، تالاب‌های پلدختر، تالاب 'تنودر' و دریاچه‌های پشت سدهای استان همانند 'مروک'، 'ایوشان' و 'هاله' و همچنین آب‌راه‌های کنار رودخانه‌های هستند.

منبع: ایرنا

68