ردپای بحران زیست محیطی جدید در اراک/فرونشست خاک بیخ گوش مرکزاستان

طی یک دهه گذشته به ویژه در سال های اخیر، کاهش بارش و خشکسالی های پی در پی خسارات بسیاری را به محیط زیست وارد ساخته و این مسئله در کنار عوامل دیگر مشکلات زیست محیطی مختلفی را در کشور از جمله استان مرکزی رقم زده است.

با وقوع خشکسالی های پی در پی و کاهش شدید باران سالیانه، منابع آب زیرزمینی در بخش های مختلف استان مرکزی دچار افت شدید شد و این مناطق تبدیل به دشت های ممنوعه و بحرانی شدند و این رخداد در نقاطی همچون دشت اراک تبعات زیست محیطی دیگر را نیز به بار آورده است.

طی یک سال اخیر مکررا در رابطه با مسئله بحران فرونشست زمین به ویژه در مناطقی از شهرستان اراک، توسط مدیریت بحران استان و متولیان امور منابع آبی هشدار داده شده و در برخی نقاط این شهرستان به ویژه در نزدیکی شهر اراک به عنوان پرجمعیت ترین محدوده شهری استان مرکزی، شاهد بروز مظاهر فرونشست زمین هستیم که نگرانی هایی را به دنبال داشته است.

فرونشست زمین یکی از مهمترین بحران های ناشی از خشکسالی و افت شدید منابع آب زیرزمینی است که این رخداد زیست محیطی اخیرا به صورت شکاف هایی در زمین در نقاط اطراف شهر اراک از جمله منطقه هزاوه مشاهده شده و در حقیقت زنگ خطر بروز این بحران را برای اراک به صدا درآورده است.

در این میان همچنین وجود چاه های غیرمجاز و برداشت بی رویه از منابع آبی برای مصارف کشاورزی، عامل دیگری است که در کنار کاهش بارش و خشکسالی، بستر را برای تشدید افت منابع آب زیرزمینی فراهم کرده و عامل دیگری برای گسترش بروز بحران فرونشست زمین است.

برخی از استان های کشور به عنوان مناطق مستعد فرونشست زمین شناسایی شده اند و مطالعاتی نیز در ارتباط با وضعیت این مناطق صورت گرفته که استان مرکزی در فهرست استان های مذکور نیست اما به دلیل بروز این پدیده در نقاطی از استان ازجمله شهرستان اراک که یک محدوده جمعیتی بزرگ است، نیازمند چاره اندیشی و برنامه ریزی اصولی برای جلوگیری از گسترش بحران ذکرشده است.

ضرورت کنترل حجم برداشت از سفره های آب زیرزمینی دشت اراک

در این زمینه مدیرکل بحران استانداری مرکزی اظهار داشت: آنچه که در شهرستان اراک بحران فرونشست زمین و ایجاد شکاف در برخی مناطق را به وجود آورده کاهش سطح آب سفره های زیرزمینی این دشت است.

حمید غیاثی افزود: این مسئله بر اثر برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی رخ داده و خشکسالی و کاهش بارش نیز موجب افت بیشتر منابع آب زیرزمینی در سال های اخیر شده است.

لازم است عوامل قابل کنترل تحت مدیریت قرار گیرند که از جمله باید به نظارت اصولی بر برداشت آب از منابع آبی، کنترل مصرف چاه های آب کشاورزی و برخورد جدی با چاه های آب غیرمجاز اشاره کردمدیرکل بحران استانداری مرکزی بیان کرد: در ارتباط با عوامل طبیعی همچون بارش کنترل ممکن نیست، اما لازم است عوامل قابل کنترل در این رابطه تحت مدیریت قرار گیرند که از جمله باید به ضرورت نظارت اصولی بر برداشت آب از منابع آب زیرزمینی، کنترل مصرف چاه های آب کشاورزی و برخورد جدی با چاه های آب غیرمجاز اشاره کرد.

وی خاطر نشان ساخت: مسئله کنترل برداشت از منابع آبی در این راستا بسیار اهمیت دارد، بنابراین لازم است که موضوع نصب کنتورهای هوشمند روی چاه های آب کشاورزی توسط سازمان های مسئول و مرتبط به طور جدی پیگیری شود؛ در این زمینه گسترش سیستم آبیاری نیز بسیار اثرگذار است.

مدیرکل بحران استانداری مرکزی عنوان کرد: این اقدامات پیشگیرانه و علاج قبل از واقعه بایستی در دستور کار قرار گیرند، چنانچه توجهی در این رابطه وجود نداشته باشد، فرونشست زمین در شهرستان اراک و همچنین دیگر نقاط در استان بیش از پیش و با تبعات بیشتر و بدتر بروز خواهد کرد.

شرق و شمال غرب دشت اراک مستعد بروز فرونشست زمین

در این رابطه همچنین معاون حفاظت و بهره برداری از منابع آبی شرکت آب منطقه ای مرکزی اظهار داشت: هم اکنون در بخشی از نقاط شهرستان اراک، شاهد بروز شکاف هایی در زمین ها و اراضی هستیم که زنگ خطری محسوب می شود و باید مورد توجه قرار گیرد، چرا که عمق این نشست در برخی مناطق دشت اراک به بیش از پنج متر نیز رسیده است.

محمود قدبیگی افزود: در حال حاضر برخی از نقاط شرق و شمال غرب شهرستان اراک با مشکل نشست زمین مواجه هستند که این مسئله تبعاتی را نیز از جمله کج شدن تاسیسات روی زمین، ایجاد خطر برای خطوط انتقال و غیره به دنبال داشته و طبیعتا گسترش این این مشکل خسارت های زیست محیطی و... عدیده ای را ایجاد خواهد کرد.

در چند سال اخیر سالیانه سفره های آب زیرزمینی دشت اراک با ۶۰ سانتی متر کاهش عمق روبرو بوده اند و به طور میانگین هر سال کسری یک میلیارد مترمکعبی منابع آبی در این محدوده وجود داردمعاون حفاظت و بهره برداری از منابع آبی شرکت آب منطقه ای مرکزی بیان کرد: بخش مهمی از این بحران به سبب کاهش شدید بارش به ویژه طی یک دهه اخیر رخ داده است. در چند سال اخیر سالیانه سفره های آب زیرزمینی دشت اراک با ۶۰ سانتی متر کاهش عمق روبرو بوده اند و به طور میانگین هر سال کسری یک میلیارد مترمکعبی منابع آبی در این محدوده وجود دارد.

قدبیگی خاطرنشان ساخت: با توجه به وضعیتی که منابع آب زیرزمینی دشت اراک دارند و با بروز نگران کننده فرونشست زمین در این منطقه روبرو هستیم، عدم انجام اقدام اصولی برای کنترل برداشت از منابع آبی و افت بیشتر سفره های آب زیرزمینی، وضعیت فرونشست زمین را در این منطقه به شرایط بدتری خواهد رساند.

معاون حفاظت و بهره برداری از منابع آبی شرکت آب منطقه ای مرکزی عنوان کرد: در این زمینه ضروری است که وضعیت برداشت های مجاز از منابع آب کنترل شود و همچنین با جدیت از گسترش چاه های غیرمجاز جلوگیری کنیم که این مهم به ویژه در چند سال اخیر مدنظر قرار گرفته است.

با توجه به اینکه بحران فرونشست زمین معلول عوامل طبیعی و انسانی است، می طلبد که در زمینه کنترل عوامل انسانی این مهم تصمیمات اصولی اتخاذ و اقدام جدی انجام پذیرد، چرا که قطعا تشدید این بحران در محدوده دشت اراک که میزبان پرجمعیت ترین شهر استان مرکزی و مرکز استان است، تبعات بسیار به دنبال خواهد داشت.

منبع: مهر

1981