پایان خبرهای خوش از دریاچه ارومیه؟

درست در روزهایی که خبر از قرار گرفتن دریاچه ارومیه در بهترین حال ۱۰ سال اخیر می‌آید، از مجلس خبر رسیده است که برنامه‌هایی برای تکمیل ساخت‌وساز برخی سدها وجود دارد، موضوعی که برخی از مسئولان و کارشناسان را نسبت به آینده دریاچه نگران کرده است.

همین چند روز پیش حجت الاسلام سید سلمان ذاکر نماینده مردم ارومیه در مجلس در خصوص از سرگیری تکمیل دو سد نازلو و باراندوز چای ارومیه گفته بود: «با دستور وزیر نیرو و در راستای احیای دریاچه ارومیه، ساخت و تکمیل سدهای نازلو چای و باراندوز چای ارومیه انجام می‌شود. اعتبارات زیادی برای احداث این سدها هزینه شده و نباید بیت المال پایمال شود، احیای سدهای مذکور برای کشاورزی منطقه بسیار حائز اهمیت است و لازم است این پروژه‌های نیمه تمام به سرانجام برسند.»

از سوی دیگر گفته می‌شود که با تقاضای برخی از نمایندگان مجلس وزارت نیرو برای تکمیل ساخت سیمینه رود، درخواست‌هایی انجام داده است.

در واقع با تصویب طرح ملی نجات دریاچه ارومیه کلیه طرح‌های مطالعاتی و اجرایی توسعه بهره‌برداری از منابع آب حوضه و در نتیجه پروژه‌های چهار سد بزرگ سیمینه‌رود، لیلان، باراندوز و نازلو با ظرفیت تنظیم ۸۱۰ میلیون متر مکعب و ۲۹ سد استانی با سرجمع ظرفیت تنظیم ۴۶۰ میلیون متر مکعب متوقف شدند تا حق‌آبه دریاچه پرداخت شده و ارومیه در مسیر احیا قرار بگیرد، اتفاقی که آمار از نتیجه‌ مثبت آن خبر می‌دهند.

مسعود تجریشی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست و مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه در این رابطه به می‌گوید:«نماینده محترم مجلس حق دارد که بخواهد در زمینه سدسازی بازنگری شود، اما ساخت یا عدم ساخت سد جزو وظایف دستگاه‌های اجرایی است و قطعا در هنگام مطالعه ساخت یک سد متوجه می‌شویم آب جدید نداریم که سد بسازیم و یک حساب و کتاب ساده نشان می‌دهد که چنین چیزی ممکن نیست. باید با افزایش بهره‌وری تولید را افزایش بدهیم.»

اما یک سال بیشتر تا پایان فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه زمان باقی نمانده است و گفته می‌شود اگر پروژه‌های سدسازی در اطراف دریاچه ارومیه اجرا شوند، امکان خشکی مجدد آن وجود دارد.

گفت‌وگوی با مسعود تجریشی را اینجا بخوانید:

آقای دکتر چند وقتی است که از مجلس‌ خبرهایی مبنی بر ادامه سدسازی‌ها در اطراف دریاچه ارومیه می‌رسد، ماجرا چیست و اصلا چه نیازی نسبت به سد در اطراف دریاچه وجود دارد؟

به طور کلی مشکلی در کشور وجود دارد که فکر می کنیم که برای سازندگی حتما باید سدها را بسازیم. در مسیر احیای دریاچه ارومیه مصوبه ای وجود دارد که براساس آن در زمان احیا هرگونه سدسازی متوقف است. هم شورای عالی آب در این باره مصوبه دارد و هم وزیر محترم وقت نیرو در نامه‌ای سهم اکوسیستم از منابع آبی را حدود ۱۱میلیارد متر مکعب مشخص کرده است و برای دریاچه ارومیه این عدد ۳.۱۵۰ میلیارد به دست آمده است، مطالعات سازمان محیط زیست به عنوان مالک دریاچه در سال‌های گذشته تاکیدی است بر این عدد. در واقع مطالعات مشخص کرده‌اند که هر رودخانه چقدر آب باید به دریاچه هدایت کند، این موضوع مصوب شده است.

اما آن میزان آبی که در حوزه آبریز مصرف می‌شود، به صورتی است که نشان می‌دهد که در ۱۰ سال اخیر میزان برداشت‌ها به دریاچه بدهکار هستند و بیشتر منابع آب را مصرف کردیم. بنابراین وزارت نیرو اگر قصد دارد سدی را تکمیل کند مطالعات جدیدشان باید بگوید اگر از جایی آب بیشتری بر می دارد، از کجا می‌خواهد آب را به دریاچه پس بدهد. در حوزه آبریز دریاچه ارومیه چنین آبی وجود ندارد که وزارت نیرو بخواهد از طریق آن حق دریاچه را بدهد.

پس می‌گویید سدسازی در اطراف دریاچه ممکن نیست؟

بله، چرا که در آینده چالش‌های ما هم بیشتر می‌شود. میزان بارش‌ها کمتر می شوند و از سویی در ده سال آینده ۱.۸ درجه دمای هوا افزایش پیدا می کند و این یعنی منابع آب بیشتری تبخیر می‌شوند؛ و هیچ راهی برای این کار وجود ندارد.

نماینده محترم مجلس حق دارد که بخواهد در زمینه سدسازی بازنگری شود، اما ساخت یا عدم ساخت سد جزو وظایف دستگاه‌های اجرایی است و قطعا هنگام مطالعه ساخت یک سد متوجه می‌شویم آب جدید نداریم که سد بسازیم و یک حساب و کتاب ساده نشان می‌دهد که چنین چیزی ممکن نیست. باید با افزایش بهره‌وری تولید را افزایش بدهیم.

موافقان سدسازی می‌گویند این کار درآمد زاست، چه نظری در این رابطه دارید؟

به جای این که جلوی ورود آب را به دریاچه بگیریم باید با همین آب بهره‌وری کشاورزی را افزایش بدهیم و الگوی کشت را به سمتی ببریم که درآمد بیشتری کسب شود. همچنین اگر بتوانیم در ۱۰ سال آینده تکنولوژی جدیدی استفاده کنیم دیگر نیازی نیست که به منابع آب فشار بیاوریم.

تجربه جهانی نشان داده است که سدسازی یک راهکار پایدار برای ایجاد معیشت و توسعه کشاورزی نیست، این همه سدسازی در اطراف دریاچه ارومیه انجام شده است و به راحتی همه به آب دسترسی دارند اما میانگین درآمد کشاورزان آذربایجان غربی نگاه کنید از میانگین کشور کمتر است. این که فکر کنیم اگر سد ساخته شود درآمد زیاد می شود، اشتباه است. حتما باید روی بهره‌وری کار کنیم و حتما نماینده‌ها باید از دولت بخواهند فناوری جدید وارد کنند.

ما در ایران به ازای هر متر معکب آب ۱.۵ دلار محصول دلار تولید می کنیم، در کشورهایی که روی کشاورزی خود کار کرده‌اند این عدد ۳ تا ۵ برابر است. این تصور که برای توسعه باید سدسازی انجام بشود برای دو دهه پیش است، تجربه ارومیه به ما اثبات کرده است که بین سدسازی و توسعه ارتباطی وجود ندارد.

اگر نمایندگان مجلس وارد فضای افزایش بهره‌وری بشوند، کارهای مختلفی می‌توان انجام داد. این پتانسیل وجود دارد که در حوزه آبریز دریاچه ارومیه میزان تولیدات تا دو برابر بیشتر شود.

اما پایان کار دولت و ستاد احیای دریاچه ارومیه نزدیک است، اگر نمایندگان وارد فضایی که می‌گویید نشوند امکان شروع پروژه‌های سدسازی جدید وجود دارد؟

درست است که دولت آقای روحانی مسئله احیای دریاچه را جزو اولویت‌های خود قرار داده است، اما محیط‌زیست مسئله یک دولت خاص نیست. به نظر من قوانین بالادستی و آیین‌نامه‌ها سدسازی را در کشور با مشکلات بی‌شماری روبرو خواهند کرد. از سوی دیگر اصلا آبی وجود ندارد، یک زمانی در ادبیات وزارت نیرو از وجود ۱۳۰میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر در کشور حرف می‌زدند، این عدد الان دیگر زیر ۹۰میلیارد است، در واقع اصلا آبی وجود ندارد که هم سد ساخته شود هم حق‌ دریاچه‌ها پرداخت شوند.

سازمان محیط‌زیست برای ساخت یک سد جدید در اطراف دریاچه ارومیه قطعا مجوز نمی‌دهد چراکه در این صورت حق‌آبه دریاچه پرداخت نمی‌شود. در کشور از مقام معظم رهبری تا قوه قضاییه همه به محیط‌زیست اهمیت می‌دهند و با توجه به این که وضعیت حق‌آبه از بسیاری از رودخانه‌ها منفی است اگر روزی سازمان محیط‌زیست به چنین ساخت‌وسازی مجوز بدهد دیگر نمی‌توانیم بگوییم در کشور مسائل زیست‌محیطی اهمیت دارد.

قطعا می‌توانیم نسبت به سدسازی سوالی مطرح کنیم اما به نظر من این رویه برگشت‌پذیر نیست و هیچ نشانه‌ای هم وجود ندارد که این اتفاق رخ بدهد. همه ما دنبال خدمت هستیم، اما به نظر من ساخت این سدها تقریبا غیرممکن است.

گفتید سدسازی در اطراف دریاچه غیرممکن است. اما این فرض محال را در نظر بگیرید که چنین اتفاقی رخ بدهد، شاهید خشکی دوباره دریاچه خواهیم بود؟

بله قطعا در این صورت خشکی دوباره دریاچه را می‌بینیم. اگر دریاچه حالا تثبیت شده است بخاطر این است که حق آبه آن را می‌دهیم. ما در ستاد احیا به همین فرض محال‌ها فکر می‌کنیم و دنبال روشی هستیم که در بدترین حالت سهم دریاچه ارومیه داده شود.

به همین دلیل ما از وزارت نیرو خواستیم که منحنی بهره برداری از سدها طوری تهیه شود که حقآبه دریاچه را بدهد و هر سد جدید ایجاد شود وزارت نیرو توانایی پرداخت این حق آبه را ندارد. دیگر دوران این که دستگاه‌های اجرایی بدون هماهنگی سازمان محیط‌زیست پروژه‌ای را اجرا کنند، گذشته است.

منبع: خبرآنلاین

70